FILM
Jack Claytons The Innocents is een meesterwerk, wachtend om ontdekt te worden. De eerste maal dat ik in aanraking kwam met de film was ergens eind vorige eeuw, in de benauwende projectiezaal van het Brusselse filmmuseum. In een weekend vol Madame Bovary-adaptaties – van de sprankelende Minnelli-versie tot de onderkoelde Chabrol-miskleun – was het feit dat er eveneens een filmische bewerking van Henry James The Turn Of The Screw op het programma stond mij bijna ontschoten. Zonder noemenswaardig verwachtingspatroon nestelde ik mij dan ook in de te enge stoel. De lichten dimden. De projector startte ratelend. En terwijl het beeld een gitzwarte kleur aanhield, fluisterde een onschuldig Engels kinderrijmpje door de boxen. Dan: het logo van Fox, gevolgd door gevouwen handen die bibberend de linkerzijde van het scherm vulden, met rechts in het kader de helwitte titel. The Innocents had mij meteen bij mijn lurven.

Het verhaal is kinderlijk eenvoudig. Juffrouw Giddens, een Victoriaanse gouvernante, wordt door een norse oom ingehuurd om op zijn neefje en nichtje te passen. Miles en Flora zijn wezen en verblijven op het prachtige, afgelegen landgoed Bly. Maar onder de schijnbare rust in Bly House schuilen duistere histories. Om mysterieuze redenen wordt Miles van de kostschool gestuurd. Flora kan minutenlang in het oneindige staren, alsof ze zichzelf afsluit van de wereld. En juffrouw Giddens ziet menselijke schaduwen in het riet en op de nok van het dak. De geesten van de onbetrouwbare knecht Peter Quint en zijn door zelfmoord gestorven minnares, zo meent de gouvernante. Ze stelt dan ook alles in het werk om de kinderen uit de kwalijke invloedssfeer van de geesten houden. Ook al beweren Miles en Flora helemaal geen geesten te zien.

The Innocents is niet zozeer een film die je moet zien. Je moet hem ervaren. Daarom ook had ik zo’n angst om de prent, vijf jaar na de indrukwekkende Brusselse vertoning, op dvd te herontdekken. Zou de sfeer overeind blijven? Zou het kleinere scherm geen impact hebben op de beleving? Of had ik in mijn geest de film tot zo’n mythische proporties opgeblazen dat een tweede kijkbeurt sowieso een ontgoocheling moest worden? Mijn vrees bleek gelukkig ongegrond. The Innocents blijft ook op het kleine scherm probleemloos overeind als een psychologische horrorfilm zonder weerga. De filmmakers maken nauwelijks een misstap, creëren een beklijvende atmosfeer en laten de spanning op geen enkel moment wegebben.



De basis van de aantrekkingskracht van The Innocents is deels het superieure bronmateriaal. Henry James is nooit mijn favoriete auteur geweest, met zijn eindeloze beschrijvingen en nihilistische plots, maar in The Turn Of The Screw herleidt hij die minpunten tot pluspunten. De novelle waarop de film gebaseerd is telt amper honderd pagina’s, waarin in minutieus detail de psychologische horror die juffrouw Giddens ervaart, wordt verwoord. Het is een geslaagde oefening in zowel sfeervol als economisch vertellen, die de scenaristen wonderbaarlijk wel naar het witte doek hebben weten te vertalen. De scriptschrijvers zijn da ook niet van de minsten. Truman Capote had zijn hand in het screenplay, evenals William Archibald, die eerder het intrigerende I Confess schreef voor Hitchcock. Met klasse, eerbied en de nodige shocks komen Henry James' woorden en ideeën dan ook onvergetelijk tot leven op het scherm.

Omdat het verhaal slechts een handvol personages telt, was de keuze van de ideale cast echter ook een vereiste om van The Innocents een succes te maken. De aanwezigheid van Deborah Kerr blijkt meteen een meesterzet. De actrice – die nooit een slechte vertolking neerzette in haar lange leven – is fenomenaal goed als de gouvernante die geweld wordt door de kwade geesten in Bly. Ze portretteert enerzijds de Victoriaanse schroom, maar uit zich anderzijds als een snuggere, moderne vrouw. Die interne tweedracht maakt haar tot een fascinerend karakter. Zo mogelijk nog beter gecast zijn de twee jonge acteurs die Flora en Miles gestalte geven. Feilloos verdwijnen zij in hun personage, waarbij je als kijker nooit zeker bent of het hier inderdaad twee ‘onschuldigen’ betreft, of om gewiekste medestanders van de geesten, die erop uit zijn hun gouvernante gek te maken. In een veredelde cameo herkennen we overigens ook Michael Redgrave, als de oom van de kinderen.

