FILM
Venetië anno 1596 is een wereldstad, een rijke stad, een metropool die geniet van de economische opbloei van Europa en de ontdekking van de Nieuwe Wereld. Machtige kooplieden drijven er handel met de nieuwe handelscentra rond de Noordzee. Hun vrachtschepen bevaren de wereldzeeën en ze importeren specerijen uit Azië, exotisch hout, dieren, vruchten en onbekende planten uit Afrika en Mexico. Op de Rialtobrug gonst het van de activiteit en vernemen makelaars en geldschieters de laatste nieuwtjes over de goede afloop van hun risicovolle ondernemingen, halen ze opgelucht adem wanneer een vermist schip toch binnenloopt in de haven van Genua, betreuren ze het verlies van vracht in een storm voor de Engelse kust of vervloeken ze de piraten die een vrachtboot hebben gekaapt in de Arabische Zee. Eén van hen is Antonio (Jeremy Irons), een al wat ouder, machtig zakenman. In z'n rijkversierde koopmanswoning krijgt hij het bezoek van zijn vriend Bassanio (Joseph Fiennes), een goeduitziende, avontuurlijke en speelse jonge edelman die boven zijn stand leeft. Hij is verliefd op de gefortuneerde en bloedmooie Portia (Lynn Collins), heeft geld nodig om z'n schulden te betalen en een nieuwe outfit te kopen voor zichzelf en zijn kameraden, vooraleer hij z’n opwachting bij haar maakt in het riante paleis in de baai. Antonio wil zijn jonge vriend graag drieduizend Dukaten lenen, maar hij is kort bij kas want z'n hele fortuin heeft ie in vier schepen gestopt die onderweg zijn van Tunis naar Noord-Europa en Midden-Amerika. Wegens zijn goeie reputatie kan hij evenwel makkelijk geld lenen bij de joden in de stad. Shylock (Al Pacino), een joodse geldwisselaar, wil Bassanio graag het geld lenen, renteloos bovendien, op voorwaarde dat Antonio zich borg stelt voor het hele bedrag. Shylock eist als genoegdoening voor het eventueel niet terugbetalen van de afgesproken som op de vervaldag een pond van Antonio's eigen vlees. Wanneer Antonio's schepen één na één vergaan en de koopman op de einddatum van het contract Shylock niet kan terugbetalen, stapt de jood naar de rechtbank en eist dat die de voorwaarden van het geschreven contract bevestigt en dus de uitvoering van de genoegdoening verordent.



The Merchant Of Venice is een theaterstuk van de Engelse toneelschrijver en dichter William Shakespeare (1564-1616). Er bestaan een aantal stille filmbewerkingen van, maar een grote bioscoopfilm ontbrak tot nog toe. Dat heeft alles te maken met het zeer gevoelige thema van racisme en antisemitisme dat Shakespeare in zijn komedie aansnijdt. De originele tekst begint overigens met een inleiding van de auteur over de precaire positie van de joden in de Venetiaanse maatschappij van de 16de eeuw: joden worden er gediscrimineerd, net zoals in de rest van Europa. Ze mogen geen eigendommen hebben, en zijn verplicht om in het getto te wonen, een apart staddeel dat men 's avond afsluit en door politiemannen laat bewaken. Overdag moeten joodse mannen een rode pet dragen als ze buiten het getto de straat opgaan en hun zakelijke activiteiten beperkten zich bij wet tot die van geldschieter en –wisselaar. Christenen mochten volgens de bijbel geen geld tegen rente lenen want dat was zonde, dus was het handig als de joden dat deden. Ze werden ervoor geminacht en bespot, en dat terwijl ze een essentiële rol vervulden in het opbloeiende economisch leven overal in Europa. Men associeerde hen met genadeloze bedriegers, woekeraars en uitschot.

