FILM
Plaats van actie: West-Duitsland. Tijd: begin jaren'70. Met flash backs vertelt Margarethe von Trotta het verhaal van de zusjes Juliane en Marianne die samen opgroeien in een goed gesitueerd en streng religieus milieu. Ze trekken hun hele jeugd samen op, ook al zijn ze mekaars complete tegenbeeld: Juliane is de revolutionaire, de tegendraadse, thuis, op school en met vrienden; Marianne is de zachtaardige, degene die alles wil weten, vaders kindje, volgzaam en braaf. Eind jaren’60, als jonge volwassenen, groeien ze uit elkaar: Juliane gaat voor een alternatief vrouwenblad werken en probeert via die weg de bevrijding van de vrouw te bewerkstellingen; Marianne sluit zich aan bij een terroristische beweging, verlaat man en kind, duikt onder, wordt gezocht en internationaal gesignaleerd voor haar staatsgevaarlijke activiteiten.

Marianne's echtgenoot Werner pleegt zelfmoord twee jaar nadat zijn vrouw hem heeft verlaten en achtergelaten met de kleine Jan. Die komt bij Juliane terecht, maar in haar huwelijk met Wolfgang is geen plaats voor kinderen. Jan wordt in een pleeggezin geplaatst. Na haar arrestatie wordt Marianne geïnterneerd en krijgt ze het bezoek van haar zus. De eerste ontmoetingen tussen beide vrouwen zijn heftig en confronterend. Marianne verwijt haar zus de vroegere idealen op te hebben gegeven, Juliane beschuldigt Marianne ervan de makkelijkste weg te hebben gekozen. Ze had mét Jan goed werk kunnen doen in de Derde Wereld in plaats van de volgende 2 decennia in gevangenschap te slijten. De standpunten blijven ver uit elkaar liggen, maar Von Trotta toont ook de genegenheid tussen twee vrouwen die van elkaar houden en voor elkaar opkomen, ondanks de verschillen.

Het gevangenisregime is zwaar. Marianne leeft in compleet isolement, zonder toegang tot radio, tv of kranten en is beperkt tot bezoeken van haar directe familieleden. Ze wordt depressief, verliest gewicht en alleen karakter houdt haar overeind, vijf jaar lang, dan pleegt ze zelfmoord in haar cel. Juliane geeft alles op en begint een zoektocht naar de achtergrond van de wanhoopsdaad van haar zusje, maar tegen de tijd dat ze een aantal bewijzen bij elkaar gezocht heeft, is er geen interesse meer voor haar verhaal. De tijden zijn veranderd en mensen vinden andere dingen belangrijk: milieuvervuiling, werkloosheid, etc.

Die Bleierne Zeit verwijst naar de Duitse terroriste Gudrun Ensslin, één van de vrouwelijk kopstukken van de Baader-Meinhofgroep, die samen met ex-journalist Andreas Baader eind jaren'60 het inzetten van geweld predikt om hun doel te bereiken, nl. het bestrijden van de zgn. Auschwitz-generatie, de kaste van politieke leiders die mee verantwoordelijk wordt geacht voor de Tweede Wereldoorlog en die het democratisch proces in de na-oorlogse maatschappij afremt. Na een brandstichting in een warenhuis worden ze allebei gearresteerd, maar Baader wordt bevrijd door de links activiste Ullricke Meinhof die de oprichting aankondigt van de Rote Armee Fraction. De leden worden getraind in Palestijnse kampen en Meinhof schrijft haar pamflet over stadsguerilla: via acties tegen leger en politie wil ze aantonen dat de Duitse staat een fascistische constructie is. De overheid slaat hard terug en het is niet duidelijk of ze verantwoordelijk is voor de zelfmoord van Gudrun Ennslin en Andreas Baader in de gevangenis in 1977. Medestander Irgard Möller, die de zelfmoord overleeft, beweert dat er sprake is van moord. Duidelijkheid over de zaak bestaat er tot op de dag van vandaag niet.

