FILM
Telkens als Leonidas, koning van Sparta, gevraagd wordt om militaire assistentie te sturen naar een aangrenzende stadstaat in nood, stuurt hij slechts één man. Zo verklaart David Mamet enigszins cryptisch het doen en laten van de protagonist in zijn nieuwste thriller Spartan. Maar de titel gaat verder dan dat. Spartaans is immers ook een goed woord om Mamets eigen modus operandi in deze film te omschrijven. Hij ontdoet het verhaal van alle overbodige informatie en geeft de kijker een afgetrainde thriller die gedurende het grootste deel van de looptijd geen grammetje onnodig vet bevat. Het is een riskante techniek die het publiek een beetje koud pakt, maar steeds fascinerender wordt. Tot de befaamde schrijver-regisseur iets voorbij halfweg een kapitale fout maakt. Maar meer daarover later.

Val Kilmer kruipt in de huid van Robert Scott, een obscure CIA-agent, die iedere dag, ieder uur, iedere minuut opgeroepen kan worden om een crisis te verijdelen. Als de dochter van de Amerikaanse president ontvoerd wordt, is hij er dan ook als de kippen bij. Het spoor leidt naar een bende die blonde vrouwen het land uit smokkelt en ze als hoertjes aanbiedt aan rijke sjeiks in het Midden-Oosten. Gezwinde actie is dan ook aangewezen en Scott slaagt er snel in de ontvoerders steeds dichter op de hielen te zitten. Tot een nieuwsbericht in één klap de hele operatie tot stilstand brengt: het lijk van de presidentsdochter is gevonden in de oceaan na een schijnbaar noodlottige boottocht op het jacht van een van haar universiteitsprofessoren. Scott heeft gefaald. Of toch niet? Want steeds meer bewijsstukken lijken aan te tonen dat het meisje wel degelijk ontvoerd is, nog leeft is en een ongewilde pion is in duistere politieke machtsspelletjes. In de wetenschap dat hij zijn carrière op het spel zet, begint Scott op zijn eentje aan een reddingsmissie.

De al aangehaalde ascetische filmstijl die Mamet in Spartan bezigt, werkt in de openingsminuten ontzettend verwarrend. Je hebt als kijker geen flauw idee wat er aan de hand is, welk personage welk nut heeft of welke richting de regisseur precies uit wil gaan. Maar na een kwartiertje ben je volledig mee in deze ongewone techniek. De wijze van vertellen is zodanig rechtlijnig dat Mamet een enorm gevoel van urgentie creëert, iets wat nauw aansluit bij de waterdichte plot. Het publiek wordt daardoor meegezogen in een fascinerende maalstroom van opeenvolgende acties, plotwendingen en set-pieces. Verwacht echter geen Jerry Bruckheimer: de tensie wordt eerder gerealiseerd door intieme spanningsvelden dan door ontploffende auto’s of luide achtervolgingen. En dat bedoel ik als compliment. Opvallend (en gedurfd) is ook dat doorheen de volle 102 minuten van Spartan het woord ‘president’ nooit valt en je toch nooit twijfelt over de identiteit van de ontvoerde jonge vrouw.

Minder tevreden ben ik over een bruuske koerswijziging die na ongeveer een uur plaatsvindt. Nadat hij 60 minuten lang, en na een ruwe start, de kijker op het puntje van zijn stoel heeft weten te houden dankzij een uitgekiende spanningsboog en enkele memorabele, onverwachte climaxen, besluit Mamet het laatste half uur van Spartan aan sentiment over te leveren. Weg zijn ineens de harde karakters zonder noemenswaardige achtergrond. Ze worden onwijselijk vervangen door personages die een nobel doel nastreven. Ik zou liegen als ik zeg dat ik me niet bekocht voelde. Alle respect die de regisseur had opgebouwd met zijn spartaanse aanpak, gooit hij in die laatste act te grabbel. Hij zondigt tegen de regels waaraan hij zich tot dan op ascetisch hield in het openingsuur en kan met zijn degelijke cameravoering en schrijfwerk niet voorkomen dat een anti-climax het onvermijdelijke gevolg is.

Maar dat is voorlopig genoeg over Mamet, want ook de cast verdient het onder de loep te worden genomen. Aanwezig in praktisch ieder frame van de film is Val Kilmer, die voor het eerst in jaren nog eens toont dat er een goede acteur schuilt onder de vele lagen tomeloze arrogantie. Hij weet genoeg mysterie te bewaren om het personage van Scott interessant te houden, zonder in het stereotype te vervallen. Op het einde dwingt het scenario hem helaas om ook de emoties van zijn karakter te verantwoorden en dat is een spijtige smet op een puike prestatie. Van de rest van de acteurs konden mij vooral nieuwkomers Derek Luke en Kristen Bell bekoren, die beiden blijk geven van een vruchtvolle toekomst in Hollywood. En voor het eerst ooit zag ik Ed O’Neill eens niet als Al Bundy zijn volzinnen declameren, waarvoor mijn appreciatie.