In het begin van de film ontmoeten Shylock en Antonio elkaar in de buurt van de Rialtobrug tijdens het zoveelste incident tussen Venetiaanse burgers en joodse geldmakelaars. Antonio spuwt de jood in het gezicht en loopt weg. Uitgerekend diezelfde man komt Shylock een paar dagen later om een lening vragen en Shylock, verbitterd door de jarenlange vernederingen en de constante discriminatie van zijn volksgenoten, legt zijn tegenstander een ogenschijnlijk lichte boete op, eentje die ongebruikelijk is en waarvan niemand zich kan voorstellen dat ze ooit wordt uitgevoerd. Maar de haat, de gevoelens van onmacht en de zucht naar wraak, ze zitten hoog bij Shylock en wanneer hij drie maanden nadien de kans schoon ziet, wil hij dat de afspraak wordt nageleefd. Bassiano's aanbod om als nog zesduizend Dukaten te betalen, wordt afgewezen. Shylock wil de letterlijke uitvoering van hun contract en dat stipuleert dat hij een pond vlees krijgt uit het lichaam van Antonio. Hoe ver wil Shylock gaan, kiest hij uiteindelijk voor de koffer met zilverlingen en kent hij genade of gaat hij meedogenloos op zijn doel af?



Met de geschiedenis van het joodse volk in de voorbije 20ste eeuw voor ogen, is The Merchant Of Venice een werk dat voor onrust zorgt, voor een gevoel van onbehagen. Terwijl het theaterstuk meer wordt opgevoerd dan andere Shakespeare-werken, wordt de De Koopman in de filmwereld gemeden. Uiteraard gaat het hier om een verhaal uit een ander cultuurtijdperk, om racisme van toen, toch – en dat is de troef van Shakespeare's hele oeuvre – heeft de materie eeuwigheidswaarde en is ze ook in onze rumoerige tijd meer dan ooit actueel: discriminatie tegen buitenlandse arbeidskrachten, asielzoekers en economische vluchtelingen, geweld in Afrika, het Midden-Oosten, de straten van Parijs, Irak, Afghanistan, het is allemaal dagelijkse kost. We zijn dan misschien technologisch meer ontwikkeld dan onze voorouders van 500 jaar geleden, wellicht ziet het laagje beschaving waarmee we ons zo graag tooien er van op afstand iets minder primitief uit en zijn we verbaal en intellectueel een heel eind opgeschoten, psychologisch staan we dichter bij hen dan we willen toegeven, zijn we het slachtoffer van precies dezelfde driften en lusten als Shylock en Antonio eertijds. Het antisemitisme in The Merchant Of Venice is problematisch: was Shakespeare een antisemiet of schreef hij een theaterstuk over antisemitisme? Het is een moeilijke vraag en het antwoord heeft meer te maken met de positie die de toeschouwer inneemt tijdens het bekijken of lezen van het werk dan met de eigenlijke bedoelingen van Shakespeare zelf. Wat men de schrijver niet kan verwijten is dat hij de jood – die uiteindelijk het onderspit zal delven – niet de kans zou geven om zich te verdedigen, zijn frustraties te uiten, zijn ongenoegen uit te schreeuwen. De monoloog waarmee Shylock zijn tegenstanders pareert, is indrukwekkend. Al Pacino brengt hem met nadruk en nauwelijks ingehouden woede, met bitterheid en een gevoel van radeloosheid dat tot kippenvel leidt. Het is een unieke stukje tekst, een zeldzaamheid in de westerse literatuur. Dat het bijna 500 jaar geleden door William Shakespeare is geschreven, maakt van hem een bijzonder mens. Ondertussen gaat de controverse voort tussen vóór- en tegenstanders. Wat er ook van zij, de Shylock van Shakespeare is geen ééndimensionaal karakter. Het personage wekt zowel afkeer als medelijden op en de auteur geeft meer dan voldoende redenen voor de gevoelens van de joodse geldwisselaar, voor zijn wrok en zijn onwil om genadig te zijn. Tijdens de rechtbankscène kan hij uitvoerig zijn gevoelens van haat en wrok de vrije loop laten en als vreemdeling (d.i. niet van Venetiaans ras) een beroep doen op de wetten die buitenlanders beschermen tijdens hun verblijf in de stadstaat Venetië.

