FILM
L'Amour Est Un Enfant Rebel uit Bizets Carmen, je verwacht het niet meteen in het Xhosa, een Zuid-Afrikaanse clicktaal, en nog veel minder in de drukkende hitte van de township Seville, een plek op 20 kilometer van Kaapstad, stoffig en droog, een krakkemikkige sloppenwijk met krotten uit golfplaat en afgedankt verpakkingsmateriaal. Theaterregisseur Mark Dornford-May haalt de camera van het statief en voert de toeschouwer mee naar deze weinig inspirerende plek om er kennis te maken met Carmen en haar vriendinnen uit de plaatselijke sigarettenfabriek. De township-meisjes staan bekend om hun 'losse' moraal en gewilige aard en daar doen de rekruten van de politiepost om de hoek graag hun voordeel mee. Kijken naar passerende kontjes en punten geven, daar houden ze zich mee bezig als ze op wacht staan, want veel meer is er hier niet te beleven. Daar komt verandering in wanneer Carmen (Pauline Malefane) ruzie krijgt met een collega en er in de fabriek een gevecht op leven en dood uitbreekt. De politiemannen gaan ter plaatse en proberen het brandje te blussen. Carmen heeft een mes gebruikt en wordt voorgeleid. Jonghikaya (Andile Tshoni), de chauffeur van de politiewagen, een brave jongen die uit de buurt blijft van de township-meisjes, wordt tijdens de rit naar de kazerne verliefd op Carmen die eveneens van het platteland afkomstig blijkt te zijn. Hij laat Carmen ontsnappen en krijgt zelf een paar dagen kamerarrest van zijn chef.

Wanneer hij Carmen weer tegen het lijf loopt bekent Jonghikaya haar zijn liefde, maar Carmen eist dat hij bij de politie deserteert zodat ze samen van de vrijheid kunnen genieten. De jonge politieman twijfelt, maar deelt haar mee dat daar geen sprake van kan zijn. Carmen, gewend om te krijgen wat ze wil, is geërgerd en wijst Jonghikaya's avances af. Die moet voor een interventie naar de kazerne en verzekert Carmen dat hij terugkomt en geen genoegen zal nemen met een afwijzing.

Echte dialogen zijn zeldzaam in U-Carmen e-Khayelitsha (de Carmen van Khayelitsha). De tekst wordt hoofdzakelijk gezongen op de muziek van Georges Bizet met hier en daar een recitatief. Het Xhosa, melodisch en warm van klank, leent zich uitstekend voor de uitvoering van deze opera, waarvoor de regisseur een beroep heeft gedaan op professionele operastemmen. Wat de toeschouwer te horen krijgt mag zonder meer naast elke bekende westerse uitvoering staan. Af en toe smokkelt de maker Afrikaanse ritmes en melodieën in de film en wordt de Spaanse Carmen een vurige Afrikaanse schone zonder dat de essentie van Bizets meesterwerk geweld is aangedaan. Bizet schreef zijn opera niet als een typisch Spaanse compositie, ondanks het gebruik van Spaanse tempi en flamencoritmes. Mark Dornford-May houdt zich bijna letterlijk aan de originele muziekpartituur en legt het verschil in de vertaalde tekst, het decor en de opnamestijl. Zijn camera raast door de zanderige straten van Seville (spreek uit: sevilje) en volgt de personages alsof het hier om de productie van een docudrama zou gaan. Op die manier is de film beweeglijk en ritmisch zoals de mensen die voor de lens staan en die elke gelegenheid gebruiken om te zingen en/of te dansen. Daarbij maakt het ze niet uit of dat tijdens het rollen van sigareten gebeurt of tussen de middag wanneer ze op de stoep van de fabriek zitten en de jonge mannen het schone volkje komt bekijken. De sfeer is zwanger van erotiek, waarbij de weelderige welvingen en de stevige kontjes van de fabrieksarbeiders nooit lang uit het zicht van de camera zijn. De Xhosa-vertaling is pittig en weinig verhullend en bevestigt het westerse vooroordeel over de promiscuïteit en de losse zeden van Afrikaanse volkeren en van zwarte mannen in het bijzonder.