Om de rode draad van Spartan door te trekken naar de technische kant, kan je over de cameravoering zeggen dat ze nooit opvalt en weinig frivoliteiten toelaat. Ook de muziek van Mark Isham wil ik over dezelfde kam scheren: adequaat en heerlijk moody, maar onopvallend. Met iedere film die hij draait, lijkt David Mamet dan ook kalere en kalere producties te ambiëren. Hij schijnt te willen aftasten hoe ver hij kan gaan in het weglaten van informatie, zij het woordelijk, auditief of visueel. En dat is een goede eigenschap, maar hij moet oppassen dat hij zichzelf niet in een hoekje laat drummen waar hij slechts met goedkoop sentiment en generische dei ex machina uit kan ontsnappen, zoals in zijn laatste film het geval is.

Is Spartan een Mamet grand cru? Nee, daarvoor laat het laatste half uur een te slechte smaak in de mond na. Maar de originele, onconventionele pogingen die de schrijver-regisseur in het eerste uur doet om zijn publiek voor zich te winnen, verdienen applaus. Mochten alleen de eerste 60 minuten op deze dvd hebben gestaan, dan was ik onder de indruk geweest, echt waar. Want Mamet bewijst dat hij zelfs zonder zijn bekende woordkunstige volzinnen probleemloos een beklijvende plot kan verzinnen. En dat hij nog minstens één grandioos, spartaans meesterwerk in zich heeft als hij voor een van zijn volgende films nog meer overtollig vet overboord durft te gooien en zich niet laat gaan in het ongebreidelde cynisme dat de realiteitszins van deze film enigszins versmacht.

BEELD EN GELUID
Op zich valt er weinig aan te merken op de beeldkwaliteit van Spartan. De scherpte zit goed, zwartniveaus en contrast vormen nergens een probleem en ook de kleuren, hoewel vrij monochroom vanuit artistieke overwegingen, zijn dik in orde. Filmgrain blijft afwezig (logisch voor zo’n recente film) en de sporadische plekken waar edge enhancement is toegepast storen nooit. Wat wél stoort is de aspectratio van de film. DFW koos ervoor om het volledige vlak van een breedbeeld-tv te vullen met deze 1.78:1-transfer i.p.v. voor zwarte balkjes te kiezen aan weerszijden van het originele 2.35:1-bioscoopformaat. Hoewel de film met open matte is geschoten (en er dus in de praktijk weinig visuele informatie verloren gaat), geef ik toch de voorkeur aan de originele uitvoering. En dat kost kostbare punten. Over het geluid kan ik dan weer kort zijn. Extreem helder en goed gemixt, valt de Dolby Digital 5.1-track op door het relatief sobere gebruik van de achterste boxen. Alleen als helikopters of vliegtuigen het beeldscherm vullen, krijgen we het volledige 5.1-effect te horen. Ook een DTS-track is aanwezig, die auditief echter nauwelijks te onderscheiden is van het Dolby-spoor.

EXTRA’S
Spartaans is misschien niet het juiste woord om het bonusmateriaal te beschrijven. Ik zou het eerder houden op belachelijk overbodig. De disk steekt van wal met drie ergerlijke, maar gelukkig probleemloos over te slagen Crosspromotionele Trailers. Bij de échte extra’s krijgen we eerst enkele Soundbites (10’) van David Mamet en de cast. Deze interviews blijven zodanig op de vlakte dat je ondanks de korte duur toch al na 1 minuut wil wegzappen. Niet veel beter vergaat het de B-Roll (9’) die wel een blik achter de schermen van enkele draaidagen gunt, maar nooit inzicht geeft in de werkwijze van Mamet. De Film Clips (5') vormen werkelijk de meest overbodige extra die ik ooit tegenkwam. Zes scènes uit de film zijn niet-anamorf en in DD 2.0 voorhanden. Leuk voor als je de filmrubriek van het journaal wil samenstellen, maar toch niet voor de modale dvd-liefhebber! Ter afsluiting is een Trailer voor Spartan op de disk geperst die de film tevergeefs als een actieprent probeert te verkopen.

CONCLUSIE
Hoewel ik nog steeds niet goed ben van de koerswending die David Mamet na een uur doorvoert, is Spartan toch een film die genoeg lovenswaardige elementen bevat om hem aan te bevelen. Beeld en geluid zijn bovendien dik in orde, maar het bonusmateriaal is de aandacht van de kijker niet waard. Eén goede raad ter afsluiting: stop de film na 60 minuten, dan pas krijg je het gevoel een écht goed avondje dvd-kijken te hebben doorgebracht.

Spartan maakt deel uit van de Best Of MoviePower 8 box, samen met Out Of Time, Out Of Reach en Wake Of Death.