FILM
1989 en 1990 waren twee woelige jaren voor de inwoners van de voormalige DDR. Op amper een paar maanden werd de voormalige communistische staat, waar de gehate Gedänkenpolizei, de Stasi, op iedere hoek van de straat stond, opgedoekt, na massaal protest van hun eigen burgers, die het arbeidersparadijs zó goed vonden, dat ze er niet snel genoeg weg konden zijn. Toch waren er mensen voor wie het rigoureuze systeem de ruggengraat van hun leven was, en apparatsjik Christiane Kerner (Katrin Sass), wiens man tijdens een congres in West-Berlijn de wijk naar het westen had genomen, en haar had laten stikken met twee kinderen, was uit weerwil een modelburger voor de DDR geworden. Wanneer na het bezoek van Gorbatsjov aan de DDR ter gelegenheid van de 40ste verjaardag de eerste betogingen voor vrije meningsuiting losbreken, en zij haar zoon Alex (Daniel Brühl) in een betoging ziet rondlopen, krijgt ze een hartaanval, en belandt in een coma. Acht maanden later is de DDR zoals zij ze kende, verdwenen. Alex en zijn zus Ariane (Maria Simon) hebben trouw om beurten aan het ziekenbed van moeder gewaakt, Alex niet in het minste omdat hij verliefd is op de knappe Russische verpleegster Lara (Chulpan Khamatova). Plots waakt mama op uit haar coma; de dokter heeft haar kinderen echter op het hart gedrukt dat de minste opwinding haar fataal kan worden, en vooral Alex is bezorgd dat vroeg of laat iemand in het ziekenhuis zijn mond voorbij zal praten over de politieke veranderingen. Daarom besluit hij moeder terug naar huis mee te nemen, en zo goed mogelijk de illusie te wekken dat er in die acht maanden niets veranderd is. In het bijzonder: dat de DDR nog bestaat, en sterker dan ooit staat. In het begin speelt iedereen het spelletje mee, maar gaandeweg wordt de leugen hoe langer hoe moeilijker om op te houden. Zeker wanneer er plots Coca Cola-billboards in het straatbeeld verschijnen, er voortdurend toeterende voetbalfans voor het raam rijden die de lof zingen van de (eengemaakte) Duitse nationale ploeg op het WK, en de typische DDR-produkten, zoals Spreewald-augurken niet meer verkrijgbaar zijn. Alex weet echter elke leugen op de smukken door er twee nieuwe leugens tegenaan te gooien, en samen met zijn werkmakker, de amateurfilmer Denis (Florian Lukas), maken ze zelfs hele valse nieuwsuitzendingen, om de illusie maar op te houden...


Good Bye Lenin! was dé onverwachte arthouse-hit van het afgelopen jaar, en ontving naast een karrevracht aan prijzen op diverse Europese filmfestivals ook een hoop lofbetuigingen van het publiek. Wolfgang Becker speelt met zijn film handig in op de huidige trend van Ostalgie, de heimwee van de voormalige DDR-bewoners naar de dingen die van Oost-Duitsland zo een apart land maakten, zoals de spuuglelijke Trabantjes, waarvoor de absurd lange wachttijd na bestelling bijna generatieconflicten uitlokte, en de Mokkafix-oploskoffie. Hierbij wordt door de regisseur zeker niet het beeld opgehangen van de meedogenloze dictatuur - alhoewel het Oost-Duitsland van Honecker, misschien op het Roemenië van Ceaucescu na, toch één van de meest verwerpelijke regimes van achter het IJzeren Gordijn was - en nuanceert Wolfgang Becker de Einmachung door ook uitvoerig de keerzijde van de medaille te tonen, zoals de werkloosheid en de oneerlijke manier waarop de Ossies werden verplicht hun monopoly-geld voor harde Duitse marken te wisselen tegen een ondermaatse koers. Becker wil zeker zijn visie op de geschiedenis in de verf zetten, en al is die niet helemaal unbiased, het is tenminste een visie, wat niet bij alle regisseurs het geval is. Toch probeert Becker om in Good Bye Lenin! vooral de komische noot de bovenhand te laten halen, en dat lukt hem zowaar ook nog, alhoewel het soort humor dat hij ons serveert, bij momenten werkelijk gortdroog is. Tussendoor zitten er toch een paar hilarische scènes in de film, zoals wanneer er plots voor het oog van moeder Kerner een spandoek voor Coca-Cola wordt ontvouwen, of de scènes waarin Alex en zijn mottige maat Denis zelf met hun home-video equipment een zo waarheidsgetrouwe nep-nieuwsuitzending trachten in elkaar te boksen. De humor is nergens, maar dan ook nergens, platvloers of wansmakelijk, en wordt afgewisseld door fijne emotionelere momenten; componist Yann Thiersen, vooral bekend van Le Fabuleux Destin D'Amélie Poulain, creëerde voor de beide emotionele stemmingen een erg goed bijpassende en subtiele soundtrack, die al even zeer zonder schokken je van de éne stemming in de andere brengt.