Ondanks de lange speelduur van twee uur blijft het in U-Carmen e-Khayelitsha een goed bewaard geheim waarin de essentie schuilt van de aantrekkingskracht tussen Carmen en Jonghikaya. Carmen daagt hem uit omdat hij geen interesse toont, maar echte genegenheid toont ze nooit en de verliefdheid van Jonghikaya krijgt geen concrete invulling, wordt nooit fysiek of emotioneel zichtbaar gemaakt. Beiden maken schijnbewegingen zonder veel vuurwerk. De toeschouwer verneemt details uit Jonghikaya's vorig leven bij zijn moeder op het dorp en leest de brief mee die ze hem schrijft en door z'n schoonzusje laat bezorgen, maar het heeft allemaal zo weinig van doen met de dingen die Jonghikaya in de township bezighouden. We zien hem naar de begrafenis van zijn moeder vertrekken en een beetje bedrukt terugkeren, meer gevoel legt Mark Dornford-May niet in zijn personage. Zijn aandacht gaat vooral naar de muzikale uitvoering en vervolgens naar de choreografie die visueel zeer aantrekkelijk oogt. Tot de kern van het drama Carmen-Jonghikaya dringt de regisseur niet door want hij investeert te weinig intimiteit en gevoel in zijn hoofdpersonages. Het zal dan ook niemand verbazen dat het slot van U-Carmen e-Khayelitsha nauwelijks aan de ribben blijft plakken: de toeschouwer heeft zich nauwelijks in de personages kunnen inleven. Blijft over: een indrukwekkende enscenering, een gemiddeld interessante cast, hemelse muziek en prachtige stemmen.

Op het Filmfestival van Berlijn ging U-Carmen e-Khayelitsha in 2005 aan de haal met de Gouden Beer. Wellicht lag het aan het zonnige en swingende karakter van de film, het optimisme van de acteurs, het exotisme van de omgeving en uiteraard... Bizet. Bovendien lijkt politieke correctheid op de twee belangrijkste commerciële Europese filmfestivals tegenwoordig schering en inslag.

BEELD EN GELUID
Een slingerende camera heeft nadelen voor de opbouw van het beeld en het consolideren van de tinten: de kadrering is niet altijd optimaal, maar de opgehitste sfeer maakt veel goed en de kleuren durven al eens uitschuiven in de ene of andere richting met overbelichting of het totaal wegvallen van details tot gevolg. Wanneer cameraman Giulio Bicarri alles onder controle heeft is het palet evenwichtig en tempert hij de volle kleuren zodat de zon voor even uit de scènes wordt gehaald, zonder dat zulkse de sfeer negatief beïnvloedt. Het beeld is niet helemaal schoongemaakt. Er zitten nogal wat witte stippen op de pellicule en één of twee keer zelfs een niet weggewerkte beschadiging. De soundtrack is bijzonder veelzijdig en de regisseur maakt veelvuldig gebruik van de achterste kanalen voor het mannenkoor in de partituur. De solostemmen zitten vooraan in het midden, het meisjeskoor links en rechts in het stereobeeld met de omgevingsgeluiden in de surround. De muziek én de stemmen zijn uiteraard vooraf opgenomen waardoor een zeer gedetailleerde en precieze opname tot stand is gekomen. Het lijkt aangewezen om de film ook zonder de ondertitels te bekijken zodat alle aandacht naar de muziek kan gaan, ondanks de onverstaanbaarheid van de taal. De intonatie, het timbre en de dramatiek van de uitvoering zijn superb. Een S.E.-versie met bijgeleverde cd zou dan ook geen overbodige luxe zijn.

EXTRA'S
De dvd bevat de Originele Bioscooptrailer en Andere Trailers, waaronder Eleni.

CONCLUSIE
Als muziek-dvd is U-Carmen e-Khayelitsha zonder meer een geslaagd product. De film zelf is één en al kleur en beweging, een streling voor het oog, ondanks de losse camera en de niet altijd christelijke montagekeuzen. De uitdieping van de hoofdkarakters is slapjes, maar de mooie lichaampjes en kopjes zijn als een balsem op de wond.