FILM
Jaarlijks doen in de Verenigde Staten zo’n negen miljoen jongeren mee aan plaatselijke, regionale of staatswijde spellingkampioenschappen. Sommigen schrijven zich in voor het plezier, anderen omdat ze van hun ouders moeten, of omdat ze zichzelf iets te bewijzen hebben. Eén droom verbindt echter hen allen: de hoop om een officiële kwalificatiespelling te winnen en zo door te stoten naar de National Spelling Bee, een tachtigjarig instituut dat de beste jonge speller van het land selecteert uit 249 kandidaten in een zenuwslopende tweedaagse eindstrijd. Niet enkel de titel staat trouwens op het spel. Ook een cheque van tienduizend dollar, interviews op alle grote tv-zenders en landelijke roem. De laatste fase van de wedstrijd wordt zelfs rechtstreeks uitgezonden door ESPN, het belangrijkste sportkanaal van Amerika. De wereld van jonge spellingkoningen is met andere woorden de gedroomde arena voor een komische, tragische en suspensevolle documentaire.

Spellbound volgt acht kinderen die het tot de beste 249 spellers van de Verenigde Staten hebben geschopt, en maakt een kroniek van hun huidige situatie, hun verwachtingen voor de wedstrijd en natuurlijk de finaleronde in Washington D.C. Regisseur Jeffrey Blitz heeft zijn film hiervoor een zeer methodische structuur meegegeven. De eerste helft van de prent schetst de thuissituatie van elk van de acht jongeren, waarbij ieder kind een vijftal minuten toegemeten krijgt. Daarna schakelt hij over naar de Amerikaanse hoofdstad en focust hij gedurende de rest van de film op de twee finaledagen van de National Spelling Bee. Op papier lijkt dit een vrij saaie, voorspelbare handelswijze, maar de praktijk bewijst het tegendeel.

Hoewel de kinderen in korte blokjes worden voorgesteld, waarin weinig diepgang mogelijk is, slaagt de cineast er toch in hun persoonlijkheid en eigenheid zodanig goed weer te geven, dat je eenmaal de Spelling Bee van start gaat, de protagonisten al hun hele leven lijkt te kennen. Het helpt uiteraard ook dat Blitz een fantastische groep jongeren heeft uitgekozen om op camera vast te leggen. Hun achtergronden, zowel etnisch als sociaal, verschillen radicaal van elkaar, hun karakters zo mogelijk nog meer en hun persoonlijke motivatie om een spellingkampioen te worden is voor ieder uniek. Des te wonderlijker is het bovendien dat geen van de kinderen een voorkeursbehandeling krijgt van cineast of monteur. Eenmaal ze allemaal zijn voorgesteld, treedt er voor de kijker dan ook geen persoonlijke favoriet naar voren. We wensen hen allemaal de overwinning toe, wat de zorgvuldig opgebouwde spanningsboog in het laatste half uur des te lonender maakt.

De wijze waarop de makers emoties weten los te weken, is trouwens een fenomenale verwezenlijking. Ogenschijnlijk zonder goedkope filmische trucjes te gebruiken, creëren ze een prent die zijn mannetje kan staan tussen de beste thrillers, drama’s en komedies, al naargelang het segment van de film. De documentaire kiest ervoor om zo weinig mogelijk te manipuleren, om de realiteit van het gebeuren, en de personen die erin meedraaien, zo hoog mogelijk te houden, en hun gok levert beklijvende kijkmomenten op. Al in de openingsscène, waarin Harry, de jongen van de dvd-cover, moeilijkheden heeft met het spellen van een op het eerste gezicht eenvoudig woord, geven cineast en monteur blijk van grote kunde en klasse. En die lijn wordt negentig minuten lang doorgetrokken.

Op esthetisch vlak scheert Spellbound dan weer geen hoge artistieke toppen. De film werd gedraaid met een eenvoudige digitale camera, zoals ieder van ons er thuis wel eentje heeft liggen. Dat verleent de prent een vrij goedkope tv-look. Maar dat is juist de kracht van Spellbound. Het gaat immers om kleine, persoonlijke verhalen en ervaringen van de spellingpretendenten. De informele camerastijl draagt bij tot de charme van de film, een kwaliteit die cruciaal is in het meesleuren van de kijker. Een goede stilistische vondst is dan weer het gebruik van smalle verticale balken in een zee van zwart. Hun doel is in de eerste helft louter de esthetiek, maar krijgt in het tweede deel een veel significantere betekenis, als de jongeren één voor één een woord foutief spellen en de wedstrijd moeten verlaten. Spellbound profiteert daarenboven van een subliem gebruik van ondertitels en een heerlijke, pretentieloze muzikale score, die de film erg makkelijk verteerbaar maken.

