FILM
Wat doe je als je zonet de laatste aflevering van een van de populairste komische reeksen uit de Amerikaanse tv-geschiedenis hebt afgerond? De reeks die je multimiljonair heeft gemaakt, die je roem, erkenning en een garage vol Porsches heeft opgeleverd en die er nog steeds voor zorgt dat je niet de straat op kan zonder aangeklampt te worden door fans? Ga je rentenieren? Stap je in een nieuw tv-project? Of in de film? Aanvaard je een rijkelijk voorschot van een uitgeverij om je memoires neer te pennen? Dit is het dilemma waar Jerry Seinfeld voor stond eind jaren ’90, nadat zijn sitcom van het kleine scherm verdween, op het hoogtepunt van zijn populariteit nota bene. De komiek besloot terug te keren naar zijn roots. De New Yorkse comedyclubs in te duiken en met nieuw stand-up materiaal het publiek te entertainen. En als kers op de taart mocht een documentaireploeg hem volgen. Het resultaat werd een interessante kijk op de wereld van Amerikaanse stand-up komieken: Comedian.

Een jaar lang staan de camera's gefocust op Seinfeld. Van de eerste optredens, waar hij met moeite vijf minuten materiaal kan aanbieden en meer dan eens naar zijn spiekbriefjes moet teruggrijpen, tot het moment dat hij een avondvullende show in een theater brengt en de zenuwen hem nog steeds door de keel gieren. Tussendoor filosofeert de komiek met bekende en minder bekende collega's over het belang van humor, het geheim van een goede grap en de oorsprong van de gulle lach. Seinfelds terugkeer naar zijn roots wordt afgewisseld met een verhaallijn rond Orny Adams, een beginnend stand-up komiek met grenzeloze ambitie die het probeert te maken in eerst het clubcircuit en vervolgens de Amerikaanse late night talkshows.

Het eerste wat opvalt aan Comedian is dat de filmmakers geen hagiografie van Jerry Seinfeld op doek vastleggen. Ook de gebreken van de komiek komen immers ruimschoots aan bod, waarbij ijdelheid en arrogantie helemaal bovenaan de lijst staan. Of het aan de roem ligt, de constante aandacht van de tabloidpers, of dat hij altijd zo is geweest, is moeilijk na te gaan, maar Seinfeld oogt verre van sympathiek, zeer afstandelijk en weinig collegiaal. Bovendien klinken de fragmentjes uit zijn monologen, die her en der in de prent opduiken, heel wat minder grappig dan die van zijn collega’s die ook aan het woord komen. Moeten we daaruit besluiten dat Seinfeld geluk heeft gehad het te maken en dat er stand-up komieken zijn die het succes meer verdienen? Op het eerste gezicht zou mijn antwoord affirmatief klinken.

Eén iemand die het alvast niet verdient, is Orny Adams, de tweede protagonist van de film. Met een mix van schreeuwerigheid en botte, ongepolijste humor schuimt hij het comedycircuit af, in de hoop de volgende Jerry Seinfeld te worden. Maar hij spreekt zich zodanig direct en arrogant uit over zijn ambitie, dat je hem die doorbraak nooit gunt. Wat hem ironisch genoeg tot het beste 'personage' maakt in deze documentaire. Adams legt ook de grootste weg af in de prent, van een obscure komiek, over een contract met de legendarische promotor George Shapiro, tot zijn eerste tv-optreden bij David Letterman. Het vertelt een mooie, heldere verhaallijn, met een begin, een midden en een einde, iets wat in de rest van de film soms een probleem is.