Maar niet de plot, noch de vertolkingen – hoe uitmuntend beide ook zijn – vormen de directe aanleiding voor mijn affectie voor The Innocents. Ik zei het al: dit is een film die je moet ervaren. Want de sfeer blijkt de grootste troef van de prent. Het begint al bij de fotografie. Widescreen is op zich al prachtig om te zien, maar in zwart-wit krijgt het nog een extra dimensie. Zoals op pellicule vastgelegd door Freddie Francis ogen Bly House en omgeving als relieken van een vervlogen tijd. Maar dit is geen statische film, integendeel. Met subtiele camerabewegingen sleurt Francis je het spookhuis in. Met strategisch geplaatst kaarslicht geeft hij zelfs een ogenschijnlijk normale setting een ongemakkelijk gevoel mee. En de zorgvuldig gekozen composities zouden niet misstaan in een museum, zo evocatief zijn ze. Het fotografische werk wordt gecomplementeerd door een schitterend production design. Horrorfilms zijn vaak gedwongen op een miniem budget te werken, maar het is duidelijk dat bij het opnemen van The Innocents niet op een geldstuk meer of minder gekeken werd. Zonder de aandacht op zichzelf te vestigen dragen decor en kostuums bij tot een artificiële, oude wereld die je nooit als minder dan de realiteit beschouwt.



De overkoepelende kracht achter al dat moois heet Jack Clayton. De regisseur is niet uit op de goedkope gimmick van de plotse schrikeffecten. Hij neemt integendeel zijn tijd om het verhaal te vertellen. Iedere scène is bij hem onderdeel van een bewuste filmische opbouw. Soms vraag je je als kijker af waarom een sequentie behouden werd, om je na afloop van de film te realiseren dat de sequentie in kwestie cruciaal was voor de totaalbeleving. Want Clayton is vooral bekommerd om de psychologische horror. Beetje bij beetje tracht hij de twijfel van de karakters naar de kijker over te planten. Slaagt hij hierin? Met vlag en wimpel. De ambiguïteit van de personages werkt zelfs door jaren nadat ‘The End’ zich op je netvlies heeft gebrand. Niet verwonderlijk wanneer je een werkelijk spectaculair goede laatste spoel van je film hebt. De confrontatie tussen de gouvernante, Miles en de geest van Peter Quint is een van de beste slotscènes uit de geschiedenis van de speelfilm. Nagelbijtend, met stokkende adem staar je naar het scherm, terwijl rondom je alle geluid wegvalt. Zodra de trillende bibberende handen van het openingsshot eens te meer het scherm vullen – begeleid door ‘The End’ ditmaal – dan raakt de ontroering je ineens. En het besef dat je een meesterwerk hebt gezien.

BEELD EN GELUID
De collectie Lumière Classics pocht trots op de dvd-hoes dat iedere film werd samengesteld uit de beste audiovisuele elementen. En kijkende naar The Innocents wil ik dat best geloven. Het glorieuze widescreenbeeld heeft immers een erg goede transfer gekregen, met uitstekend contrast en atmosferische zwartniveaus. Filmgrain is slecht minimaal aanwezig en ook krassen en vuiltjes zijn nauwelijks te bespeuren, hoewel een storende verticale lijn gedurende enkele seconden de kop op steekt. Ook het monogeluid mag er zijn. De mix is prima, zodat verstaanbaarheid nooit een probleem vormt, en zelfs dynamisch het audiospoor verrassend goed uit de verf komt.

EXTRA'S
Gezien de – helaas – geringe bekendheid van The Innocents is het niet verwonderlijk dat de bonussectie wat mager uitvalt. Een Trailer (3 min.) poogt op niet altijd even geslaagde wijze zowel klasse als horror uit te stralen. En het twintigtal stills in de Fotogalerij is vooral interessant omdat het kleurenfoto’s betreft, daar waar de film in zwart-wit werd geschoten. Tenslotte zijn er een dozijn Cross-promotionele trailers voor andere Lumière-releases terug te vinden op de dvd.



CONCLUSIE
The Innocents is een film die door velen onterecht over het hoofd is gezien. Als het op sfeer en psychologische angst aankomt, zal je weinig producties aantreffen die zich beter van hun taak kwijten. Dankzij een voortreffelijke regie, misschien wel de beste zwart-wit fotografie aller tijden, prachtige vertolkingen en een uitmuntend design, is deze film een pareltje onder de horrorprenten. Beeld en geluid zijn overigens prima naar disc getransfereerd, maar de extra’s mochten wat mij betreft wat uitgebreider zijn.