OPERA
Fidelio gaat in première in Wenen in november 1805 in het beroemde Theater an der Wien. De opera gaat onder een slecht gesternte van start, want na drie opvoeringen wordt hij afgevoerd. De compositie, waarin Napoleon een grote rol speelt, komt op een slecht moment: de troepen van de kleine Fransman zijn een week eerder Wenen binnengetrokken en de inwoners van de stad voelen niet de behoefte om naar het stuk te gaan kijken en luisteren. Zij die wél interesse hebben – de Franse officieren – verstaan de taal niet. Maar Fidelio heeft vooral af te rekenen met onbegrip bij de toeschouwers. De liefhebbers van lyrische drama’s zien de driehoeksverhouding tussen de hoofdpersonages vroegtijdig ter ziele gaan, de fans van Italiaanse opera’s missen het acrobatische stemmenspel en de warme gloed van zuiderse theatraliteit. Bovendien is Fidelio een ingewikkelde compositie die het orkest en de zangers van de Weense opera nauwelijks aankunnen.

Een revisie dringt zich op en die komt er tegen de nieuwe première in het Theater an der Wien in maart 1806. Stephan von Breuning, een jeugdvriend van Beethoven uit Bonn, voert enkele drastische aanpassingen door in het script waar de componist zich uiteindelijk bij neerlegt. Na twee opvoeringen wordt Fidelio afgevoerd, deze keer door Beethoven zelf, na een conflict over de verdeling van de inkomsten met de zaaldirectie, en dat ondanks de goede ontvangst van het stuk. Toch is er verdeeldheid: het publiek heeft niet veel op met de tekst, Beethoven zelf is niet gelukkig met de uitvoering. Hij zal de tweede en laatste opvoering zelfs niet meer bijwonen en een collega laten dirigeren. 8 jaar later – Beethovens roem staat dan op z’n hoogtepunt - wordt het stuk opnieuw herzien voor een benefietuitvoering. Napoleon is van het toneel verdwenen en de nieuwe Europese realiteit voor lange tijd vastgelegd op het Congres van Wenen. De nieuwe versie is welluidender, met toevoeging van nieuwe muzikale elementen en prachtige dramatische accenten in uitvoering en tekstzetting. In mei 1814 organiseert de componist de derde première en die oogst massaal succes, niet alleen in Wenen, ook in Duitsland en daarna in de hele westerse wereld. De uitvoering is niet helemaal vlekkeloos, want als gevolg van vergevorderde gehoorproblemen luistert de grote componist blijkbaar meer naar zijn innerlijke uitvoering. Gelukkig is er een co-dirigent aanwezig om het orkest op de sporen te houden.

Voor deze op dvd geregistreerde uitvoering is een beroep gedaan op zangers en zangeressen die voor al in Scandinavië en Engeland hun sporen hebben verdiend. Sopraan Elisabeth Söderström (Leonore) is van Zweedse afkomst met als specialiteit Mozart en moderne muziek Tenor Anton de Ridder (Florestan) was oorspronkelijk diamantslijper en na zijn opleiding 30 jaar verbonden aan het Staatstheater van Karlsruhe. Hij is in de eerste plaats een Verdi-specialist en schitterde o.a. in Covent Garden en de Brusselse Munt. De Zweedse bas-bariton Curt Appelgren (Rocco) werkte voor de Opera van Stockholm en schitterde in Verdi en Wagner. Elisabeth Gale (Marzelinne) debuteerde in 1970 en bleef ruim 30 jaar verbonden aan het Glyndebourne Festival. Zij specialiseerde zich in oratoria-uitvoeringen. De bariton Ian Caley (Jaquino) werd opgeleid in Engeland en werkte vooral voor Franse operahuizen. Zijn repertoire gaat van Barokmuziek tot Mozart, Italiaanse en Franse muziek tot operette. Bariton Robert Allman (Pizarro) is van Australische afkomst en werkte na zijn debuut in Covent Garden hoofdzakelijk in Australië. Bernard Haitink verwierf grote faam als leider van het Concertgebouworkest in Amsterdam.

