FILM
De Thracische slaaf Spartacus (Kirk Douglas) wordt in een Libische zoutmijn aangekocht door Batiatus (Peter Ustinov), als aanwinst voor zijn gladiatorenschool. Wanneer de rijke generaal Crassus (Laurence Olivier) er met zijn schoonbroer op bezoek komt, biedt die Batiatus een onredelijk hoog bedrag aan om voor het vermaak van zijn gezelschap een paar slaven op leven en dood te laten vechten. Wanneer Spartacus' tegenstander afziet van het recht om hem te doden, en zich tegen de opdrachtgevers keert, ontaardt dit in een opstand onder de gladiatoren, die zich als een olievlek over Zuid-Italië uitbreidt. De charismatische Spartacus wordt hun leider, en waar zijn bonte leger passeert, beveelt hij de slaven te bevrijden en de bezittingen van de Romeinen te confisqueren, om hiermee van Egyptische piraten schepen te huren om zijn mensen uit het Romeinse Rijk te laten vertrekken. De Senaat, waar een machtsspel aan de gang is tussen senaatsvoorzitter Gracchus (Charles Laughton) en Crassus, die dictator wil worden, onderschat het probleem, en de schamele hoeveelheid troepen die ze sturen om orde op zaken te stellen, wordt door Spartacus' ongeregelde leger zonder veel moeite bij elkaar geveegd. Voor Crassus, die van de opstand handig gebruik maakt om zich op te werpen als de sterke man, de redder van Rome, wordt de jacht op Spartacus een erezaak. Gladiatoren vrezen echter de dood niet, en de enige zwakke plek van Spartacus is Varinia (Jean Simmons), een slavenmeisje waar hij verliefd op geworden is.

Misschien wel door het overweldigende succes van Gladiator zijn recent sandalenfilms zoals Spartacus terug in de schijnwerpers komen te staan, alhoewel sit pareltje eigenlijk gelukkig nooit in de vergetelheid is geraakt. Origineel dateert deze prent uit 1960, maar in 1991 is hij gerestaureerd, en zijn enkele scènes toegevoegd die voor de puriteinse censors in 1960 niet door de beugel konden. De tijdsschets van het oude Rome is in elk geval een stuk accurater dan in Gladiator - weliswaar visueel niet zo aantrekkelijk - en het geheel is ook een flink stuk minder goor; de klemtoon van het verhaal ligt niet in de gladiatorengevechten, maar in de poging tot het verwerven van vrijheid van het slavenleger, en de romantic interest tussen Spartacus (Douglas) en Varinia (Simmons). Volgens mij is dìt Kubrick's meersterwerk, eerder dan 2001, A Space Oddyssey of zijn andere films. Ondanks het feit dat de prent meer dan drie uur in beslag neemt, zitten er in tegenstelling tot in 2001 geen dode momenten in, en de film is ook een stuk minder pretentieus opgevat dan Eyes Wide Shut. Het acteerwerk is nagenoeg perfect, Kirk Douglas' verwondering bij het ervaren van de vrijheid als een reële mogelijkheid is bijna kneedbaar, en alle acteurs maken, zonder uitzondering, van hun rol tenminste geen karikatuur, wat je nogal eens pleegt te zien in historische kostuumfilms. Zelfs in bijvoorbeeld een funny sidekick-rol zoals die van de op geld beluste slavenhandelaar Batiatus weet Peter Ustinov toch, vooral tegen het einde van de film aan, een extra dimensie van ernst mee te geven die zijn personage meer menselijk maakt. Spektakelfilms zoals Spartacus mogen tegenwoordig alledaagse kost zijn geworden, in 1960 was dat niet het geval, en ondanks de technische vooruitgang van de filmindustrie heeft een monument als deze film de tand des tijds met brio doorstaan.

BEELD EN GELUID
Men heeft van het beeld uiteindelijk nog het beste gemaakt wat er van te maken viel, en ondanks de restauratie zijn er nog erg veel printbeschadigingen te zien. Er zijn ook enkele scènes waarin de kleuren een fractie van een seconde helemaal de mist ingaan, en de oplettende kijker zal zelfs hier en daar een sprongetje merken, waar een stukje van de originele beeldband is zoek geraakt. Desondanks denk ik dat het fysiek onmogelijk is om een film van een dergelijke ouderdom nog beter te restaureren, en anderzijds merk je in sommige scènes wel dat men echt zijn best heeft gedaan om de beeldband schoon te maken. Een voorbeeld zijn de avondscènes vóór de aanval van Spartacus' leger op de zes Romeinse cohorten, waarbij de de kleuren digitaal opgekuist zijn, en het plaatje zeer natuurlijk overkomt. Wat dan het geluid betreft, heeft men in het Engels er weliswaar een 5.1-band van gemaakt, maar men heeft - ik zou bijna zeggen "gelukkig" - er geen bijzondere ruimtelijk geluidseffecten aan toegevoegd, want dit zou de film alleen maar zeer veel onrecht hebben aangedaan. Kort samengevat, men heeft geprobeerd het materiaal digitaal te optimalizeren, zonder overbodige luxe. Een film met deze filmhistorische waarde kunstmatig oppeppen zou heiligschennis betekenen.

EXTRA'S
De enige teleurstelling aan de disc is dat er zo een magere portie extra's voorzien zijn: er is een ongeveer drie minuten durende, redelijk onscherpe trailer, enkel ondertiteld in het Engels, het Frans en het Duits, er zijn filmografieën van Kirk Douglas, Jean Simmons, Charles Laughton, Peter Ustinov, John Gavin, Tony Curtis en Stanley Kubrick, en nog een paar productie-aantekeningen, maar dat was het dan wel ongeveer. Als je ziet voor welk soort films men tegenwoordig al een dubbele disc uitbrengt met een tweede disc vol bonusmateriaal, dan vraag je je af waarom ze deze film (in tegenstelling tot de Amerikaanse Criterion-editie) die behandeling niet hebben gegeven. Dat dit bij oudere films perfect mogelijk is, bewijzen releases zoals The Sound Of Music en Lawrence Of Arabia.

CONCLUSIE
Een klassieker die in ieders collectie een plaatsje verdient, en wie deze film niet in zijn of haar bezit heeft, zou deze toch minstens eens gezien moeten hebben.