DOCUMENTAIRES
Documentaires van de Evangelische Omroep (EO) zijn nooit gespeend van een christelijke boodschap. Dat heeft te maken met het publiek waarop die Nederlandse Omroep zijn programma's richt. Voor wie de stichtende woorden door de vingers kan zien blijft er evenwel steeds een interessante kern over en dat geldt ook voor de beide documentaires op deze dvd. Kind Van De Holocaust en Nacht Und Nebel zijn twee pakkende getuigenissen van twee Nederlandse mannen die het allemaal mee hebben gemaakt en er getuigenis van afleggen. Afgezien van het feit dat ze dat doen opdat niemand de gruwelen van het nazi-regime zou vergeten, zijn hun verhalen interessant en voldoende origineel verpakt om een ruim publiek te boeien.

Kind Van De Holocaust
Marc de Klijn is vier jaar oud als zijn moeder hem in dekens wikkelt en ergens in Nederland bij niet-joden onderbrengt met de afspraak dat ze hem zo mogelijk na de oorlog zal ophalen en indien dat niet het geval mocht zijn dat het pleeggezin hem dan mag opvoeden als hun eigen zoon. Tijdens de oorlog zitten Marcs ouders zelf ook ondergedoken. Zijn moeder bezoekt hem één keer in die periode. Marc houdt aan de scheiding een trauma over. Na de oorlog gaat hij bij zijn ouders wonen en gaat zoals ieder normaal kind naar school. Maar het verleden laat zich niet zo maar het zwijgen opleggen. Op het gymnasium wordt Marc gepest door de medeleerlingen: ze noemen hem een rotjood, en vragen zich sarcastisch af waarom ook hij niet is omgekomen. Z'n jeugd is een periode van eenzaamheid en verdringing: z'n ouders – allebei musicus – reizen veel, in Nederland en in Europa en proberen hun carrière opnieuw op te bouwen. Over de oorlog wordt er niet gepraat: iedereen wil die tijd zo gauw mogelijk vergeten. Als Marc afstudeert op het gymnasium overlijdt z'n moeder. Voor de jonge student begint een lange zoekperiode, naar z'n roots, z'n afkomst, z'n plaats in de wereld.

Marc de Klijn is kunstschilder geworden. Z'n zoektocht naar de zin van het leven en het lijden heeft hij afgereageerd met kwast en verf. Untermenschen heet één van zijn doeken: een oranje lucht als van opstijgende vlammen en daarboven een verduisterde zon met zwarte strepen en vlekken en twee zwevende crucifixen. Tegen de onderste rand van het schilderij strompelen en rennen kleine zwarte figuurtjes, van op een betonnen constructie bedreigd met een vuurwapen. Dodenmars is een aquarel van donker blauwgevlekte luchten met bruine tinten van rookpluimen boven een in elkaar gestorte verzameling blauwe en witte balken en in de voorgrond een bruingroene zee van ontmenselijkte figuren in bedwang gehouden door mannen met geweren. Het meest indrukwekkende van zijn doeken is Doodsfabriek en toont de kijker een witte betonnen tunnel met vier grote schoorstenen aan de achterkant en op de voorgrond een massa mensen die zich naar binnendringt. Een variatie op dat thema is terug te vinden in Luftmenschen: de bunker is vervangen door de contouren van fabrieken en uit de schoorsteen stijgen menselijke onderdelen op, handen en voeten, stukken van benen, een hoofd, een halve mens. Andere schilderijen, altijd met veel bruin, oranje, donker groen en purper hebben veelzeggende namen als Einde Van De Reis, Vernietiging, Het Brandoffer en Slachtschapen.

De worsteling met het verleden loopt als een rode draad door De Klijns leven. In 1971 maakt hij een overzichtstentoonstelling van de Shoah voor de Anne Frank Stichting in Amsterdam en ontmoet Otto Frank. Voor het eerste boek over diens dochter Anne levert hij het grafisch ontwerp én de inhoud. Voor zijn research gaat hij naar Londen en ziet er de afschuwelijke foto’s die de bevrijders in de kampen hebben gemaakt. Veel later bezoekt hij Auschwitz waar zijn grootouders zijn vergast. Over zijn ervaringen vertelt hij in De Doden Zullen Herrijzen, Een persoonlijke Verwerking van de Shoah, zijn levensverhaal en tegelijk catalogus met zestig van zijn schilderijen over de Holocaust.

In de reportage Kind Van De Holocaust vertelt Marc de Klijn zijn eigen verhaal en zorgt zelf op de piano voor de muzikale omlijsting. De makers tonen zijn schilderijen, zijn bezoek aan Auschwitz en zijn ontmoeting met de joden in de Poolse synagoge van Lodz: een gemeenschap die sinds de Shoah tot een paar honderd individuen is herleid en ondertussen langzaam uitsterft. Het meest pakkende moment van de documentaire toont Marc de Klijn in de door de nazi's gedynamiteerde kleedkamers van de verbrandingsoven in Auschwitz, de plek waar zijn grootouders zich 60 jaar geleden hebben uitgekleed om vervolgens in de gaskamer te verdwijnen: de plaats waar ze werden vermoord en tegelijk begraven.