Fidelio speelt zich af op de binnenkoer van een kasteel omstreeks 1793. Een jonge vrouw, verkleed als man, wordt er het hulpje van de gevangenisdirecteur in de hoop haar echtgenoot, een politiek opposant van de heersende gouverneur, te kunnen redden van de dood. Het klinkt ongelofelijk, maar de stof voor het libretto zou op waargebeurde feiten terug te voeren zijn. Dat beweert althans Jean-Nicolas Bouilly, de auteur, die getuige was van de evenementen in de Frans stad Tours, maar om moeilijkheden met de censuur te voorkomen de actie in Spanje situeert. De opera gaat in première in Parijs in 1798. Vijf jaar later, in 1803, komt Beethoven in contact met het manuscript via Joseph Sonnleitner. Als medeoprichter van het Weens Conservatorium heeft die de originele Franse tekst bewerkt tot een driedelige opera met dialogen, waarbij de karakters stevig onder handen worden genomen. Beethoven heeft zijn eerste operaopdracht voor het Theater an der Wien net gekregen en is op zoek naar een tekst. Hij heeft evenwel geen ervaring met zangpartijen en roept de hulp in van vakgenoot Cherubini om hem vertrouwd te maken met de zangtechnieken die in Parijs worden onderwezen. In 1805 is zijn compositie klaar. Door de censuurcommissie te verzekeren dat het om een 16de eeuws stuk gaat, wordt de weg vrijgemaakt voor de opvoering van Fidelio later dat jaar.

De presentatie op het Festival van Glyndebourne in 1979 begint met een prachtige uitvoering van de Ouverture. Bernard Haitink heeft het orkest stevig in de hand en zorgt ervoor dat stille en wervelende passages elkaar op geen enkel moment wegdrukken. Met zijn grote aandacht voor detail bewaart hij altijd de doorzichtigheid van de eerder drukke compositie. In het vervolg krijgen de prachtige stemmen alle ruimte, maar maken ze ook regelmatig plaats voor donkere golven vioolgeluid, plotse sfeerveranderingen en bombastisch slagwerk. Heel veel actie is er niet. Die beperkt zich meestal tot de driehoofdfiguren van het drama en een regelmatige verschijning van de gouverneur en zijn manschappen. De geliefde wordt uiteraard gered, maar dat gebeurt pas na ruim 120 minuten prachtige orkestraties, indrukwekkende solopartijen en indringende duetten en trios. Het decor is conventioneel. We zien het binnenterrein van het slot met links de toegangspoort, rechtsachter de toegang tot de ondergrondse kerker, in de rechterbenedenhoek de woning van de gevangenisdirecteur met een bank voor de deur. Het geheel wordt opgevuld met boomtoppen en met klimop begroeide muren. De hoofdfiguren gaan gekleed als de boerenbevolking uit de 17de en 18de eeuw, de soldaten dragen militaire pakken uit dezelfde periode. De acteerprestaties zijn van wisselende kwaliteit.

BEELD EN GELUID
Fidelio is een video-registratie en het beeld is bijgevolg ongeschonden en vrij van vlekken en krassen terwijl ook beeldstoringen uit den boze zijn. Toch is er op één of andere manier aan het beeld te zien dat het vrij oud is: tijdens snelle bewegingen gaat het niet allemaal natuurlijk en zoals mag worden verwacht. In de donkere kleuren is er sprake van een lichte vergrijzing die op korrelvorming lijkt. Voor het overige is het tintenpalet aantrekkelijk, van beige tot donkerbruin met een geelachtig patiné. Het geluid is realistisch en nergens gestoord. Het klinkt natuurlijk zonder verdoffing of met té scherpe kantjes. Het orkest zorgt voor een warme ondergrond waarmee de stemmen mooi contrasteren. De geluidsband staat in stereo, maar het effect overschrijdt nooit mogelijkheden van een live-voorstelling.

EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Fidelio in de versie van Ludwig van Beethoven op een libretto van Jean-Nicolas Bouilly, is een driedelige opera met dialogen. Het samenspel tussen orkest, zangpartijen en acteren is niet altijd optimaal, maar de muziek en de stemmen op zich zijn bij momenten goed tot uitstekend. Het decor blijft gedurende de hele voorstelling onveranderd wat tot een mate van verveling kan leiden. De kwaliteit van de opname en de transfer naar dvd zijn in orde.