De figuur van Antonio, zijn grote rivaal, is complex en blijft gedeeltelijk in sluiers verborgen. Ziet hij Bassanio als een goeie vriend die hij benijdt om zijn open karakter, zijn spontaneïteit en zijn goede looks of is er meer aan de hand: is Antonio verliefd op Bassanio en is er hier sprake van een driehoeksverhouding met Portia waarbij de oudere bemiddelde vriend zich gewillig laat misbruiken door zijn armlastige jongere adonis in de wetenschap dat vriendschap tussen mannen het uiteindelijk wint van liefde voor een vrouw? Het is maar één van de vele ideeën die Shakespeare aan raakt en niet dieper uitwerkt. Blijkbaar zijn de nevels bij momenten bewust gewilde stijlkenmerken.



The Merchant Of Venice wordt door William Shakespeare geëtaleerd als een komedie en daar is alle reden voor, want naast het drama van Shylock en Antonio vertelt de auteur ook het verhaal over de ontvoering van Jessica, Shylocks dochter, door een bevlogen minnaar en de grote romance tussen Bessanio en Portia, een verhaal over een levenslustige edelman op zoek naar fortuin en een onschuldig, maar steenrijke weesmeisje op zoek naar een echtgenoot. Portia's vader heeft het mogelijke huwelijkskandidaten niet makkelijk gemaakt, want voor zijn dood heeft hij drie dozen opgesteld in het paleis, eentje van lood, een andere van zilver en een derde van goud. Eén van de dozen bevat een afbeelding van Portia. De kandidaat die de goeie doos opent, wordt haar levenspartner. Jonge vorsten uit heel Europa en Afrika komen hun geluk beproeven: een Marokkaanse prins kiest voor het goud, en een verwijfd, maar grappig lid van het huis van Aragon kiest zilver. Beiden maken de verkeerde keuze. Dus is er nog een kans voor Bessanio. Portia behoort tot de grote heldinnen uit Shakespeare's universum en het verhaal dat hij om haar heen spint is er één van heftige emoties, intelligentie, vriendschap, eerlijkheid en liefde. Joseph Fiennes en Lynn Collins zien we tegen de achtergrond van het gevecht tussen de jood en de christen in een prachtig liefdesverhaal, voorzien van de nodige intriges, vuurwerk, verdriet en humor, zij het met een portie Elizabethaanse afstandelijkheid waardoor ze nooit helemaal spontaan elkaar vinden.

Michael Radford heeft de tekst van Shakespeare aangepast zonder het natuurlijke verloop van het verhaal en de bedoelingen van Shakespeare geweld aan te doen. Lang bespiegelende tekstpassages zijn gesneuveld om The Merchant of Venice aan de eisen van hedendaagse cinema te laten beantwoorden qua snelheid en inhoud, waardoor ook een modern en breed publiek deze film kan appreciëren. De taal is die van Shakespeare, zij het dat de acteurs de opdracht kregen om de zinnen niet te declameren zoals in het theater, maar ze zo realistisch mogelijk uit te spreken. De bombastische zetting van de tekst valt hier en daar nog even op, maar ze is te verdedigen en de ondertitelaars hebben de vrijheid genomen om de grappige ouderwetse Engelse wendingen van een aangepaste Nederlandse vertaling te voorzien. Het resultaat is niet altijd een succes, maar vaak ook leuk.



BEELD EN GELUID
The Merchant Of Venice speelt zich af in de renaissance in één van de mooiste steden van de wereld. Michael Redford combineert die beide voordelen en levert een prachtige film af, met weinig onstuimige, maar perfect gekozen kleuren, zo weggescheurd uit de doeken van Venetiaanse meesters uit die tijd. Het licht over de kanalen is mistig, en blauwachtig met een grijze tint. Het decor is Venetiaans ten voeten uit. Voor de opnamen op het Canal Grande en de Rialtobug werd het verkeer op Venetië’s belangrijkste verkeersader voor het eerst in de filmgeschiedenis urenlang stilgelegd. De naam Al Pacino opende volgens de producer alle Italiaanse deuren. Bovendien mocht Michael Radford ook in het Dogenpaleis filmen, wat ook nooit eerder is gebeurd, tussen het witte melkachtige marmer en het grijs van de lagune op de achtergrond. Het levert unieke en superbe beeldfragmenten op. De toon van de film is overwegend somber, met donkere kostuums en donkere interieurs, naar de gewoonte van de tijd. Portia zorgt met haar lichtgele kleding en gouden haren voor het nodige contrast. De transfer is netjes en zonder ongerechtigheden. In The Merchant Of Venice krijgen de dialogen voorrang op de actie. Er gebeurt wel degelijk het één en ander in deze film, maar het blijft allemaal binnen zekere perken waardoor de geluidsband niet echt spectaculair is. De meerstemmige renaissancemuziek, de vedels en de hoge vrouwenstemmen vallen op, zonder dat ze in de huiskamer voor een wervelstorm zorgen. De achterste kanalen worden voortdurend van geluid voorzien en er ontstaat bij momenten een prachtig effect met echo in de surround. De stemmen klinken realistisch en gedempt. De geluidstrack staat in 5.1 en DTS, waarbij deze laatste een tikkeltje meer volume heeft.

