FILM
Tijdens een patrouilleopdracht in een dorp in Afghanistan, wordt een Deens commando in een hinderlaag gelokt door de Taliban. Eén soldaat krijgt een kogel in de hals en bloedt als een rund, de anderen moeten dekking zoeken achter een aarden walletje terwijl de explosieven van de tegenstander grote stofwolken veroorzaken waardoor nauwelijks is uit te maken waar hij zich bevindt. Een medische helikopter wordt opgeroepen om de onfortuinlijke soldaat op te halen en commandant Claus Pedersen doet er alles aan om de zeer gevaarlijke situatie te overleven. Hij besluit om luchtsteun te vragen omdat de situatie uit de hand loopt en kort nadien wordt compound 6 – de verdachte locatie – gebombardeerd. Later verneemt hij dat 11 burgers in het bewuste pand zijn omgekomen. Er wordt van hogerhand een onderzoek ingesteld naar de omstandigheden van de gewelddadige confrontatie en het verdict is hard: Claus wordt ervan beschuldigd een oorlogsmisdaad te hebben gepleegd. Volgens het onderzoeksteam had hij nl. geen PID, of in mensentaal: een visueel bewijs dat het vijandelijke commando zich inderdaad in compound 6 schuilhield, wat in het internationale oorlogsrecht de voorwaarde is om te spreken van een verantwoorde militaire actie (en waardoor er zo weinig mogelijk burgerslachtoffers vallen).

De hele operatie – waarvoor hoogtechnologisch materiaal wordt gebruikt – is op geluidsband opgenomen en er is zelfs een video-opname, gemaakt met een camera op de helm van één van de soldaten. Daaruit blijkt niét dat Claus Pedersen of één van zijn manschappen compound 6 met zekerheid heeft geïdentificeerd als de schuilplaats van de Talibanstrijders. In het heetst van de strijd en gezien de penibele omstandigheden heeft hij misschien een beslissing genomen die begrijpelijk is (vanuit menselijk perspectief), maar die jammer genoeg in strijd is met het oorlogsrecht. Hij krijgt het dus flink moeilijk om het tegendeel te bewijzen tijdens het proces dat een paar weken later in Kopenhagen van start gaat. Claus wijst op de moeilijke werkomstandigheden en op het feit dat hij het zich niet zo duidelijk meer herinnert, maar de openbare aanklager gebruikt de geluidsbanden en de videotape om te bewijzen dat er van een PID totaal geen sprake was.
 

Ondertussen hebben we ook kennisgemaakt met Claus’ echtgenote Maria en haar drie kinderen die hun vader missen. De oudste veroorzaakt problemen op school (hij heeft een andere jongen gebeten tijdens een discussie) en naar z’n moeder luisteren lukt ook niet meer zo goed. Voor Maria is het duidelijk: Claus moet voor de rechtbank volhouden dat hij wél een PID had. Hij kan thuis niet worden gemist en zeker geen vier jaar, want die straf hangt hem boven het hoofd. Alleen een deus ex machina kan hem schijnbaar nog redden.
 

Heftig, confronterend en controversieel, zo kan je Krigen van regisseur Tobias Lindholm omschrijven, want regels zij natuurlijk regels en een man als Claus Pedersen behoort die te kennen, maar wat doe je in een oorlogssituatie waarin de tegenpartij überhaupt geen boodschap heeft aan voorschriften en je dus nooit met gelijke wapens vecht? Hoe kan je een oorlog winnen als je gebonden bent aan regels die oorlog voeren (en dus mensen doden) reglementeren alsof het een voetbalmatch was terwijl de tegenpartij die regels schijnbaar ongestraft aan z’n laars mag lappen? Waarom laten wij ons overigens betrekken bij oorlogen die de onze niet zijn? Omdat wij menen de brengers van vrede en democratie te zijn? De manschappen van Claus Pedersen hebben het er in elk geval moeilijk mee. Waarom moeten ze patrouilleren in een godvergeten gat in Afghanistan, duizenden kilometers van huis? Waarom riskeren ze kun leven voor een conflict dat het hunne niet is? We beschermen de burgers, zegt Claus Pedersen tijdens een avondlijke vergadering, we hebben ze bijna aan onze kant en dan maakt de Taliban geen kans meer. Maar suggereert hij tegelijk ook niet dat heel wat burgers de zgn. vrijheidsstrijders wél goedgezind zijn? Hoe maak je trouwens het onderscheid tussen een brave huisvader en een lid van de Taliban? En is niet iedere burger in een dergelijke omstandigheden een mogelijk vijand, want zelfs moeders en kinderen kunnen een bommengordel dragen?
 

Je hoeft niet naar Krigen te kijken om te beseffen dat militairen in oorlogssituaties iedere burger als een potentiële terrorist behandelen. Je ziet het elke dag op tv: burgers die uit hun auto gesleept worden aan een controlepost, gefouilleerd en uitgefoeterd, wat vaak gepaard gaat met vernedering en intimidatie. Maar de militairen hebben geen keuze, want de minste onvoorzichtigheid en onbedachtzaamheid kan het leven van henzelf en/of van hun collega’s kosten. Van Claus Pedersen wordt verwacht dat hij in zijn opdracht slaagt, maar ook dat hij zo weinig mogelijk personeel verliest. Je kan makkelijk raden waar zijn prioriteiten liggen als de kogels zijn compagnie om de oren fluiten…

Regisseur Tobias Lindholm maakt er geen psychologisch drama van, want voor Claus Pedersen is het duidelijk: het overleven van zijn manschappen was zijn eerste zorg. Hij hoeft dus geen gewetensconflict te hebben en dat heeft hij ook niet. Lindholm richt zijn camera bijgevolg op de openbare aanklager en op de manschappen, want die zijn eerder ondervraagd over de omstandigheden en worden als getuigen opgeroepen. De meesten bevestigen wat ze eerder hebben verklaard. Zij hebben er geen voordeel bij om de zaak toe te dekken, want dan riskeren ze een aanklacht wegens meineed of obstructie van de rechtsgang. De PID behoorde overigens niet tot hun taak of opdracht. Voor Petersens rechterhand Slager (omdat hij uit een slagersfamilie komt) liggen de zaken anders: hij is wél medeverantwoordelijk voor het lokaliseren van de vijand…
 

Als gevolg van de keuzes die de regisseur maakt, blijven de personages op een zekere afstand tot de kijker. Niet hun innerlijke roerselen zijn belangrijk – behalve misschien in het geval van Cleo die de zorg voor haar drie kinderen alleen voor haar rekening neemt – maar de voortgang in de rechtbank, waar het openbaar ministerie een ijzersterk dossier meent te hebben tegen de beklaagde. Wij betrappen onszelf erop dat we partij kozen voor Claus Pedersen, en dat is misschien ook een beetje de bedoeling van de regisseur, want wat is de houdbaarheidsdatum van dat oorlogsrecht dat na de Tweede Wereldoorlog op papier is gezet?
 

In Krigen kaart de Deense regisseur Tobias Lindholm een heel controversieel onderwerp aan: pleegt een soldaat een oorlogsmisdaad als hij voor het leven van zijn manschappen kiest ten koste van (onschuldige) burgers? Het oorlogsrecht laat daarover geen misverstand bestaan, maar is het na 70 jaar nog onverkort toepasbaar? Is het misschien niet geschreven voor een heel ander soort oorlogsvoering?