FILM
Een oude knakker, Antonio Salieri (F. Murray Abraham), die zijn laatste dagen slijt in het gekkenhuis, vraagt naar geestelijke bijstand. Bij zijn biecht vraagt hij aan de pastoor eerst of dat die enkele compositiestukjes van hem kent, waarop de brave man van god hem het antwoord moet schuldig blijven. Wanneer hij een stuk uit Eine Kleine Nachtmusik begint te spelen, flikkeren de ogen van de priester op in herkenning, maar het stuk is niet van Saliëri maar van zijn nemesis Mozart (Tom Hulce).




Salieri begint vervolgens in een lange tirade te vertellen dat hij hofcomponist was aan het indrukwekkende hof van Frans Jozef II (Jeffrey Jones) in Wenen, en dat het wonderkind Amadeus, die enkele jaren daarvoor als kind al eens op het hof had opgetreden like a monkey in a circus act, daarbij erg "gestuurd" door zijn vader Leopold (Roy Dotrice), in de smaak van de keizer wist te komen. Op verzoek speelt de jongen daarbij muziekstukken geblinddoekt of achterstevoren. Mozart werd verzocht om op het hof in Wenen te kunnen werken in plaats van in het kleinburgerlijke Salzburg, en de jonge, onbezonnen, eeuwig kinds zijnde losbol ging daar maar wat graag op in. Hij kon à volonté heilige huisjes omverschoppen, want wie ging hem ontslaan? Hij trouwde met zijn jeugdliefde Constanza (Elizabeth Berridge), de dochter van zijn hospita, en er lag een leven vol rijkdom en prestige voor hen open. Maar Mozart zat met een gat in zijn hand, en slaagde erin om in de decadente milieus van de onderbuik van Wenen meer geld op te souperen dan hij er feitelijk verdiende. En zonder het te weten maakte hij een vijand voor het leven: Salieri kon het niet verkroppen dat de goddelijke inspiratie die hij ontving bij het opstellen van muziek een lachertje was tegenover wat Mozart zonder enige moeite uit zijn mouw schudde, en dat god uitgerekend die wansmakelijke losbol als zijn instrument had gekozen om de mensheid de schoonheid van muziek te leren appreciëren, iets waar hij, de noeste werker, niet mee kon lachen. Hij had echter een duivels plan: inspelend op de angst die Mozart voor zijn overleden vader koesterde, bestelde hij bij de componist een dodenmis. Mozart werd zodanig verteerd door de zwartgallige gedachten dat hij eraan tenonder ging.




Waar houdt genialiteit op en begint waanzin? Genialiteit werd bij Wolfgang Amadeus Mozart alleszins aangeboren, de waanzin is maar geleidelijkaan gekomen doordat de jongen blijkbaar geen jeugd heeft gekend en van het éne hof naar het andere werd gesleept om zijn kunstje te komen vertonen. Hij wordt door Salieri intens gehaat en beschimpt zonder dat hij dit door heeft, alhoewel uit de act op het carnavalsfeestje blijkt dat hij de minder frivole trekjes van de hofcomponist perfect in de vingers heeft. Salieri erkent enerzijds zijn genaliteit: alleen al van het lezen van Mozarts partituren geraakt hij bijna in trance. Salieri is er echter op uit om Mozart te ruïneren: financieel, artistiek én in zijn privéleven. Hoe meer hij echter probeert, hoe meer het tij in het voordeel van Mozart schijnt te keren; vanuit de diepste krochten van zijn diepe depressie slaagt Mozart er immers in om muziek als Don Giovanni en Der Zauberflöte te schrijven. Dat hij er aan kapot gaat is een bijkomstigheid, hij is op het einde van de rit de morele winnaar, terwijl Salieri van aan de zijlijn moet toekijken en vaststellen dat er geen hond geïnteresseerd is in zijn technisch volkomen up to date zijnde, maar elke vorm van bezieling missende werkstukken.




