:: BESPREKINGEN ::
DVDInfo.be >> Bespreking >> VOC - DE GOUDEN EEUW
VOC - DE GOUDEN EEUW
Bespreking door: William - Geplaatst op: 2016-05-17
DOCUMENTAIRES
Het was beslist een unieke ervaring voor een 14-jarige Nederlandse jongen als hij anno 1650 mee mocht op een gigantisch koopvaardijzeilschip met bestemming Azië. Misschien woonde hij in Amsterdam of Rotterdam en dan werd hij met een kleine sloep naar de rede van Texel gebracht waar de prachtige schepen zij aan zij lagen, want wegens  hun diepgang konden ze alleen daar aanleggen. Via het Nauw van Calais ging de tocht langs de kust van Afrika, scheerlings langs Kaap De Goede Hoop en dan meer dan 1000 km in de richting van Australië om vervolgens in noordelijke richting af te buigen naar Nederlands Indië (Indonesië) en de belangrijkste Nederlandse nederzetting, de hoofdstad Batavia (Jakarta) op het eiland Java, waar kruiden, koffie, porselein en zijde werden ingeslagen voor de Europese markt. In de zeventiende eeuw was Nederland nl. uitgegroeid tot de belangrijkste handelsnatie ter wereld en dat had het te danken van de VOC.

 

Vanaf 1590 probeerden Nederlandse koopvaardijschepen Azië te bereiken, want in Nederland wisten ze inmiddels dat de Spaanse en Portugese handel met dat deel van de wereld flink wat geld in het laatje bracht. De tocht duurde evenwel lang (zo’n 15 maanden) en was niet zonder gevaar, want Portugezen en Spanjaarden lieten zich uiteraard de kaas niet van het brood eten. Bovendien hadden de zeevaarders af te rekenen met kapers, storm op zee en scheurbuik (wegens een vitamine C-tekort als gevolg van te weinig verse groenten) waardoor de bemanning vaak meer dan gehalveerd werd. Na een eerste succesvolle tocht, rustten diverse Nederlandse steden schepen uit voor de lange vaart, waarvan de Aziatische handelaren profiteerden en de winst van de Nederlandse handelaars daalde. In 1602 besloot de Staten-Generaal om de onderlinge concurrentie uit te schakelen door de zes grote handelssteden (Amsterdam, Enkhuizen, Hoorn, Rotterdam, Delft en Middelburg) tot samenwerking te dwingen. Op 20 maart 1602 werd in Den Haag de VOC (de Vereenigde Oost-Indische Compagnie) boven de doopvont gehouden, die met een privékapitaal van 300.000 gulden de strijd om de specerijenmarkten aanging met Spanje en Portugal. Dertig jaar later domineerden de Nederlandse koopvaardijschepen de wereldzeeën.
 

 

De VOC zou je de eerste multinational ter wereld kunnen noemen, want ze had honderden schepen ter beschikking en ruim dertigduizend man personeel in dienst. Maar de VOC was veel meer dan bijv. Shell of Microsoft, want volgens de oprichtingsakte mocht het bedrijf contracten afsluiten met vreemde mogendheden, over een eigen leger beschikken, forten en versterkingen bouwen en alles doen wat nodig was om haar belangen te verdedigen. Stel je voor dat Apple een eigen leger zou mogen uitbouwen en oorlog voeren tegen Rusland of China! De VOC was m.a.w. een staat in de staat en dat zulks tot problemen zou leiden stond in de sterren geschreven. Na een bloeiperiode van zeventig jaar (tot 1672) ebde de dominantie van de VOC langzaam weg en in 1799 werd het bedrijf opgeheven. De Compagnie was failliet.
 

 

Op VOC: De Gouden Eeuw heeft TDM Entertainment een aantal documentaires verzameld over het onderwerp (verspreid over 3 dvd’s), waarvan de meeste zijn gemaakt in 2002 ter gelegenheid van de 400ste herdenking van de oprichting van de Nederlandse handelsmaatschappij. Uitzondering is de documentaire De Handelmaatschappij die is overgenomen uit de prachtige serie De Gouden Eeuw (2012) van historicus en programmamaker Hans Goedkoop. Het geheel is een beetje een allegaartje van stijlen en werkwijzen, maar het is wel allemaal boeiend en zelfs zeer interessant, behalve dan misschien het live-verslag van de herdenkingsplechtigheid in Den Haag in aanwezigheid van koningin Beatrix in 2002, maar we kunnen ons voorstellen dat Nederlandse kijkers dat wél interessant vinden. Wij zijn in elk geval tot de allerlaatste seconde blijven kijken en we hebben heel wat geleerd over de VOC, een bedrijf dat trouwens kon rekenen op heel wat Vlaams investeringsgeld na de val van Antwerpen (1695) en de vlucht van tienduizenden Vlaamse protestanten naar het noorden.
 

