FILM
Op 1 september 1939 valt nazi-Duitsland Polen aan. De Polen verzetten zich uit alle macht, maar de overmacht te land en in de lucht is te groot: op 7 september bezetten de Duitse troepen Krakau en half september is de oorlog voor de Polen voorbij. Krakau - een duizendjarige stad, sinds de 14de eeuw het woongebied van Joden die door de machthebbers zijn uitgenodigd om er werkzaam te zijn in financiën, nijverheid en handel - is de grootste Joodse nederzetting van het land en Polen het Europese land met de grootste Joodse kolonie . Vóór het einde van het jaar introduceren de Nazi's er hun rassenwetten: mogen joden geen gebruik meer maken van het openbaar vervoer, worden niet meer geacht op de voetpaden te lopen en zijn verplicht een armband met een Davidster te dragen. In het de door de lus Sanguinis van het volgende jaar opgelegde regime worden alle joodse bedrijven en firma's Duitsers geconfisqueerd en hun voormalige eigenaren verplicht Polen op te leiden om hun handel over te nemen.


De Chassidiem - Joden in zwarte pakken met baarden en lokken langs de oren - worden kaalgeschoren en als eersten uit het straatbeeld verwijderd. De geassimileerde Joden worden in 16 huizenblokken aan de rand van de stad gehuisvest. Na een tijdje bouwt men een muur rond het woongebied en wordt dat deel van Krakau het getto. In de loop van 1942 bouwen de Duitsers met de hulp van Joodse arbeiders een concentratiekamp in de buurt van de stad. Vervolgens worden razzia's gehouden in het getto en alle Joden naar het nieuwe kamp verplaatst. Het is opgedeeld in een A-afdeling en een B-afdeling met alle gezonde werkkrachten in die laatste sector. Systematisch wordt vooral de A-afdeling gescreend en zet men verzwakte mannen en zieke mensen op transport en vermoorden de Nazi's ze ter plaatse, waarbij hun lijken in diepe kuilen worden gestort. Wanneer de oorlogskansen keren wordt ook het kamp ontruimd en de Joodse gevangenen naar Auschwitz gebracht voor vergassing en crematie. De lijken van de duizenden vermoorden worden opgegraven en ter plaatse verbrand. Tegenwoordig leven er in Polen niet meer dan 5000 Joden.


Tegen deze achtergrond speelt zich het verhaal van Steven Spielbergs film Schindler's List af, een productie die 7 Oscars in de wacht sleepte en tot een van de grootste en historisch verantwoorde cinematografische reconstructies is uitgegroeid van de holocaust van de Poolse Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Oskar Schindler (Liam Neeson) - naar wie de lijst wordt genoemd - is een Duitser van Tsjechische afkomst. Hij is een man van achteraan in de dertig, lid van de nazi-partij, genieter van het leven, liefhebber van mooie vrouwen, goede Franse wijn en dure auto's. Hij arriveert in het zog van de Duitse troepen als zwarthandelaar met de bedoeling snel veel geld te verdienen. Hij koopt een emailfabriek in Krakau en begint een potten-en pannenmakerij: de DEF (Deutsche Emailwarenfabrik). Omdat Poolse arbeiders te duur zijn probeert hij Joodse bewoners in het plaatselijke concentratiekamp te rekruteren en dat lukt hem via het omkopen van Duitse officieren en het kwistig uitdelen van smeergeld. Elke dag trekt een lange rij van 350 Joden van het kamp naar de fabriek en terug. Voor elke werkkracht betaalt Schindler aan de SS 5 Mark. De Joden krijgen niets. Maar Schindler beseft dat z'n arbeiders pas goed materiaal zullen afleveren als ze doorvoed zijn en goed worden behandeld. In de fabriek zorgt hij dus voor een menselijk systeem en voldoende voedsel en drank. De zaken gaan uitstekend en Schindler verdient zakken vol geld. In het kamp heeft hij een goeie band met de kampleider Amon Goeth (Ralph Fiennes), een beest van een kerel die niets liever doet dan 's ochtends van op het balkon van zijn villa (die uitkijkt over het kamp) willekeurig Joden neer te knallen. Wanneer de SS eigen werkhuizen sticht om legeruniformen te herstellen, eigendommen van Joden te recyclen en wapens te maken, blijft Schindlers potten-en pannenfabriek leeg. Via zijn contacten in de Nazi-partij, zijn radde tong en - opnieuw - veel smeergeld en cadeaus Hij krijgt van de SS-leiding de toestemming om een eigen kamp te bouwen in de buurt van zijn fabriek. Daar brengt hij zijn personeel onder om het tegen de willekeur en de praktijken van de kampbewakers te beschermen en zijn productie te garanderen. Wanneer de Russen Polen bereiken en in het westen de geallieerden voet aan wal zetten in Normandië wordt het concentratiekamp opgeheven en Schindler verplaatst zijn fabriek naar zijn geboorteplaats Brinnlitz in Tsjecho-Slowakije (huidig Tsjechië), koopt er een oude breigoedfabriek en vertelt dat hij oorlogsmateriaal (obussen en dergelijke) voor het Duitse leger wil gaan maken met een personeelsbezetting van 1200 Joodse medewerkers. Opnieuw speelt Schindler hoog spel, maakt een lijst op van degenen die hij wil 'beschermen', en hij is ondertussen geleidelijk aan in die richting opgeschoven, en stelt zijn ondertussen historisch geworden Lijst op, een amalgaam van individuen en families die hij tot elke prijs uit de handen van de nazi-beulen en de gaskamers van Auschwitz wil redden. Het vervoer van mannelijke Schindler-joden bereikt Brinnlitz zonder problemen, het vrouwen-en-kinderen-transport komt door een routingfout in Auschwitz terecht. Het kost Schindler drie weken om te doen wat uniek is in de geschiedenis van Auschwitz: Joden levend weghalen. De breigoedfabriek zal nog zeven maanden in bedrijf zijn, maar produceert in die hele periode niet één van de obussen, niet één granaat. Wanneer Winston Churchill de overgave van de Nazi's afkondigt laat Schindler deze mededeling via het audio-systeem van de fabriek aan alle medewerkers horen. 's Anderendaags vertrekt hij ontmoette zijn vrouw (Caroline Goodall) - allebei in gevangenisplunje - naar de Amerikaanse sector om er zich over te geven. Op zak heeft hij een korte verklaring, getekend door de 1100 overlevende joden van zijn breigoedfabriek.


