FILM
Ze noemden zich de Edelweiss Piraten en ze staken een speldje met een edelweissbloem op de revers van hun jas. Ze waren met duizenden, jongeren tussen 15 en 16 jaar oud, meestal niet-politiek geëngageerd, en ze zetten zich af tegen het militaristische karakter van de Hitler Jugend. Ze vermeden contacten met het totalitaire regime en hielden zich op in de smeulende ruïnes van de binnensteden in het Ruhrgebied tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1972 werden ze door de staat Israël geëerd als Helden Aller Volkeren voor de moed en de overtuiging waarmee ze het nazi-gedachtegoed bestreden, want in tegenstelling tot wat algemeen aanvaard wordt bij ons en in het voormalige West-Duitsland, was er wel degelijk een alternatief voor lijdzaam toezien en stilzwijgend ondergaan. Het betekende evenwel een leven in de rand van een gevaarlijke en intolerante maatschappij en de meeste edelweissleden zouden de oorlog dan ook niet overleven. Pas in 2003 erkende de Duitse staat de Edelweiss Piraten als weerstandsstrijders, maar volgens één overlevende, Jean Jülich, die gestalte geeft aan hoofdfiguur Karl in de film, stonden de namen van zijn vrienden nog tot lang na de nazi-periode op de lijst van kleine kriminelen.

Halfweg de Tweede Wereldoorlog is Keulen een compleet verwoeste stad. De meeste inwoners zijn weggetrokken en tussen het puin, het schroot en de niet ontplofte scherpgestelde geallieerde bommen proberen de blijvers zo goed als mogelijk te overleven. Onder hen bevinden zich zo'n 3000 niet-georganiseerde jongeren die zich tegen de algemene gang van zaken keren. In kleine groepen zwerven ze door de stad en kalken hun frustraties in witte avant-gardistische graffitislogans op de muren van verlaten fabrieken en kantoorgebouwen, als een provocatie tegen de Gestapo en de knokploegen van de Hitler Jugend waarmee ze regelmatig hardhandig op de vuist gaan. Karl (Ivan Stebunov) en Peter Ripke (Simon Taal), twee broers, de ene een doorgewinterde edelweisspiraat, de andere jonger en groener en lid van de Hitler Jugend omdat zijn vader aan het front is en voor dezelfde zaak strijd, proberen samen in de resten van hun geboortehuis te overleven. Als ze elk een brief krijgen van hun vader en nadien het bericht dat hij ondertussen is overleden, bedankt Peter teleurgesteld voor het lidmaatschap van de HJ en sluit zich aan bij de vrienden van zijn broer. Tijdens een schermutseling redden ze de gewonde Hans Steinbrück Bela B. Felsenheimer), een voormalig KZ-slachtoffer, weerstandsfiguur, nazi-hater en gedwongen ontmijner bij de Gestapo. Ze brengen Bomber-Hans onder bij Karls schoonzusje Cilly Serve (Anna Thalbach) en haar twee kleine kinderen.



De nieuwkomer ziet hoe de jongens hele dagen werkloos op straat rondhangen en verwijt ze doelloosheid. Als oudste neemt hij de leiding en stelt voor om een aanslag te plegen op het hoofdkwartier van de Gestapo. Als de Gestapo lont ruikt worden alle Edelweisspiraten opgepakt en gefolterd. Alleen Karl en Hans weten aan de razzia te ontsnappen. Om de huid van zijn broer Peter te redden, besluit Karl zijn makker Hans Steinbrück te verraden. Peter, die Hans inmiddels als een ersatz-vaderfiguur beschouwt, weigert het spelletje van Gestapobeul Joseph Hoegen (Jochen Nickel) mee te spelen. Net als de andere leden van de edelweisspiratengroep zal hij een paar dagen later de strop krijgen.