 

De Handelsmaatschappij
In 40 minuten vat Hans Goedkoop de geschiedenis van de VOC samen, waarbij hij vooral veel aandacht heeft voor de minder fraaie kanten van het verhaal, nl. de uitroeiing van de bevolking op het eiland Banda in 1621 wegens het zgn. niet nakomen van de exclusiviteitsovereenkomst met de VOC in verband met de leveringen van muskaatnoot. Ook boeiend is zijn verhaal over de aandelen van de VOC. In Enkhuizen is er eentje teruggevonden met op de achterkant een opsomming van de jaarlijkse rentebetalingen door de Compagnie. Daaruit blijkt dat de opbrengst aanvankelijk laag was, want de VOC had heel veel onkosten (bouwen van schepen, forten, versterkingen, etc.), en dat de meeste bezitters pas na ruim dertig jaar goed gingen verdienen aan hun investering. Revolutionair voor die tijd was ook het feit dat de aandelen konden worden doorverkocht (waardoor de VOC over het globale geïnvesteerde kapitaal bleef beschikken). Het principe was eerder op de Beurs van Antwerpen in zwang gekomen en vond via protestante emigranten zijn weg naar Amsterdam.
 

 
Planten
Via de VOC werden ongelooflijk veel nieuwe plantensoorten in Europa geïntroduceerd. Waar ze vandaan komen en wanneer ze Holland en Europa bereikten, weten we uit de uitvoerige beschrijvingen (en nauwkeurige tekeningen) die destijds zijn gemaakt en die in musea in o.a. Delft en Leiden worden bewaard.

Het Alleenrecht In De Handel
Het is een uniek principe dat de VOC het alleerecht kreeg op de handel en de middelen (een leger) om dat voorrecht te beschermen. Het leidde overigens tot tal van misbruiken (alhoewel men dat toen niet zo interpreteerde, op een zeldzame kritische stem na), zoals de moordpartij in Banda. Maar de VOC schrok er ook niet voor terug om plantages op grote schaal te vernietigen en de plaatselijke bevolking te deporteren zodat ze de totale controle kreeg over de productie en de toelevering van specerijen en kruiden. Het is een zwarte bladzijde uit de lange geschiedenis van de VOC.
 

 
Texel
Een maagdelijk zandstrand op Texel. Niets wijst erop dat hier 400 jaar geleden de grootste handelsvloot van de wereld zijn thuisbasis had. Ondertussen is de geologische situatie er veranderd, mede door de bouw van de afsluitdijk aan de noordzijde van de Zuiderzee (sinds 1932: IJselmeer), maar in het begin van de 17de eeuw was het de enige plek waar de grote handelsschepen uit Amsterdam, Enkhuizen en Hoorn aan konden leggen.  Het eerder rustige Texel was toen het middelpunt van een zeer grote bedrijvigheid, want de goederen uit Azië werden er overgeladen op kleine schepen, er was behoefte aan loodsen om de schepen veilig door het zgn. Moddergat te leiden en alle schepen sloegen er hun voorraad drinkwater in, want als gevolg van z’n unieke samenstelling, bleef dat lang vers.

In het museum van Texel bewaart men de brieven die de jonge Aagje Luijtsen in de periode 1776-1780 schreef aan haar echtgenoot in Jakarta en waarin een uniek beeld wordt geschetst van het leven op het eiland aan het einde van de 18de eeuw.
 


 

Corruptie
De regelgeving was streng en de straffen waren zwaar, maar uiteindelijk ontkwam ook de VOC niet aan corruptie. Persoonlijke handeltjes werden oogluikend toegestaan en iedereen van hoog tot laag deed eraan mee, maar in de 18de eeuw liep het werkelijk de spuigaten uit, want in de Hollandse handelaars- en middenklasse was het inmiddels bon ton om z’n fortuyn in de Oost te maken. Via aanbevelingsbrieven werden familieleden naar hoge functies in de kolonie geprojecteerd, maar trouwen met de dochter van een rijke Nederlander in Batavia (Jakarta) hielp natuurlijk ook. Sjoemelen met gewichten, bemiddelen tussen VOC en de koffiefabrikanten en er een vet bemiddelingsloon aan overhouden, het was schering en inslag.

Viering 400 Jaar VOC
In 2002 werd heel veel aandacht besteed van de oprichting van de VOC in 1602. In Den Haag werd een speciale viering georganiseerd in aanwezigheid van koningin Beatrix en hoogwaardigheidsbekleders uit binnen- en buitenland (o.a. de ambassadeurs van de voormalige koloniën). Indonesië stuurde z’n kat, want in Jakarta vond het men het niet opportuun om de wandaden van de VOC te vieren. De Indonesische minister van buitenlandse zaken sprak in Den Haag dan ook in eigen naam.
 