Schindler's List is zo mogelijk Steven Spielbergs meest prestigieuze project waarin de Amerikaanse regisseur van Joodse afkomst duidelijk en zonder schroom partij kiest voor de ideeën en de gevoelens die hem sturen en richting geven. Dat hij een groot verteller is, een man met een onvoorstelbaar creatieve geest en een humanist van het zuiverste soort, bewees hij tien jaar eerder al met E.T., een kinderfilm met een boodschap voor iedereen over verdraagzaamheid en begrip voor wat afwijkt van de norm, zelfs indien dat vreedzame buitenaardse wezens zijn, een thema dat hij op gelijkaardige manier gestalte gaf in Close Encounters Of The Third Kind, zowaar de eerste blockbuster waarin buitenaardsen als menselijk, humaan en vredelievend worden afgeschilderd. In Schindler's List waagt Spielberg zich op het terrein van de geschiedenis van het mensdom met een scenario op basis van de verhalen van de Schindler-joden, degenen die het overleefd hebben om het te kunnen navertellen en die over Oskar Schindler als bevoorrechte getuigen kunnen spreken. Spielberg rijgt hun verhalen aan elkaar en maakt er een voor een hedendaags publiek overzichtelijke en begrijpbare cinema van. Spanning en horror hoeft hij niet te verzinnen, verdriet en diep menselijk leed al evenmin. De feiten zijn erger dan om het even welke fictie en Spielberg verfilmt ze op instructies uit de eerste hand. Veel van het materiaal hebben we uiteraard al eerder gezien, de grauwe treinen die op de perrons hun miserabele vracht uitspuwen, de soldaten die hun bijthonden inzetten, het geduw en getrek van de slachtoffers, de harde taal alsof het om dieren en niet om mensen gaat en stervend voortgedreven worden in de richting van de gaskamers, de uitkleedpartijen als metafoor voor de ultieme vernedering en ontmenselijking, het kaalscheren, de lompen, de prikkeldraad en de deuren van de ontsmettingskamers die zich geruisloos sluiten en vervolgens de dikke zwarte toren die uit de schoorstenen opstijgt tegen een kleurloze hemel en die de 24 uur op 24 uur een grijs tapijt legt over daken en gazons. Alleen de geur van verbrand vlees wordt ons onthouden. Spielberg stopt het er allemaal in, zij het op zijn eigen manier en voegt eigen toetsen toe die hij opvangt uit de verhalen van de overlevenden: de kinderliedjes die door de geluidsboxen in het kamp worden gejaagd en kort daarop de vrachtwagens met zwaaiende joodse kinderen die zich langzaam in de richting van de uitgang bewegen en hun moeders die op de Appellplatz zich zelfs in de oorlog plots realiseren dat hun kinderen afgevoerd worden, met 300 à 400 tegelijk, de spurt in de richting van de kinderen, de ontzetting en het ongeloof, het afgrijzen op de gezichten van de vrouwen, het gekrijs, de harde officier die eist dat mannen zich neergooien op de grond, de paar vrouwen die jammerend doorlopen, de mitrailleurs die ratelen. Het is een fragment dat verbijstering oproept, afschuw en ongeloof, dat niemand onberoerd laat van mogen zou laten, van een onwaarschijnlijke pijnlijkheid die we niet willen zien, maar die we moeten zien omdat het gebeurd is, omdat er getuigen van zijn, omdat zij het niet op het witte doek, maar daar op de Appellplatz hebben meegemaakt. En dan is er het fragment van de Schindler-vrouwen in Auschwitz: kaal en naakt worden ze in de ontluizingkamer gedreven, wetend dat er ofwel water ofwel Zyklon B uit de sproeiers zal komen, bij elkaar gedrumd als hoopjes zielige mensen, angst en wanhoop in de ogen, maar wat in hun hart? Als kijker weet je dat het water zal zijn dat uit de kranen komt, de afloop van dit verhaal is bekend, en toch...