Spreken verder voor de film: de zeer goede acteerprestaties, vooral van de jonge Daniel Brühl, maar vooral de speciale effecten, die moesten dienen om het Oost-Berlijn van 2001 er terug uit te laten zien als dat van 1989. Je zou het niet dadelijk in dit soort film verwachten, maar in bepaalde opzichten zijn dergelijke effecten moeilijker dan in een doorsnee science-fictionfilm, omdat de film zo realistisch mogelijk de DDR van toen moest weergeven. Wat onder meer betekent dat de westerse billboards moesten verdwijnen, alsook de stellingen en kranen, en dat de textuur op de intussen opgepoetste gebouwen terug in een digitale laag vogeldrek moest worden veranderd. Verder zit er één zeer gecompliceerde scène in de film, waarin een gigantisch beeld van Lenin aan een helikopter door door een straat wordt gevlogen, en heeft men er vier maanden over moeten doen om te camoufleren dat dit een digitaal shot was, door bijvoorbeeld het resultaat bewust minder scherp te maken, omdat dit anders zou vloeken met de rest van de achtergrond. Regisseur Wolfgang Becker is echter van opleiding cameraman, en hij heeft op deze film al zijn lusten en zijn drang naar perfectie kunnen botvieren, wat tot een zéér realistisch beeld leidt, waaraan je er nauwelijks bij stilstaat hoeveel digitaal oppoetswerk voor deze film wel nodig was. Verder heeft men uitgebreid kunnen putten uit het beeldarchief, van de officiële beelden van de 40ste verjaardag van de DDR tot aan het grote herenigingsfeest in 1990, en wat onmiddellijk opvalt is dat men de technische kwaliteit van deze beelden kunstmatig heeft opgeschroefd tot dezelfde kwaliteit als de rest van de film. Hierdoor wordt het één sappig geheel, waarin fictie en realiteit gracieus in elkaar overvloeien. Daarnaast vinden we nog enkele staaltjes van erg vernunftig camerawerk terug zoals ongewone perspectieven en het knoeien met de afspeelsnelheid. Good Bye Lenin! heeft dus zowel vormelijk als inhoudelijk iets te bieden, en indien aan beide aspecten de nodige zorg wordt besteed, is dat meestal een goede start voor een prima film.


BEELD EN GELUID
Homescreen legt zich meer en meer toe op het uitbrengen van de betere arthousefilm, en voor deze release pakken ze dan ook uit met een meer dan behoorlijke 2 disc-versie, die kan wedijveren met de producties van de grote studio's. De film is voorzien van zowel een Duitse Dolby Digital 5.1-track als een Dolby Surround 2.0-track, als van Franse dubbingen in de beide modi, die we voor deze bespreking uiteraard links hebben laten liggen wegens irrelevant. De 2.0-track klinkt een stuk luider dan de andere, en mist een beetje richting, maar kan zeker nog mee door de beugel; de 5.1-track is een erg mooi staaltje van subtiliteit, zelfs voor een film die veelal om de dialogen draait, maar staat wel behoorlijk stil op de dvd, zodat een flinke draai aan de volumeknop zich opdringt (en uiteraard niet vergeten de knop daarna weer terug te draaien). De 5.1-mix klinkt erg helder en fris, en in scènes zoals die waarin Alex in een taxi naar Wannsee rijdt, rijk aan details. Voor het beeld heeft regisseur Becker bewust niet té scherpe beelden willen draaien, om de speciale effecten niet te zeer te laten opvallen, maar desondanks krijgen we hier toch een zeer mooie beeldtransfer met een enorm warme waaier aan kleuren, meer dan behoorlijke scherpte en een vrijwel foutloze transfer - uitgezonderd natuurlijk de stukjes home-video aan het begin van de film, en de laten we zeggen niet al te snuggere montages van de valse nieuwsberichten, waar expres heel wat valse artefacts in vermengd zijn, ook weer om alles zo echt mogelijk te laten lijken. Puik zo!


