FILM
Vanaf de eerste dag van de machtsovername in 1933 groeit er bij Adolf Hitler een grote interesse voor bouwprojecten die hem (hopelijk) zullen vereeuwigen. Architectuur is in alle tijden en in alle landen het speelterrein van dictatoriale regimes geweest. Nazi-Duitsland vormt daarop geen uitzondering. Al na enkele maanden schieten de eerste gebouwen uit de grond. Das Wort Aus Stein, noemt Hitler zijn stokpaardje. Zijn huisarchitecten H. Wolff en E. Sagebiel leggen in de jaren1934-35 de basis voor de functionele en bombastische Nazi-stijl en na de dood van P.L. Troost - Hitlers lievelingsarchitect - wordt Albert Speer zijn opvolger. De jonge Speer - hij is dan 28 jaar oud - ziet de nieuwe job als een unieke kans om z'n eigen naam onsterfelijk te maken, want volgens de Führer zullen de gebouwen die ze samen realiseren minstens voor 1000 jaar de skyline van Berlijn bepalen.

Regisseur Heinrich Breloer, bekend van de prachtige tv-series Die Manns - Ein Jahrhundertroman (2001) over de beroemde Duitse schrijversfamilie, en Todesspiel (1997) over de ontvoering van Hanns-Martin Schleyer door terroristen in de herfst van 1977, gebruikt voor zijn docudrama Speer & Hitler: The Devil's Architect een beproefd en dankbaar procédé: prachtige footage van Leni Riefenstahl en de Nazi-propagandamachine combineert hij met privé filmpjes van de familie Speer, foto's, authentieke documenten, de getuigenissen van Speers kinderen, zijn uitgever en zijn autobiograaf en monteert dat tussen nieuwe opnamen, gemaakt met een handvol sterke acteurs, waarin cruciale fazen uit Speers leven en carrière zijn gereconstrueerd.



Speer & Hitler: The Devil's Architect is prachtige televisie: 270 minutenlang wordt de kijker geconfronteerd met feiten, contradicties, bewijzen en uniek materiaal dat onomstotelijk bewijst dat Albert Speer niet de onschuldige knaap was die hij altijd beweerde te zijn, het slachtoffer dat weinig keuze had om het pad te volgen dat voor hem was uitgestippeld. De driedelige serie speelt zich in deel 1 & 2 grotendeels af tegen de achtergrond van het grote proces in Nuerenberg waar de kopstukken van het regime terechtstaan voor oorlogsmisdaden tegen de menselijkheid en de moord op miljoenen burgers en joden. Breloer kan gebruik maken van de opnamen van de Geallieerden tijdens de procesvoering: om een zo goed mogelijk resultaat te bereiken zijn er speciale lampen in de gerechtszaal opgehangen, aangepast aan de camera's. Voor de betichten zijn er zonnebrillen ter beschikking om zich tegen het felle licht te beschermen. De regisseur vertrekt van de echte zwart/wit scènes op het proces, laat het beeld langzaam opkleuren om vervolgens zijn acteurs aan het werk te zetten in essentiële reconsructiescènes. Met de veelheid van getuigenissen, duiding van de familie en interessante details van specialisten, slaagt de regisseur erin de toeschouwer drie keer 90 minuten geboeid aan het scherm te kluisteren. De relatie tussen Albert Speer (Sebastian Koch) en Adolph Hitler (Tobias Moretti) wordt beschreven als intiem en vriendschappelijk, steunend op wederzijds vertrouwen, respect en een bijzondere genegenheid. Breloer deinst er niet voor terug om zelfs een zekere homo-erotische interesse van de kant van Hitler te suggereren voor zijn jonge pupil. Dat mag ons verbazen, maar Hitler zag zijn eigen toekomst als aankomend kunstenaar en architect de mist ingaan bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (en de intriges van de Joden, zoals hij altijd beweerde) en uitgerekend in Albert Speer vond hij alles terug wat hij zelf zo graag had willen zijn: intelligent, creatief en succesvol.

Deel 3 van de miniserie concentreert zich op de figuur van Speer en zijn lotgenoten in de gevangenis van Spandau. We volgen de veroordeelden tot en met de dag dat Albert Speer de gevangenis mag verlaten en alleen Hess achterblijft. Die zal in Spandau sterven. Na zijn dood breken de autoriteiten de gevangenis af om nazi-manifestaties ter plaatse te vermijden. In Spandau maken we de vijandigheid van de nazi-kopstukken mee ten opzichte van Speer: zij beschuldigen hem van verraad van de Führer wegens een aanslag die hij op diens leven zou hebben beraamd. Albert Speer heeft zijn optreden altijd verantwoord als een poging om de oorlog te bekorten en het lijden van de Duitse burgerbevolking tot een minimum te beperken. Hij verzette zich ook openlijk en met klem tegen het voornemen van Hitler om de Duitse industrie en infrastructuur compleet te vernietigen, opnieuw omdat hij vond dat het Duitse volk genoeg geleden had. Het kostte hem bijna z'n hoofd, maar volgens zijn eigen geschriften bracht hij Hitler op andere gedachten door hem te beloven op post te zullen blijven als Minister van Bewapening. Regisseur Breloer maakt er een pakkende en indringende reconstructie van. Ondertussen is gebleken dat Speer de zogenaamde aanslag op het leven van Hitler uit zijn duim heeft gezogen om op het proces van Nuerenberg de strop te ontlopen, wat hem ook is gelukt.