EXTRA'S
Op Disk 2 staat ruim 65 minuten extra materiaal: Behind the Scenes bevat fragmenten van het begin van de film, een aantal sfeeropnamen op het Canal Grande en de Rialtobrug, vrij kort, leuk, maar niet onmisbaar. De Interviews met de Acteurs, de Regisseur en de Producers zijn goed voor ruim 40 minuten. Al Pacino komt uitgebreid aan het woord over de rol van Shylock, de joodse geldwisselaar, een rol die hij eerder in het theater weigerde wegens de antisemitische inslag van het materiaal. Ook de rest van de cast probeert het antisemitisme een plaats te geven en het zijn vooral de regisseur en de producers die een poging doen om de kritiek terzake van een wederwoord te dienen. Jeremy Irons en Lynn Collins gaan uitgebreid in op de rol van hun personages, waarbij de vriendschap tussen de Venetiaanse mannen Antonio en Bassiano homo-erotisch wordt genoemd. Jeremy Irons wijst erop dat er in de 16de eeuwse maatschappij andere normen van toepassing waren gezien de aparte plaats van de vrouw in de maatschappij (veel minder zichtbaar en uitgesloten van het openbaar leven). Mannen gingen dus anders met vrouwen om en waren in het openbare leven veel meer op andere mannen aangewezen voor gezelschap en ontspanning. Voor een keer hebben de interviews veel meer dan een louter promotionele functie. Selected Scenes bevat een aantal sleutelscènes uit de film die netjes achter elkaar zijn gezet. Het nut daarvan is niet echt duidelijk. Er is de traditionele Originele Bioscooptrailer, een fotogalerij voor de liefhebbers, liner notes, tekstschermen met uitleg over het theaterstuk van William Shakespeare en een aantal Andere Trailers van DFW-producties. De Commentaarband met Michael Radford en Lynn Collins – onderdeel van de originele dvd-uitgave – staat niet op de Benelux-release.

CONCLUSIE
The Merchant Of Venice, van oorsprong een theaterstuk, is door Michael Radford omgetoverd tot een prachtige bioscoopfilm vol drama, romance en avontuur. Venetië en de glans van de renaissance zijn alom tegenwoordig en geven de film z'n unieke sfeer en z'n aparte look. Het materiaal is bij momenten adembenemend mooi en de film bevat grootse momenten die de bedoelingen van de auteur veel beter uit laten komen dan in het theater mogelijk is. De personages zijn prima gecast, met Al Pacino (Angels In America) in een glansrol als de verketterde jood, een sombere en geheimzinnige Jeremy Irons (Being Julia), Joseph Fiennes (Luther), bekend met het werk van Shakespeare en hier in een grote versierrol en tenslotte Lynn Collins (The Lake House) als Portia. Het zijn stuk voor stuk geïnspireerde vertolkingen die, met elkaar gecombineerd, een prachtig samenspel opleveren. Shakespeare’s originele tekst is met het nodige respect en de nodige aanpassingen naar de 21ste eeuw getransponeerd en zal iedereen bekoren die geïnteresseerd is in het werk van de grote meester, historische verfilmingen, Venetië, de renaissance en verzorgde kostuumdrama's met een vleugje avontuur en een groot liefdesverhaal zoals dat alleen in Engeland wordt geschreven.