Liam Neeson lijkt niet alleen op de echte Oskar Schindler, hij speelt de rol met een grote bezieling en is vanaf het begin een Duitser die afwijkt van het bekende beeld. We zien hem zoals zijn arbeiders hem zagen: én met het Nazi-speldje op zijn colbertje én tegelijk menselijk, een baken van hoop, maar ook als een Duitser, het soort dat je nooit mag vertrouwen en geldverkwistend risico's neemt, de Nazi-officieren onder druk zettend, de charmeur, de omkoper, de zwarthandelaar, de man die in het bijzijn van een hele meute halfdronken nazi's vanuit zijn fabriek waterslangen laat aanrukken om op een bloedheet perron de overvolle beestenwagens met koel water te besproeien zodat de samengeperste mensen niet meteen omkomen. De man die ook een Joods meisje kust op zijn verjaardag wanneer ze hem koek aanbiedt en de beste wensen van de Joodse medewerkers krijgt, en die daarvoor bij de SS verschijnt wegens het overtreden van de rassenwetten, de man die zich er weer uitpraat en pocht met zijn machtige beschermheren in Berlijn en opnieuw met geld strooit alsof hij het zelf drukt in zijn fabriek. En dan de figuur die Spielberg opvoert om de dagelijkse gang van zaken in Schindler's fabriek in het oog te houden: de boekhouder Itzak Stern (Ben Kingsley) een nederige, zwijgzame maar pientere man achter dikke ronde brillenglazen degene die de lijst voor Schindler zal uittikken, Schindler's geweten ook als het ware, die weinig zegt en zich beperkt tot de belangrijke en de rake dingen, degene ook die Schindler door zijn expertise en zijn groot menselijk gevoel overtuigt dat hij iets moet doen: Ben Kingsley in wat misschien wel zijn beste rol sinds Gandhi is ingehouden, hulpeloos en dan weer vechtend voor de zaak, vastberaden en koppig, onderdanig tegenover Der Direktor, maar ook eerlijk en rechtuit te pas als dat erop aan komt. Amon Goeth (Ralph Fiennes) was in werkelijkheid een oude, dikbuikige, kale en weinig aantrekkelijke man. Spielberg heeft zichzelf wat dat betreft duidelijk getrakteerd op een cadeautje, want wat is er erger en monsterachtiger dan een jonge, goed uitziende en sexy Duitse nazi-officier van goeden huize met een prima opvoeding en opleiding die zich gedraagt als de brutaalste schoft, de ontkenning van alles wat menselijkheid is, de barbaar, de man die voor niks van niemand respect heeft en zich gedraagt als een god, met de macht om te beslissen over leven en dood van onschuldige en wezens die vanuit zijn zieke en verwrongen geest elke ochtend kiest voor hun dood?


Schindler's List is wellicht de laatste grote bioscoopfilm over het lot van 6 miljoen Joden. Het scenario, de beeldtaal en de vormgeving van deze film komen meesterlijk samen in dit verbijsterend relaas van meer dan 3 uur, een odyssee die voor de zwartste pagina's uit onze westerse geschiedenis heeft gezorgd, maar die hopelijk ook als catharsis fungeert voor ons doen en laten sindsdien. Spielberg zet het allemaal nog eens op een rijtje, en het is goed dat dat af en toe gebeurt, want zijn vrees dat we het allemaal vergeten of toedekken is niet ongegrond. Het is sindsdien overigens al een paar keer gebeurd in Cambodja, in Bosnië, in Rwanda.