Net als in Die Manns - Ein Jahrhundertroman zorgen de interviews en de gesprekken met de kinderen van Albert Speer voor de perfecte meerwaarde. De ondertussen oude mannen en vrouw hebben hun hele leven in de schaduw van hun beroemde en beruchte vader gestaan. Ze zijn getekend door een leven vol vragende blikken, onuitgesproken verwijten, niet meer na te trekken feiten en veel onbeantwoorde veronderstellingen. Hun mening over de vaderfiguur is er een van twijfel en onzekerheid. Zijn gedachtegoed wijzen ze radicaal af, ze zijn geschokt over zijn actieve anti-joods huizenbeleid in Berlijn en gechoqueerd over zijn koppige weigering om schuld te bekennen inzake de concentratiekampen en de georganiseerde moord op de werkkrachten die hem ter beschikking waren gesteld voor het bereiken van de productienormen en de uitbouw van ondergrondse faciliteiten.

BEELD EN GELUID
Aan het beeld van deze miniserie is veel aandacht besteed. Het resultaat is dan ook zonder meer schitterend met heel diverse kleurenpaletten in de loop van deze vier en een half uur durende productie. De scènes in de gerechtszaal staan in hun originele zwart/wit-tinten en regisseur Breloer probeert zijn eigen kleurenopnamen er zo dicht mogelijk bij aan te laten sluiten. Decor en kleding houdt hij sober zodat kleur zoveel mogelijk geweerd wordt en de overgangen soepel verlopen. De nieuwe scènes die gecombineerd worden met originele kleurenfootage (de opnamen van de Speer-kinderen op de Berghof) zijn feller, want ook het origineel heeft heftige en volle oververzadigde tinten (zoals kleurenfoto's uit die periode). De scènes in de cellen zijn ondergedompeld in koele en grauwe kleuren, van blauw tot grijs en uitwijkend naar zwart. In de buitenopnamen hangt mist en nevel om de contouren te maskeren en een sfeer van tijdloosheid en repetitie te creëren. Het geluid staat in een 5.1-versie die voor een goed surroundeffect zorgt met breed stereoprofiel. De klanken zijn warm en direct. De stemmen komen uit het centrum, de rest van het geluid van opzij, vooraan, de spaarzame bijgeluiden – in de gevangenis, het gemompel in de gerechtszaal – zitten achteraan, eerder als echo of bijklank dan als vol geluid. De muziek van Hans P. Stroer is onderhoudend en zorgt voor een comfortabele kijk- en luisterervaring, met af en toe pieken om de dreiging en het gevaar aan te geven. Op andere momenten is de muziekscore onopvallend, als een zachtkabbelend beekje of gewoon als vangnet voor het minder goede geluid van de footage.



EXTRA'S
De dvd's bevatten drie extra's: een Slideshow met een aantal kiekjes uit de miniserie, een Speer-Documentaire (90') met de langere versies van de gesprekken met de Speer-kinderen, de biograaf en de uitgever. Het gaat om interviews die meer duiding geven over fragmenten die om redenen van tempo en montage in de film zelf niet uitgebreid(er) aan bod zijn kunnen komen. We vernemen meer over de manier waarop de zoons en dochter van Speer omgingen met de vader die in de gevangenis zat. We lezen de verkrampte brieven die ze hem schreven, we zien de reconstructies van de bezoekjes aan de gevangenis, één keer per jaar in mei, ontmoetingen die voor de jongens eerder pijnlijk waren en waarvoor z'n dochter zich voorbereidde, al was het maar om ongemakkelijke stilten te voorkomen. Er wordt ook uitgebreid ingegaan op de relatie tussen vader en kinderen na de terugkeer van Albert Speer in de schoot van zijn gezin in de tweede helft van de jaren '60. De vervreemding, die tijdens de opsluiting verborgen bleef, wordt nu duidelijk zichtbaar, mede omdat de kinderen Speer er andere ideeën op na houden dan hun vader, ideeën, gegroeid uit het besef dat het Nazi-tijdperk en de Nazi-kopstukken Duitsland en het Duitse volk aan de rand van de afgrond hebben gebracht en verantwoordelijk zijn voor de miljoenen doden in binnen- en buitenland. De kinderen van Speer zijn zich bewust van de gedeelde verantwoordelijkheid van hun vader en dat schept een afstand die voor de oudste zoon, Albert, onoverbrugbaar blijkt te zijn. Ook de relatie met mevrouw Speer evolueert in de loop van 20 jaar en blijkt grondig te zijn aangetast. Met de uitgever van Speer wordt gepraat over de voorbereidingen van diens autobiografisch werk en de grote interesse voor de publicatie vanuit het buitenland. Speers biograaf wordt geconfronteerd met contradicties tussen de verklaringen van Albert Speer en de resultaten van later onderzoek, op grond van teruggevonden documenten uit het Nazi-archief en andere bronnen. Dé vraag aan alle partijen gaat over zijn aandeel in het leed van de Joden van Berlijn en zijn verantwoordelijkheid inzake de gruwelen die in de concentratiekampen gebeurden. Is Speers stelling houdbaar dat hij niet op de hoogte was van de mishandeling, uithongering, uitbuiting en vergassing van de Joden zoals hijzelf altijd beweerd heeft of is er sprake van bewuste ontkenning of doodgewone verdringing, want uiteindelijk was hij de Minister van Bewapening?