Want een groot en zelfs onoverkomelijk minpunt, is de oneven structuur. Gedurende het eerste half uur krijg je immers niet de indruk dat Comedian een doel heeft. Je vraagt je voortdurend af of de opeenvolging van korte anekdotes de rest van de film zal aanhouden, en je hoopt uiteraard van niet. De regisseur vindt na een half uur echter een goed ritme, en weeft in de montage de verhalen tot een coherenter geheel, zodat de volgende dertig minuten uitgroeien tot de interessantste van de ganse prent. Maar helaas, rond minuut zestig stort de productie volledig in elkaar. De reden? Na Orny Adams’ optreden bij Letterman wordt zijn subplot volledig overboord gegooid en volgen we enkel nog Jerry Seinfelds laatste voorbereidingen op zijn avondvullende show. De film wordt m.a.w. beroofd van zijn controversieelste karakter en bezwijkt als een mislukte soufflé onder zijn eigen gewicht. Vooral ook omdat Seinfeld zelf nooit in zijn kaarten laat kijken.

Comedian is dus een film die bij momenten entertaint, maar ook enerverende sequenties bevat. Dit komt het realisme van de prent ten goede (nog versterkt door de losse, groezelige camerastijl die de sfeer van de comedyclubs efficiënt op beeld vastlegt) maar de dramatische stuwkracht blijkt dikwijls een mager beestje. Geeft Comedian een eerlijk beeld van het stand-up circuit? Waarschijnlijk niet. Door de focus op een gekende persoonlijkheid te leggen, creëer je immers automatisch een onrealistisch beeld van wat zich backstage afspeelt. Maar waar de film wel grandioos in slaagt, is overbrengen hoe moeilijk het is om een goede stand-up routine te brengen. De korte interventies en opinies van mensen als Chris Rock, Jay Leno, Bill Cosby en Ray Romano maken dit het meest memorabel duidelijk. Doch ook zij erkennen dat als je een goede grap vertelt, een eeuwige, gelukzalige glimlach om de lippen vertelt. "Had ik de keuze tussen poen scheppen en een goede grap vertellen", haalt Jay Leno zelfs aan, "ik zou voor de grap kiezen." Het is een zeldzaam moment van warmte in een te kille en afstandelijke documentaire.

BEELD EN GELUID
Comedian werd gefilmd met goedkope hand-held cameraatjes en dat vertaalt zich uiteraard naar een groezelig beeld, met veel grain, slechte contrasten en een buiten de lijntjes krassend kleurenpalet. Het is bijgevolg ontzettend moeilijk een objectief oordeel te geven over de beeldkwaliteit en dus houd ik het maar op een middelmatig cijfer. De aspectratio op deze dvd omwille van de gebruikte camera's ook 1.33:1. Wellicht dat in de bioscoop de prent naar 1.85:1 gemat werd, maar ik ga er vanuit dat de fullframe-versie wel degelijk de originele ratio is. Over het geluid kan ik kort zijn. Dat werd met dezelfde beperkte middelen opgenomen als het beeld en is duw weinig dynamisch, soms krakerig, maar steeds goed verstaanbaar. Wel een minpunt is dat RCV ervoor koos een stereotrack te gebruiken i.p.v. de voorhanden zijnde 5.1-mix die op de regio 1 versie wél te beluisteren valt.

EXTRA'S
Naar goede gewoonte heeft RCV enkel ruimte voor een stel Cross-promotionele Trailers, dus zelfs niet voor een discmenu. De trailers in kwestie zijn The Brothers Grimm, Bad Santa en The Big White. Als je weet dat de regio 1 disc een aantal zeer interessante bonussen bevat, is deze bare bones dvd een ontgoocheling.

CONCLUSIE
Comedian had een fascinerende kijk kunnen zijn in de wereld van het New Yorkse stand-up circuit, maar komt helaas niet verder dan wat algemene observaties. We kunnen nooit dieper doordringen tot de ziel van Jerry Seinfelds motieven en structureel slaat de prent de bal geregeld mis. Toch is de prent door de beugel genomen redelijk entertainend. Beeld en geluid reflecteren de beperkte kwaliteitsmogelijkheden van het opnamemateriaal en van de aanwezige bonussen uit regio 1 werd geen framepje overgenomen.