Met de zwart / wit-keuze en de zeer vaak handgevoerde camera geeft hij de film een documentair karakter, een directheid van een televisie-verslag, zoals de rechtstreekse beelden over de instortende Twin Towers destijds. Met die directheid probeert Spielberg de bekende beelden opnieuw inhoud en overtuigingskracht te geven waardoor de toeschouwer zich dicht bij het drama betrokken voelt. En de regisseur trekt dat gevoel van authenticiteit en realisme door naar vandaag op het moment dat het zwart / wit-beeld overgaat naar kleur en de overlevenden van de lijst, geëscorteerd door de acteurs uit de film, een groet brengen aan het graf van Oskar Schindler, samen met hun nakomelingen. Als laatste eerbetoon leggen ze een steentje op de grafzerk en net voor de aftiteling worden er 2 rode rozen gelegd door een onbekende hand, wellicht van Steven Spielberg zelf.

EXTRA'S
Deze dubbele dvd heeft de film op 2 disks uitgesmeerd gekregen. Volgens de hoestekst zijn er nieuwe, digitaal geoptimaliseerde beelden toegevoegd in de film zelf en het is dan ook een beetje jammer dat de oorspronkelijk kortere filmversie niet op deze dvd staat ter controle. Maar dat is misschien alleen maar van belang voor de nieuwsgierige cinefielen onder de lezers en filmliefhebbers. Stemmen van de Lijst is een 75 minuten durende documentaire met getuigenissen van een aantal Schindler-Joden. Aan de hand van hun verhaal wordt zijn levensloop overgedaan, vanaf de eerste kennismaking tot zijn dood in 1971. Het lijkt misschien vreemd, maar vele overlevenden hebben met Oskar Schindler contact gehad tot aan zijn dood. Schindler was na de oorlog niet zo'n geweldig succesvol zakenman. Uiteindelijk belandde hij in Argentinië waar hij een grote boerderij beheerde, maar ook dat project werd geen succes. Eveneens liep zijn huwelijk slecht af. Zijn interesse voor zijn joden nam nooit af. Zo blijkt dat hij alle aangetrouwden, kinderen en kleinkinderen van heel veel Schindler-Joden persoonlijk kende. In Israël wordt Oskar Schindler herdacht als een held. De Shoah Foundation Story biedt een overzicht van de werkzaamheden van de Shoah Stichting waarvan Stephen Spielberg de oprichter en de voorzitter is en die zich tot doel stelt het verhaal van de holocaust-slachtoffers te registreren, voor het nageslacht te bewaren en met het verzamelde materiaal didactische pakketten te realiseren die in de hele wereld in het onderwijs bruikbaar zijn zodat de jonge generaties de uitroeiing van de Joden niet vergeten en tegelijk gewaarschuwd zijn tegen dergelijk geweld in de toekomst. In totaal bezit de Stichting 52.000 getuigenissen van slachtoffers, bevrijders en bevoorrechte getuigen in meer dan 30 talen en verzorgt ze lespakketten en didactisch materiaal voor alle landen waar de getuigen vandaag komen. Deze korte documentaire van om en bij de 15 minuten is een kennismaking met de Stichting, maar ook een reclamespot, een wervingscampagne om als donateur op te treden.

De dubbele dvd zit in een 4-delige uitklaphoes, zwart / wit met een overvloed aan grijze tinten en een extra tekstboekje waarin bijzonderheden worden verteld over het maken van de film. Die hoes schuift in een kartonnen wikkel die op zijn beurt aan de voorkant nog open kan en dan zien we Stern aan z'n werktafel en Oskar Schindler die over zijn schouder meekijkt met op het schutblad de tekst Wie een leven redt, redt de hele wereld. Mooi verzorgd en voor een prikje te koop. De opbrengst van de dvd gaat naar The Shoah Foundation. Kopen is dus een goed doel financieren.

CONCLUSIE
Schindler's List, nog maar eens datzelfde verhaal, zou je kunnen zeggen, maar in dit geval een vertelling op biografische gronden met een minimum aan fictieve elementen en bevat in geval onvoldoende verzinsels om de teneur en de geest van de historische feiten, hun ware aard qua feiten en gewelddadigheid te misvormen of te ontkrachten. Steven Spielberg levert met deze film geen prettig onderhoudende cinema af, geen roman om bij weg te dromen van een sprookje om nog lang na te vertellen. Schindler's List is een pijnlijke confrontatie met het verleden dat sommigen onder ons nog zelf hebben meegemaakt. De regisseur gebruikt hun verhaal als een baken voor als ze straks weg zijn en het niet meer zelf kunnen vertellen, als waarschuwing tegen het vergeten, het minimaliseren van het ontkennen. Schindler's List is een meesterwerk dat niet in de kleren kruipt, maar onder de huid van alle mensen van goede wil.