Nacht Und Nebel
Floris Bakels is al een volwassen man en een bekend Nederlands verzetsstrijder wanneer zijn groep wordt verraden en de Duitsers hem op 9 april 1942 arresteren. Het komt tot een proces, maar de nazi's slagen er niet in voldoende bewijsmateriaal tegen hem te produceren. Hij wordt aan de Gestapo uitgeleverd die hem in hun Nacht Und Nebel-afdeling stoppen waardoor hij veroordeeld is om stiekem te worden vermoord. Bakels verblijft achtereenvolgens in het beruchte Oranje Hotel in Scheveningen en het kamp van Amersfoort, waar hij voor het eerst met de sadistische praktijken van de kampbewakers wordt geconfronteerd. Nadien zit hij een tijdje in de gevangenis van Utrecht, in het concentratiekamp Natzweiler-Struthof in de Vogezen en uiteindelijk in de Moeder aller Kampen: Dachau.

Floris Bakels doet zijn verhaal in 1981 aan de EO. "...En als je goed oplet en je luistert goed, met wat concentratie, dan zie je het nog voor je... je hoort het ook nog... heel ver weg... en dat zal ons ook zolang wij leven nooit verlaten...", zegt hij aan het begin en aan het einde van de documentaire. Bakels heeft de vernederingen, de martelingen en de ontbering overleeft. Als de Amerikanen in het voorjaar van 1944 de leiding van het oudste Duitse concentratiekamp overnemen, is hij één van de 32.000 uitgehongerde skeletten die het einde van de nachtmerrie mogen meemaken. Achter de barakken ligt een stapel met 3000 lijken. 35 jaar later is hij er voor het eerst terug. Waar de barakken stonden ligt nu kiezel in betonnen ramen met de nummers van de slaapvertrekken in grote letters in het midden. Het exercitieterrein, waar de gevangenen urenlang, soms een hele nacht, in de vrieskou in eindeloze rijen stonden opgesteld om te worden geteld en opnieuw geteld, onder het koude licht van de schijnwerpers op de wachttorens, in een lichte gevangenisplunje en iets wat op schoeisel leek, Bakels herinnert het zich nog alsof het gisteren was. Hij praat over zijn vrouw die alleen achterbleef in Nederland, zijn kameraden in de kampen die één na één aan vlektyfus stierven en over de boodschappen voor hun dierbaren die ze hem meegaven, jonge mannen, zelden ouder dan een jaar of dertig. Floris Bakels weet heel precies de sfeer van toen voor de kijker op te roepen, de machteloosheid, het onrecht, de vernedering. Hij vertelt het op een stille en rustige toon. De documentairemakers stofferen zijn verhaal met foto's van toen, met zwart/wit-beelden uit de kampen net na de bevrijding, met Bakels die door de weilanden loopt die eens concentratiekampen waren. Hij doet z'n verhaal rustig en in eenvoudige bewoordingen, aarzelend en aangeslagen, ook al heeft hij het zichzelf al zo vaak horen vertellen. Hij overlijdt in april 2000 op 84-jarige leeftijd.

BEELD EN GELUID
De reportage met Marc De Klijn is van vrij recente datum. Ze is mooi van kleur. Vooral zijn heftige schilderijen komen uitstekend tot hun recht en contrasteren sterk met de kleuren uit zijn atelier, waar hij nog voortdurend nieuwe ideeën uitwerkt rond het Holocaust-thema. De opnamen met Floris Bakels zijn ouder, kleurlozer en hebben veel meer een documentaire sfeer. Toch is ook deze film – ondanks de witte en zwarte strepen en de verkleuring – nog uitstekend te bekijken. De muziek van Kind Van De Holocaust is prachtig. Marc De Klijn studeerde aanvankelijk piano en was voorbestemd om dezelfde richting uit te gaan als zijn muzikale ouders. Pas na hun dood ging hij in Bazel een opleiding grafische vormgeving volgen. Het geluid van zijn piano bereikt de kijker via een 5.1-bewerking, maar het is wellicht stereo met een surround-behandeling. Het geluid van Nacht Und Nebel is eenvoudiger, mono met een licht surround-effect, en zonder muziek, een kale reportage die haar volle kracht put uit het verhaal van Floris Bakels.

EXTRA'S
Het Boekje over Marc De Klijn is de meest opvallende en interessantste bijlage. In de 16 pagina's tellende brochure wordt het verhaal van De Klijn geïllustreerd met foto's uit de documentaire en reproducties van zijn schilderijen over de Holocaust. Op de dvd staat een Galerij Marc De Klijn met tien doeken van de kunstenaar en een aantal Andere Trailers van de EO Tweede Wereldoorlog Documentaires.

CONCLUSIE
Kind Van De Holocaust is een dvd met twee EO-reportages over de Tweede Wereldoorlog. Marc de Klijn, schilder en grafisch ontwerper, vertelt over zijn ervaringen als kleine joodse jongen en zijn gevecht met het verleden als volwassene. Floris Bakels, Nederlands verzetsstrijder, vertelt de kijker over zijn twee jaar durende kruisweg langs gevangenissen en concentratiekampen. Beide verhalen zijn elk op zich een verslag van de kleine oorlog van de burger, vaak vergeten of nooit verteld in de grote oorlog van politici en militairen die altijd al de meeste aandacht heeft gekregen.