Margarethe von Trotta maakt van Die Bleierne Zeit een claustrofobische film over Duitsland ten tijde van de Rote Armee Fraction en de moordaanslagen op vooraanstaande politici en bedrijfsleiders. De film wordt gedomineerd door een nauwelijks verhulde sfeer van beklemming, angst en benauwdheid. Marianne en haar vrienden leven als vogelvrijverklaarden, hun familieleden worden in het oog gehouden, telefoons afgetapt, vrienden geïntimideerd en gebroodroofd, kennissen verdacht gemaakt. Hoogtepunt vormen de ontmoetingen van Juliane en haar zus in de gevangenis. Bij haar eerste bezoek krijgt Juliane de op te volgen instructies door een vrouwelijke bewaarder toegesnauwd. Wanneer ze samen door de poort naar binnen lopen, ontstaat het beeld van de kampbewaakster in het uitroeiingskamp van Auschwitz. De gesprekken vinden plaats in het bijzijn van getuigen. Alles wordt genoteerd, fezelen is verboden, plaats voor privacy en fysieke aanrakingen is er niet. Von Trotta toont aan dat terrorisme ook de staat verandert, haar aantast in haar meest fundamentele waarden en beginselverklaringen. Terrorisme leidt tot geweld en lokt dat ook uit, waardoor de staat zelf het pad van de illegaliteit en de anti-democratie dreigt in te slaan. Die Bleierne Zeit is 25 jaar oud, maar actueler dan ooit, want de manier waarop de Amerikaanse president George W. Bush het internationaal moslimterrorisme na 9/11 en de slepende conflicten in Afghanistan en Irak meent aan te moeten pakken vertoont grote gelijkenissen met de methoden in Duitsland een kwarteeuw geleden. De introductie van bewarende maatregelen om staat en burgers te beschermen hebben Amerika in de voorbije 5 jaar herleid tot een maatschappij waar burgerlijke vrijheden systematisch zijn opgeofferd aan het zogenaamd algemeen welzijn en de openbare veiligheid, waarbij tegenstanders worden afgedaan als links en anti-pattriotistisch en men alle oppositie monddood maakt onder verdenking van collaboratie met de vijand.

Wie een idee wil krijgen van hoe het mechanisme werkt, krijgt met Die Bleierne Zeit voldoende stof aangereikt om na te gaan wat de tastbare gevaren zijn als een staat terrorisme met wraak bestrijdt en uitzonderingswetten gebruikt om z'n gelijk te halen.

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze dvd is niet altijd zonder beschadigingen en vlekjes. Het aantal is beperkt, maar ze zijn wel aanwezig. Echt storend is het niet, maar de techniek is ver genoeg gevorderd om oude pellicules bijna perfect te herstellen. Dat neemt niet weg dat de kleuren redelijk goed zijn, met af en toe een overbelichte scène in de buitenopnamen. De interieuropnamen zijn sepia-achtig, bruin en warm van kleur.
Het geluid heeft te lijden van ruis, de stemmen zijn bij momenten een beetje vervormd. De stereozetting zorgt voor weinig effecten in een film die z'n sfeer en belang hoofdzakelijk aan de dialogen en de gesproken scènes dankt.

EXTRA'S
De dvd bevat een Overzicht van de NRC Handelsblad-reeks, een Overzicht van Homescreen en Production Notes, zijnde een tweetal schermen met achtergrondinfo over Margarethe von Trotta.

CONCLUSIE
Die Bleierne Zeit is een heftige en geëngageerde film. Hij toont wat er gebeurt als ontgoochelde burgers in opstand komen tegen het systeem waarin ze leven wegens het - wat zij aanvoelen als – democratisch en politiek deficit. Von Trotta toont de zwakte van het regime: gebrek aan creativiteit en soepelheid bij de zoektocht naar gepaste antwoorden op nieuwe maatschappelijke en politieke uitdagingen. Het resultaat is een overheid die voor de bestrijding van het kwaad dezelfde middelen gebruikt als haar natuurlijke vijanden en daarvoor de bewegingsvrijheid en de vrije meningsuiting van haar burgers inkrimpt. Het onderwerp is meer dan ooit actueel als gevolg van de uitdagingen van het internationaal terrorisme en de globalisering. Claustrofobisch en beangstigend.