De documentaire zit de laatste jaren in een creatieve renaissance en Spellbound is daarvan een van de beste voorbeelden. De film werd genomineerd voor Oscar in 2002, maar verloor enigszins voorspelbaar van Michael Moores Bowling for Columbine. Onterecht, want Jeffrey Blitz’s film mist weliswaar de politieke relevantie van Bowling, maar kan een veel beter gebalanceerd, emotioneler eindresultaat voorleggen. Je gaat als kijker zo op in de wereld van de jonge spellers, dat je soms met je handen voor je gezicht zit en niet durft te kijken. Je leeft mee met hyperactieve jongen, het meisje uit de arme achterbuurt, de zenuwachtige Indiër en de dolgelukkige winnaar. Sommige criticasters van de documentaire beweren dat op vlak van spanning, humor en tragedie dit genre het nooit kan halen op de fictiefilm. Het wordt hoog tijd dat die mensen Spellbound eens in hun dvd-speler steken.

BEELD EN GELUID
Gezien het inferieure bronmateriaal zou het zinloos zijn een superlatieve beeldkwaliteit te verwachten. En inderdaad: contrasten, zwartniveaus en kleurenbalans halen logischerwijs nimmer het niveau van een prent die op pellicule geschoten is. Dat neemt niet weg dat de beeldtransfer meer dan adequaat is en, rekening houdend met de digitale video origine, er behoorlijk goed uitziet. Voor puristen, die mopperen over de full frame presentatie op dvd: het is correct dat de film naar 1.85:1-formaat werd overgezet voor de bioscooproulatie, maar waarschijnlijk is de vorm waarin Spellbound hier getoond wordt het meest getrouw aan de visie van de makers. Op audiovlak krijgen we een tweekanaalstrack voorgeschoteld, die helder, duidelijk en warm klinkt. Opvallend goed is ook de wijze waarop dialogen, achtergrondgeluiden en muziek tot een interessant geheel gemixt werden. Een bovenmaats audiospoor dus.

EXTRA’S
Het gebeurt niet vaak dat documentaires van een uitgebreide bonusselectie voorzien worden, maar Spellbound breekt de trend met een pakket solide extra’s. In de eerste plaats moeten we het dan hebben over het Audiocommentaar, waaraan o.a. de producent, de regisseur en de monteur deelnemen. De track is overduidelijk goed voorbereid, waardoor er weinig stiltes vallen. Bovendien krijgen we massa’s nuttige informatie naar het hoofd geslingerd. Aangenaam om naar te luisteren dus. Al even interessant zijn de Deleted Scenes (26 min.). Die herbergen gemonteerde stukjes van drie spellers die de finale cut niet haalden.

Een gemiste kans is dan weer Where Are They Now?, een feature die enkele foto’s en wat tekst geeft bij de huidige ontwikkelingen in het leven van de gevolgde spellers. Een echte retrospectieve terugblik met de jongeren had op meer applaus kunnen rekenen. De Bioscooptrailer (2 min.) van de film is al even intrigerend en enthousiasmerend als de prent zelf, en een aantal dvd-rom Spelletjes, nl. Galgje en een online spelwedstrijd, zijn zonder meer een plezante toevoeging. De dvd laat ook niet na extra informatie te geven over respectievelijk de kunst van het spellen en alfabetisme, in een tweetal tekstuele extra’s.

CONCLUSIE
Spellbound bevat alle ingrediënten die je van een goede film verwacht: drama, komedie en een fikse portie suspense. Dit is een documentaire die vele internationale prijzen heeft gewonnen en dan ook geen moeite heeft een plaats in je hart te veroveren. Met een goede beeld- en geluidskwaliteit en interessante extra’s is de dvd bovendien aardig gevuld. Als je dit jaar maar één documentaire in je thuisbioscoop ziet, laat het dan Spellbound zijn.