The Making of (90') is een interessante reportage over het draaien van de reconstructies. We zien Breloer aan het werk met de acteurs, zijn grondige voorbereiding van de opnamen op de historische plaatsen, de zeer intense gesprekken met Tobias Moretti (Hitler) en Sebastian Koch (Speer) met betrekking tot de gevoelige scènes over vriendschap, collegialiteit en de intimiteit van hun ontmoetingen. Met de kinderen van Speer bezoekt de regisseur de werkkamer van hun vader in Berlijn, de kamers in de Academie waar de Plastieken van het Nieuwe Berlijn waren opgesteld, een gebouw dat volop in restauratie is met het oog op de heringebruikname. Op de Berghof, Hitlers hoofdkwartier ten zuidoosten van München in een prachtig berglandschap, maken we de reconstructie mee van de wandelingen van Hitler en Speer naar het theehuis en halen zijn kinderen herinneringen op van hun bezoek aan de Führer. Beide documentaires zijn uniek en van dezelfde kwaliteit als de driedelige miniserie zelf, maar met een zeer eigen sfeer en intensiteit. Ze bieden op hun manier een interessant inzicht in de werkelijkheid die achter de film schuil gaat, verduidelijken situaties en menselijke reacties ten opzichte van het historisch materiaal en tonen fragmenten van discussies en alternatieven die tijdens de draaiperiode aan bod zijn gekomen.

CONCLUSIE
Speer & Hitler: The Devil's Architect is een uitstekende reconstructie van de relatie Speer-Hitler en de historische context waarin die zich heeft afgespeeld. De acteerprestaties zijn buitengewoon, de montage van de verschillende soorten materiaal zorgt voor een grote meerwaarde en het eindproduct is fascinerend, interessant, leerrijk en boeiend. Tobias Moretti is een heel andere Hitler dan Bruno Ganz in Der Untergang, maar daarom niet minder geloofwaardig. En net zoals in Der Untergang is Hitler niet per se als het monster van de 20ste eeuw voorgesteld. Regisseur Heinrich Breloer toont de toeschouwer diens sterke punten als strateeg en volksmenner. Aandacht is eveneens besteed aan Hitlers grote ontgoocheling op het einde van de oorlog wanneer hij de schuld voor de mislukkig op het Duitse volk schuift en het daarvoor wil laten straffen door het te verzwakken zodat het voor altijd in slavernij zal leven, onder het juk van de eens door hem minderwaardig genoemde volkeren uit het Oosten. Albert Speer is de carrièrejager, de man die alles opgeeft voor macht en prestige, die de kwalijke neveneffecten van zijn optreden verdringt, zo lijkt het, maar die wellicht van bij de aanvang rekening heeft gehouden met de slechte afloop van Hitlers waanzinnige plannen. Intelligent en berekend als hij was heeft hij naar alle waarschijnlijkheid zelf omstandigheden gecreëerd en vergoelijkingen bedacht en uitgewerkt die hem zouden beschermen tegen té voortvarende procureurs-generaal bij een eventueel politiek proces. Het heeft hem 20 jaar cel gekost, maar aan de strop is hij ontsnapt.

Speer & Hitler: The Devil's Architect is goed van beeld en kleur, met spaarzame en aangepast muziek en twee zeer boeiende extra documentaires, samen goed voor 3 uur kijkplezier. Het scenario is boeiend en origineel, de cast bestaat uit uitstekende acteurs, kortom dit is een productie en een 3-delige dvdset die tot de topklasse behoort.