Qua geschiedschrijving is de film Amadeus om eerlijk te zijn eigenlijk niets waard. Als Salieri en Mozart elkaar al bejegend hebben, dan was het zeker niet in negatieve zin. De twee stonden nooit in directe concurrentie tegenover elkaar. Het script is tegelijkertijd onvolledig en overvolledig. Over Mozarts inspiratie uit zijn vrijmetselaarsloge bij de totstandkoming van Die Zauberflöte wordt met geen woord gerept; daarentegen wordt de "controverse" rond La Notte Di Figaro in de film buiten proporties geblazen. Het verhaal van deze film fungeert dan ook maar louter als kapstok om de muziek van 's werelds bekendste klassieke componist aan op te hangen; Milos Forman doet dat op een visueel indrukwekkende, zwierige en virtuoze manier die terecht acht Oscars in het laatje deed belanden. Alhoewel Tom Hulce de titelrol sterk speelt, en door merg en been snijdt met zijn waanzinnig gegiechel, is het zonder meer F. Murray Abraham die de meest verdienstelijke acteerprestatie neerzet als de stikjaloerse Salieri.




We trekken bovendien inhoudelijk een punt af omdat we hier niet de director's cut krijgen, maar slechts de theatrical cut. Die director's cut bevat enkele cruciale scènes, zoals die waarin Constanza haar seksuele diensten aan Salieri aanbiedt in ruil voor de benoeming van haar man op een prestigieuze post binnen het hof. Dat de film zonder deze scènes vlotter zou zijn, is maar een doekje voor het bloeden, want met 160 minuten kan je deze film bezwaarlijk "vlot" noemen.

BEELD EN GELUID
Wat op 4K opvalt is de inderdaad schitterende beeldcompositie, alhoewel de film voor de kenners overduidelijk niet in Wenen maar in Praag is geschoten. Deze nieuwe scan, die ook nog eens helemaal gereinigd werd, biedt de beste kijkervaring, althans toch voor de theatrical cut, om van Amadeus te genieten. De kleuren zijn zeer to the point en laten de barokke interieurs van de paleizen nog maar eens duidelijk in al hun pracht schitteren. Zelfs de meer donkere scènes, zoals die in het begin waarin Salieri naar het gekkenhuis wordt afgevoerd, bieden veel details. De beeldvoering is bewust ook niet te scherp gemaakt opdat er veel artefacts zouden ontstaan aan al de tierlantijntjes. De DTS-HD MA 5.1-track is natuurlijk heerlijk om de diverse stukken muziek van Mozart in te beluisteren, zoals het bombastische Don Giovanni, wat een hoogtepunt in de film is. Daarnaast horen we veel ruimtelijke spreiding wanneer Wolfgang in de gangen van het aartsbisschoppelijke paleis achter de veren van Constanza aanzit, of het getik van de voeten van de balletdansers op het parket wanneer Mozart een stuk zonder muziek opvoert, omdat de keizer ballet in de opera's heeft verboden.




EXTRA'S
Milos Forman beargumenteerde op het audiocommentaar van de director's cut nog dat die versie zijn geprefereerde cut was. Blijkbaar is de man van mening veranderd, en het audiocommentaar is dan ook gesneuveld. De documentaire The Making Of Amadeus (1:00:42) bracht in 2002 de voornaamste leden van cast en crew terug bijeen om hun bedenkingen te maken bij de eertijds in Praag onder een communistisch bewind geschoten prent, waarbij de crew uren in de makeupstoel en ingesnoerd in dwangbuiskostuums heeft moeten doorbrengen. Voor een massaproductie als Amadeus is beroep kunnen doen op lekker goedkope Tsjechische werkkrachten natuurlijk altijd mooi meegenomen. Daarnaast vinden we een nieuwe documentaiore terug, Amadeus: The Making of a Masterpiece (23:27), die een recentere terugblik biedt van de castleden, die via webcam gefilmd werden. Komen onder meer aan het woord: acteurs F. Murray Abraham, Tom Hulce, Simon Callow, Christine Ebersole alsook muziekhistoricus Jon Burlingame en production designer Patrizia Von Brandenstein.  Ze halen onder meer herinneringen op aan Milos Forman's tour de force en aan het werk in Praag, maar ook aan de historische band tussen Mozart en Salieri die helemaal niet was wat er in de film wordt getoond. Over het verschil tussen de beide cuts van de film wordt met geen woord gerept..

CONCLUSIE
We zijn een beetje droevig dat deze 4K de mogelijkheid niet biedt om bijvoorbeeld de beide cuts via seamless branching aan te bieden. Dan pas hadden we over een ultieme Amadeus kunnen spreken. Wellicht komt die nog zodra de makers beseffen dat hier geld te rapen valt.