FILM
Klaus Schneider (Klaus Maria Brandauer) wordt bij een aanval op de vijandige linies tijdens de Eerste Wereldoorlog ernstig gewond aan het hoofd. Als één van de enige soldaten komt hij in het ziekenhuis terecht, terwijl de rest van zijn collega's dood achterblijft op een kerkhof waar de tegenpartij een hinderlaag heeft opgezet. In het ziekenhuis knapt men hem weer op en voor zijn geestelijke gezondheid komt hij terecht bij dr. Bettelheim (Erland Josephson), jood van geboorte, die via hypnose en gesprekken vaststelt dat de herstellende Duitse soldaat over helderziende capaciteiten beschikt. Na de oorlog zien ze elkaar weer en wordt Schneider ingeschakeld bij de begeleiding van zelfmoordenaars. Zijn gave trekt evenwel de aandacht van de buitenwereld en lokt hem naar Berlijn waar Adolf Hitler en consoorten bezig zijn aan hun grote destabiliseringsronde, waarbij moordaanslagen niet worden geschuwd. Klaus Schneider wordt Eric-Jan Hanussen, dé ster van het Berlijnse variété-theater in de jaren net voor de Tweede Wereldoorlog.

Hanussens bijna toevallige voorspellingen over fluctuaties op de beurs en andere kleine maar belangrijke evenementen trekken grote titels in de kranten. Hij geniet van het succes en de aandacht, maar het blijft allemaal showbizz. Toch blijken figuren uit de omgeving van Hitler daar anders over te denken en zij benaderen hem om voor het regime te werken. Hanussen wijst het aanbod af en verklaart geen politieke voorspellingen te zullen doen. Tijdens een belangrijke persconferentie worden hem de klemmen op de vingers gezet en voorspelt de magiër en helderziende de machtsgreep van Hitler tijdens de volgende verkiezingen. Zijn voorspelling slaat in als een bom. Zijn entourage keert zich van hem af, omdat men er vanuit gaat dat hij zich tot het Nazisme heeft bekeerd, Hanussen zelf probeert evenwel de politieke implicaties van zijn uitspraak te minimaliseren en deinst er niet voor terug om een aantal Nazi-figuren publiekelijk te beledigen. Angst en arrogantie drijven hem vooruit, erop rekenend dat zijn bekendheid en populariteit hem zullen beschermen. Té laat merkt hij dat er geen heilige huisjes bestaan voor de fascisten die hem steeds dichter op de hielen gaan zitten. Wanneer hij de Reichstagbrand voorspelt is het hek van de dam.

Voor Hanussen keert regisseur Istvan Szabo terug naar de periode voor de Tweede Wereldoorlog en hij vertelt het verhaal van een helderziende die zich laat misleiden door ambitie en de machtswellust van derden, die de realiteit uit het oog verliest en zijn eigen positie overschat en daardoor finaal zijn eigen ondergang bewerkstelligt. In exact 111 minuten wikkelt de Hongaarse regisseur het drama af zonder ook maar één ogenblik de opgebouwde spanning te onderbreken voor bijkomstigheden of futiliteiten. De camera is gericht op de hoofdfiguur en die is in deze Duits-Hongaarse productie Klaus Maria Brandauer. Svabo toont nauwelijks interesse voor de nevenfiguren, of alleen in de mate dat ze bijdragen tot de ontwikkeling van het hoofdpersonage. Net zoals in Mephisto en Oberst Redl is Brandauer de onschuldige, vervolgens de ambitieuze en de overmoedige, de grootsprakerige, de breedvoerige met barokke gebaren en veelzeggende grimassen, degene die z'n val niet ziet aankomen wanneer de toeschouwer al lang begrepen heeft dat dit leven fout moet eindigen wegens misplaatst zelfvertrouwen en een zekere hoogmoed. Brandauer zit voor de gelegenheid in een zeer sterke rol waarvan hij de psychologische diepgang zonder veel problemen zichtbaar maakt via een ijzersterke acteerprestatie en een sterke persoonlijkheid. Erland Josephson, die in 2003 een prachtige rol neerzetten in Saraband van Ingmar Bergman, schittert naast Brandauer als de zeer overtuigde joodse professor die zijn eigen noodlot - en dat van zijn geloofsgenoten - niet ziet, maar in tegenstelling tot Schneider/Hanussen met beide voeten (te lang) op de grond blijft.