EXTRA'S
Wat ons nog het meeste aan deze release aangenaam heeft verrast, is de mooie afwerking en het bijzonder geslaagde pakket aan extra's dat we meekrijgen, alhoewel het enige minpuntje hieraan is dat niet al het bonusmateriaal Nederlandse ondertiteling heeft, en je best even je beste Duits bovenhaalt. Eerst en vooral is er de stijlvolle slipcase en het begeleidende boekje, allebei uitgevoerd in dat typische recyclagepapier dat vaak bij Oost-Duitse tijdschriften werd gebruikt. Hierin vind je naast uitleg over de film ook onder meer een recept voor augurken op zijn DDR's, foto's met Ostalgische memorabilia, tot en met bonnetjes waarmee je een doos authentieke (?) Mokka-fix (Oostduitse koffie) kan bestellen, en reclame voor de Nederlandse Trabant-club. Kortom, vanaf het boekje zit de Ossie sfeer er al meteen in. Op de eerste disc vinden we een - helaas niet ondertitelde - commentaartrack van regisseur Wolfgang Becker terug, die ons ongelofelijk veel achtergrondinformatie over het niet zo evidente draaiproces van deze film mee te delen heeft. Ook vinden we er de originele bioscooptrailer terug, alsook een paar cross-promotionele trailers voor andere Homescreen-releases.


Het échte Ossiefest barst pas los op disc 2, ook een mooi afgewerkte double layer-dvd, met een schat aan randinformatie over de film. Als startschot vinden we een reportage van het Nederlandse actualiteitenmagazine NOVA (10 min.), deels in het Nederlands gesproken, deels ondertiteld, die naar aanleiding van de film is gemaakt, over de identiteitscrisis van de Oost-Berlijners die op amper tien jaar tijd hun stad onherkenbaar hebben zien veranderen, en over de muur die misschien in werkelijkheid is gevallen, maar toch nog voortleeft in de hoofden van de mensen, zowel uit de DDR als uit de BRD. De documentaire The Making Of Good Bye Lenin! duurt maar liefst 72 minuten, is Nederlands ondertiteld, en overstijgt de gemiddelde promotionele praat die we gewoonlijk voorgeschoteld krijgen. Good Bye Lenin! is een film waar enorm kan over nagekaart worden, en deze documentaire is daarbij een ideale leidraad. We krijgen chronologisch reportages te zien over de verschillende draaidagen; stukjes b-roll worden daarbij afgewisseld met interviews met cast en productiemedewerkers, die hun visie op de film uiteenzetten. Dit is vast en zeker één van de meer interessante making of-documentaires die we recent aanschouwd hebben. Een derde, eveneens Nederlands ondertitelde documentaire, Lenin Lernt Fliegen (21 min) behandelt de vele digitale effecten van de film in postproductie, met misschien als hoogtepunt de scène waarin het standbeeld van Lenin door de straten wordt vervoerd, maar met minstens evenveel aandacht voor het subtielere retoucheringswerk.


De serie filmpjes die we onder de noemer Aktuelle Kamera (8 minuten) terugvinden, zijn niet ondertiteld; het zijn de TV-filmpjes die we ook in de film terugzien, met daarin de gefingeerde reportages over de DDR, de massale vlucht van werkloze studenten uit de BRD die politiek asiel aanvragen in Oost-Berlijn, hetgeen door Genosse Honecker met veel plezier wordt toegestaan. In de volgende sectie vinden we 40 minuten aan verwijderde scènes terug, ingeleid door Wolfgang Becker, die een bevriende regisseur, Tom Tykwer (bekend van Lola Rennt en Heaven) heeft gevraagd om zijn oorspronkelijke cut van 163 minuten tot onder de twee uur terug te brengen. Men kan de scènes zowel met als zonder commentaar bekijken, maar spijtig genoeg ontbreken ondertitels. Dan is er nog een gallerij met polaroïdfoto's terug te vinden, die 4 minuten lang duurt, en vinden we nog trailers terug van twee films in produktie, Gegen Die Wand en Schulze Gets The Blues.

CONCLUSIE
Good Bye Lenin! is alweer het zoveelste bewijs dat de Duitse (en dan vooral de Berlijnse) cinema floreert zoals nog nooit voordien. De film is door zijn toegankelijkheid terecht een arthouse-topper geworden, die mogelijk ook een brug kan slaan naar mensen die dit soort films gewoonlijk - onterecht - links laten liggen. Wat ons bijzonder verheugt is de stijlvolle afwerking, de goede beeld- en geluidskwaliteit en méér dan voldoende aanwezige kwalitiatief goede en relevante extra's, waarbij we eerlijkheidshalve als enige minpuntje moeten optekenen dat hier en daar Nederlandse ondertiteling ontbreekt, en dit vooral bij de verwijderde scènes een gemis is.