FILM
Hoewel Paul Newman de hoofdrol speelt, heeft Cool Hand Luke, een van de films die de renaissance van de Amerikaanse cinema inluidden eind jaren zestig, meer weg van een vehikel voor dat andere matinee-idool, Steve McQueen. Niet alleen lijkt de titel te alluderen op ‘Mr. Cool’, ook houdt de prent stilistisch, thematisch én chronologisch het midden tussen McQueens meest iconische producties: The Great Escape en Papillon. Dat Newman als protagonist optreedt, is echter geen slechte zaak. Het verheft de film boven de simpele popcorn-movie, vormt een efficiënte dijk tegen overdreven pathos en zorgt ervoor dat de boodschap uit het scenario als een mokerslag aankomt.

De plot is niet eenvoudig samen te vatten omdat er nauwelijks sprake is van een typisch verhaal, met begin, midden en einde. De films is fragmentarisch van opbouw, met de nadruk op een aantal goed georchestreerde setpieces, die het relaas doen van Luke, een eenzaat die zich niet wenst te plooien naar de wetmatigheden van de hedendaagse maatschappij en daardoor tot twee jaar dwangarbeid wordt veroordeeld. Ook in gevangenschap gedraagt hij zich als een non-conformist, die door zijn franke optreden zijn medegevangenen niet enkele rond zich verenigt, maar ook een hart onder de riem steekt. En zelfs het meedogenloze optreden van de bewakers, onder wiens gezag de veroordeelden geketend zware arbeid verrichten, weerhoudt Luke er niet van om de vrijheid op te zoeken.

Het scenario kent structureel gezien dan weinig opbouw, op emotioneel vlak werken de schrijvers toe naar een onvergetelijk emotioneel hoogtepunt. Een gevoel van realisme doorboort steeds de machinaties van de plot. Verantwoordelijk hiervoor is waarschijnlijk co-scenarist Donn Pearce, die zelf een aantal jaren lid was van een ‘chain gang’ en daardoor het script weet te stofferen met tal van leuke, ontroerende en herkenbare details. De dialogen zijn dan weer afkomstig van de andere scriptschrijver, Frank Pierson, die met simpel taalgebruik toch een wereld van welsprekendheid en gevatte zinnen doet opengaan. Legendarisch is bijvoorbeeld de frase geworden ‘What we’ve got here… is failure to communicate’, een zin die bij mensen die de film zagen zowel tranen over de wangen kan laten rollen als een huiver door de wervels kan jagen. Op het eerste zicht is het scenario eigenlijk niets speciaals, maar in die doorgedreven simpliciteit en rechtlijnigheid schuilt juist de kracht ervan.



Die kracht wordt coherent doorgetrokken in de technische verdiensten van Cool Hand Luke. Regisseur Stuart Rosenberg laat zich niet verleiden door grootse camerabewegingen of manipulerende zooms. Hij filmt de gebeurtenissen als betrof het een rechtschapen documentaire, in een no-nonsense stijl die de komende tien jaar hét handelsmerk zou worden van de betere Hollywoodfilm. Dit plant het idee in het hoofd van de kijker dat we naar een eerlijk, objectief portret van een man met innerlijke demonen aan het kijken zijn, terwijl de cineast geniepig alsnog als een poppenspeler onze emoties manipuleert. In dit geval bedient hij zich o.a. van een verraderlijke eenvoudige fotografie. De man achter de camera is Conrad L. Hall, die later oscars zou winnen voor Butch Cassidy and the Sundance Kid, American Beauty en (postuum) voor Road to Perdition. Hall gebruikt natuurlijk licht met optimaal effect: de verschroeiende zon bakt de frames van de film helwit en doet je zelfs op de kilste winterdag zweten voor je televisie. Gelijklopend hiermee is er een minimalistische muzikale score van Lalo Schiffrin, die niet geobsedeerd is door themaatjes of ritmisch stemmigheid, maar op weloverwogen momenten de emoties van de kijker subliminaal stuurt.

Bovenal is Cool Hand Luke echter een acteursfilm. Het ogenschijnlijke gebrek aan manipulatie op technisch vlak wordt immers gecompenseerd door een stel voortreffelijke vertolkingen in een uniform excellente cast. Als de titulaire protagonist speelt Paul Newman een van de beste rollen uit zijn carrière. Hij utiliseert geen grote gestes, duikt ook niet op overdreven ernstige Methodwijze in zijn eigen ziel, maar vindt een gulden middenweg tussen de twee. Luke is daarenboven op en top typische Newman: een fascinerend karakter vol introverte conflicten, die slechts sporadisch naar de oppervlakte borrelen. De briljante centrale performance wordt ondersteund door een eclectische supporting cast, waarin we o.a. een jonge Harry Dean Stanton en Dennis Hopper herkennen. Het meest op de voorgrond treedt George Kennedy’s personage, dat een stereotiepe doch knap onderbouwde evolutie doormaakt van woest heethoofd naar vriendelijke reus. Hij hield er zelfs een oscar aan over. De beste bijrol heeft echter nauwelijks dialoog. Als de mysterieuze bewaker met reflecterende zonnebril – wat een visuele vondst trouwens! – is Morgan Woodward hét prototype van filmische onderdrukking.

De prent mag dan al zijn minpunten hebben – een onnodig lange sequentie waarin Luke bezoek krijgt van zijn moeder (de schaamteloos overacterende Jo Van Fleet), een korte shift naar pathetisch sentiment met zelfs een vleugje Godaanroeping – de basis is zo sterk, dat de film desondanks overeind blijft. De indringende mix van een langzaam bubbelende crowdpleaser en een intelligente, goed gebrachte moraal is iets wat tegenwoordig zelden nog in de mainstream Amerikaanse cinema te zien is, maar in Cool Hand Luke naar beklijvende hoogten wordt gestuwd. Als een opeenvolging van onvergetelijke setpieces – de scène met het eten van de vijftig eieren, de razendsnelle asfaltering van een zandweg, het emotionele slot – kunnen weinig films zulke adelbrieven voorleggen. Als cinematografisch product volgt de prent niet slaafs de regels van het spel, maar durft hij non-conformistisch te zijn. Een perfecte symbiose tussen inhoud en vorm, dus, die elke filmliefhebber minstens één maal in zijn leven gezien moet hebben.



BEELD EN GELUID
Warner heeft een uitstekende reputatie als het op dvd-transfers van klassiekers aankomt en ze bewijzen ook bij Cool Hand Luke het cinefiele hart op de juiste plaats te dragen. De overgangen tussen de spoelen worden weliswaar meestal gemarkeerd met goed zichtbare brandpuntjes, en het beeld is niet volledig vrij van onvolmaaktheden of grain, maar voor het overige ziet de film er zo goed uit als je van een late dertiger mag verwachten. Prima scherpte, goede kleurenweergave en oerdegelijke contrasten zorgen voor een aangenaam kijkfeest. Het geluid staat in de originele monovorm op de disc (zo hebben we het graag!) en bevat uitschieters in positieve noch negatieve zin.

EXTRA’S
Enkel een drie minuten durende Trailer die schier eindeloos de beroemdste zin uit de film herhaalt, bevolkt de bonussectie.

CONCLUSIE
Cool Hand Luke is een film waarin vorm en inhoud hand in hand gaan: een non-conformistische prent over een dito anti-held. Iedereen van cast een crew zet zijn beste beentje voor om van de episodische productie een coherent succesverhaal te maken, zowel commercieel als artistiek. Beeld en geluid belichamen de nu reeds legendarische Warnerstandaard, maar de extra-sectie is nagenoeg leeg.