Klaus Maria Brandauer toont z'n grote talent in kleine scènes die hem tekenen als de twijfelaar, de man die bang is van en voor zijn eigen gedachten, de gevoelige kunstenaar die steeds verder moet gaan om publiek en kritiek ervan te overtuigen dat het hier wel degelijk om een gave gaat en niet om een goedkope circustruc. Daarbij verliest hij uit het oog dat de nieuwe politieke kliek meer dan hij zelf de kracht en de macht van zijn helderziendheid inziet en niet louter op zijn loyale medewerking rekent, maar die doodgewoon van hem eist. We zien de verwildering op Brandauers gezicht wanneer Hanussen zich realiseert dat de fascisten hem steeds meer in de hoek duwen, het angstzweet op zijn voorhoofd wanneer men hem convoceert en vernedert, het ongeloof in zijn blauwe ogen die achter het blinddoek verdwijnen.

Hanussen is een sterke productie van een regisseur die bij ons veel te weinig bekendheid geniet, terwijl zijn Oscar voor Mephisto verdiend en veelbelovend was en hij met Oberst Redl en Hanussen de hoge verwachtingen zonder meer opnieuw inlost. Wie Istvan Szabo tot nog toe heeft gemist krijgt nu de kans om zich als nog zijn drie meesterwerken aan te schaffen en kennis te nemen van zijn zeer aparte universum van getormenteerde en altijd intrigerende individuen.

BEELD EN GELUID
Zoals gebruikelijk bij Istvan Szabo is er weinig ruimte voor een opbeurende sfeer en dito kleurenpalet. De tinten zijn grauw, bruin en grijs. Szabo-films spelen zich altijd in de winter af, wanneer de natuur het meest vijandig is en het donker overheerst, waarbij het gebruik van kunstmatige lichtbronnen noodzakelijk is. Tegenlicht is één van de vaste waarden in het oeuvre van deze Oost-Europese regisseur. Het garandeert een benauwde sfeer en een ononderbroken spanningsboog die langzaam tot ontwikkeling komt vanaf de allereerste scènes. Want Szabo heeft niet alleen aandacht voor het finale resultaat, alle kleine sequenties onderweg krijgen zijn volle aandacht alsof ze allemaal even belangrijk zijn, waardoor de alertheid van de toeschouwer nauwelijks afneemt. Het geluid staat in Dolby Digital 2.0 waarbij er sprake is van een acceptabel stereo-effect met de stemmen in het midden en de veelzijdige muziekfragmenten opzij met redelijk wat lage tonen via de centerspeaker. De opmerkingen over gebrekkige lipsynchronisatie die bij Oberst Redl zijn gemaakt en die het kijkplezier bedierven, blijven hier gelukkig achterwege. Er is geruis en soms een beetje het onnatuurlijk geluid van na-synchronisatie, maar het valt allemaal best mee

EXTRA'S
Als enige extra staat de kortfilm Variaties op een Thema uit 1961 op de dvd, een productie van een drietal filmpjes rond mitraillettevuur en het geluid van marcherende soldatenlaarzen, waarin Szabo zijn interesse voor details, close ups en nazi's demonstreert.

CONCLUSIE
Hanussen is een beklemmende film over de menselijke zwakheid wanneer het individu geconfronteerd wordt met nieuwe, ongewone of oncontroleerbare situaties, ondanks goede voornemens en een politiek correcte ingesteldheid. Istvan Szavo gebruikt het thema niet om fouten goed te praten of misbruiken te relativeren, maar om de toeschouwer te tonen waarom het uiteindelijk met deze of gene fout is gegaan, wat aan de basis ligt van zijn of haar drama. Via een aparte cameravoering, close ups, apart kleurenpalet en een indringende psychologische inzoom brengt hij ons dichtbij het persoonlijke drama en het onafwendbare noodlot, waarbij hij een zorgvuldige dossering voorziet waardoor de eindconclusie van de toeschouwer genuanceerd en nooit zwart/wit kan zijn.