Edelweiss Pirates is een verhaal in de stijl van Sophie Scholl, Die Letzten Tage, over een groep jongemannen in een oorlogssituatie, in dit geval uit een arbeidersmilieu en met weinig opleiding, jeugdige rebellen met een vage drang om de dingen te veranderen, zich verzettend tegen maatschappij en overheid, maar tegelijk altijd bezig met gewoon te overleven. De Edelweiss Piraten waren een intuïtief en emotioneel samenraapsel van gelijkgestemde jongeren in volle puberteit en dus opstandig tegen ouders en gezag, jonge mensen die een belangrijke periode in hun leven zagen verloren gaan voor de zgn. goede zaak des vaderlands, maar vaststelden dat er één en ander mis ging in hun land met een geterroriseerde bevolking en rijke Duitse steden herschapen tot puinhopen. Van georganiseerde weerstand was er geen sprake. Geïsoleerde groepen pleegden wel regelmatig aanslagen op voedsel- en goederenkonvooien, verstopten joden en tegenstanders van het regime, vermoordden collaborateurs en waren betrokken bij sabotage-acties, maar nooit was er een overkoepelende hiërarchische structuur, nooit was er sprake van een theoretisch onderbouwd politiek pamflet en/of een duidelijk gestructureerd actieplan. Na de oorlog was het dan ook moeilijk om de nieuwe politieke kaste te overtuigen van het belang van hun acties die ze in verdeelde slagorde uitvoerden. Voor het verstoppen van joden werden ze door Israël in het begin van de jaren 70 geëerd. Duitsland deed er nog 30 jaar over om z'n Edelweiss Piraten als een – misschien licht anarchistisch, maar in elk geval anti-nazistisch - lichtpunt te erkennen in de zwartste periode uit de vaderlandse geschiedenis.



Onze eigen Jan Decleir – in de Duitse pers gemakkelijkheidhalve ein Holländer genoemd - is Gestapochef Ferdinand Kütter, de rustige maar geniepige nazi die tijdens één van de folteringen zelf de matrak hanteert om een opgepakte verzetsman tot snelle bekentenissen te dwingen. Het fragment is zo waar de gewelddadigste sequentie in de hele film. Decleirs rol is eerder beperkt, niettemin weet hij de figuur van het nazikopstuk met weinig middelen perfect te karakteriseren als een minzaam en tegelijk onverbiddelijk misdadiger.

BEELD EN GELUID
Nico en Kiki von Glasow hanteren een zeer beweeglijke camera die de gebeurtenissen vaak vanuit ongewone en aparte hoeken volgt. De kleuren zijn naturel in de dialoogscènes en iets donkerder in de fragmenten die zich binnenskamers afspelen als gevolg van het spaarzaam beschikbare licht in de verwoeste huizen. Voor de actiescènes op straat gebruiken de regisseurs een lichte tot grove korrel en geeft hij het beeld een bruine tint met felle zwart/wit-contrasten als in films uit de jaren 50. In de montage wordt het tempo opgedreven door het afwisselend gebruik van documentaire-achtige opnamen en onzorgvuldig afgesneden aanloopstroken ter ondersteuning van het realisme en de stunteligheid als metafoor voor de haperende en twijfelende aanpak van de amateuristische en weinig professionele Edelweiss Piraten. De efficiency van de methode is niet bijzonder groot en mist gedeeltelijk zijn doel. De kwaliteit van het beeld is matig als gevolg van de – gewild - onstabiele camera, de regelmatige flikkeringen aan de rand van het scherm en de onscherpe lensinstellingen. Voor de indrukwekkende ruïnescènes zijn de regisseurs uitgeweken naar Sint-Petersburg, waar de film grotendeels is opgenomen met een Russische crew. Het geluid staat in 5.1 en daar doen de ontploffingen en de bombardementen ruim grote voordeel mee. De stemmen zitten in het midden en de geluiden opzij, waardoor de achterste geluidskanalen overwegend matig presteren in rustige scènes. Meestentijds is er alleen sprake van een beperkt surroundeffect. Bovendien is de geluidsband soms iets te dof, terwijl de stemmen op andere momenten helder en duidelijk klinken. De ondertiteling is verzorgd en accuraat.



EXTRA'S
Geen echte extra's op deze dvd en dat is jammer want de Duitse release bevat een interview met de Regisseur en de enige nog levende Edelweisspiraat, Jean Jülich, een bijdrage die de authenticiteit en de waarheidsgetrouwheid van de film kracht zou bijzetten. Ook de B-Roll, de Biografieën en de Originele Bioscooptrailer moeten we missen. De dvd bevat wel een zestal Andere Trailers, o.a. Mozart & The Whale. Nog even meegeven dat de dvd in een aantrekkelijke kartonnen verpakking zit met een leuke coverfoto en binnenin een aantal kiekjes van de originele Edelweiss Piraten.

CONCLUSIE
Edelweiss Pirates is al bij al een interessante, spannende en belangrijke film die een vergeten Duitse verzetsgroep opnieuw onder de aandacht brengt en bewijst dat men wel degelijk iets kon doen, zij het op kleine schaal en louter in de rand van de grote brand. Dat verzet plegen gevaarlijk was en in vele gevallen levensbedreigend, blijkt nog maar eens overduidelijk. Dat neemt niet weg dat tenminste een deel van de betrokken jongeren zich wel degelijk ingezet heeft en zoals in Keulen de rekening met de strop heeft betaald. Zij verdienen erkenning voor hun heldendaden.