 
Brieven Boven Water
In Engeland zijn nog niet zo lang geleden ruim 40.000 brieven teruggevonden die Nederlanders in Holland aan Nederlanders in Batavia schreven en vice versa. Ze waren in beslag genomen tijdens kapingen en vijandige confrontaties. In de documentaireserie Brieven boven Water wordt naar aanleiding van de teruggave van de brieven aan Nederland een poging gedaan om via stamboomonderzoek historische figuren uit die tijd te koppelen aan nakomelingen uit de onze.

In de eerste documentaire maken we kennis met Willem Koelbier, een Rotterdamse volksjongen al heel vroeg als scheepsjongen meevaart naar de Oost en het uiteindelijk tot schipper brengt. Uit de documenten en brieven komt hij tevoorschijn als een zeer ingewikkeld individu, want hij stuurde jarenlang z’n salaris naar z’n moeder in Rotterdam en trok zich op oudere leeftijd het lot van weeskinderen in z’n geboortestad aan, maar als kapitein was hij een meedogenloos individu dat er niet voor terugschrok om z’n bemanningsleden voor het minste vergrijp te kielhalen of te geselen.
 

 

Willem Cornelisz Schouten was uit heel ander hout gesneden. Hij was een ontdekkingsreiziger in het begin van de 17de eeuw. Informatie over het schip waarmee hij z’n laatste reis maakte is teruggevonden op een onbewoond eiland in de buurt van Madagaskar, maar Nederland heeft hij uiteindelijk niet meer bereikt.

Thijs Hinlopen is boekhouder van de VOC in Batavia. Anno 1672 ontvangt hij er brieven van zijn broer Otto uit Hoorn die hem op het hart drukt om vooral niet terug te keren naar Holland omdat er oorlog en hongersnood heerst als gevolg van de oorlog met Engeland. Otto komt zelf in moeilijkheden als de gebroeders De Witt in augustus door een volksmeute worden gelyncht en de Prins van Oranje de macht grijpt. Maar ondertussen hebben ze in Hoorn nog altijd de Otto-brug, wat betekent dat de brave man het heeft overleefd en het nog ver gebracht heeft ook…

Na een faillissement moet Johan Blijeck zich uit de voeten maken. Hij laat z’n vrouw en kinderen bij z’n stiefvader in Den Haag achter en verkast naar Batavia. In haar brieven beklaagt Liesbeth Blijeck (spreek uit: bliek) zich over de manier waarop zij en de kinderen door haar stiefschoonvader worden behandeld en uiteindelijk zal ze verhuizen. Wegens de oorlog met Engeland kan ze de lange boottocht naar Batavia niet aanvatten. Het is wachten op een gunstige wending van het lot…
 

 
Vaar Mee Met De VOC
In een tweedelige documentaire maken we kennis met de weesjongen Jacob van den Bergh in Twees Huys in Delft omstreeks 1740 op het moment dat hij  als scheepsjongen wordt uitbesteed aan de VOC. In tegenstelling tot Willem Koebier wordt hij een schipper die een goede faam geniet.

58 Miljoen Nederlanders En De Zeevaart
Uit wetschappelijke schattingen blijkt dat van de oertijd tot nu ongeveer 58 miljoen individuen op het grondgebied van het huidige Nederland hebben geleefd. In deze documentaire wordt ons een blik gegund op de opkomst en de afloop van de scheepvaart in Nederland sinds het Verdrag van Tordesillas (1594) toen de paus in Rome de wereld verdeelde tussen Spanje en Portugal.
 

 
BEELD EN GELUID
Ondanks de grote verscheidenheid van het materiaal, is de kwaliteit van de beelden zo goed als perfect. Ongerechtigheden (korte flikkering van het beeld) hebben we alleen in de laatste documentaire opgemerkt. De Nederlandse ondertitels zijn beperkt tot de fragmenten waarin een andere taal dan Nederlands wordt gesproken. De Nederlandse geluidsband is zeer goed verstaanbaar.
 
EXTRA’S
Geen
 
 
CONCLUSIE
Een beetje een allegaartje, maar als geheel wel heel boeiend en veelzijdig waardoor we een uitstekend totaalbeeld krijgen van de VOC in haar 200-jarig bestaan. Aanbevolen voor de liefhebbers.



cover




Studio: TDM Entertainment

Regie: diverse
Met: geen

Film:
8/10

Extra's:
0/10

Geluid:
8,5/10

Beeld:
8,5/10


Regio:
2

Genre:
Documentaire

Versie:
Benelux (NL)

Jaar:
2002-2012

Leeftijd:
AL

Speelduur:
275 min.

Type DVD:
SS-DL

Barcode:
8718754402699


Beeldformaat:
1.78:1 anamorfisch PAL

Geluid:
Nederlands Dolby Surround, 2.0

Ondertitels:
Nederlands
Extra's:
• geen 

Andere recente releases van deze maatschappij