DOCUMENTAIRE
De opvolger van Dan Browns The Da Vinci Code bereikt het witte scherm in de loop van 2008. Angels & Demons zoals de film zal heten, oogst wellicht niet hetzelfde succes als de verfilming van het boek waarvan Brown sinds 2005 wereldwijd meer dan 70 miljoen exemplaren aan de man bracht. Daar zijn verschillende redenen voor: het verrassingselement is er af, ook al is Het Bernini Mysterie (Nederlandse titel) een even spannende en beslist interessantere page turner dan The Da Vinci Code indertijd. Maar het onderwerp van Het Bernini Mysterie is in alle opzichten minder spectaculair en minder toegankelijk: de rol van Illuminatie en Vrijmetselaars in een complot tegen het Vaticaan spreekt veel minder tot de verbeelding dan het vermeende huwelijk van Jezus en Maria Magdalena en de zoektocht naar hun afstammelingen in de 21ste eeuw.

Dat neemt niet weg dat allerlei productiemaatschappijen ruim op voorhand op een eventueel mega-effect anticiperen met documentaires waarin de verhaalstof van Brown – net zoals bij The Da Vinci Code tegen het licht wordt gehouden. Wat is historisch correct en wat zijn verzinsels? Het blijft een punt van discussie. Brown is een meestertovenaar in het naadloos verweven van fantasie en realiteit en gezien zijn invloed op het boekenkopend en –lezend publiek is het niet denkbeeldig dat hij zelf de bron wordt van foute legenden over en misleidende interpretaties van 2000 jaar westerse geschiedenis.



Het Bernini Mysterie – Illuminati
In Het Bernini Mysterie smeden leden van een geheimzinnig gezelschap, de Illuminati (de Verlichten), een complot tegen de katholieke kerk en plaatsen een bom onder het Vaticaan. Centraal staat opnieuw de figuur van professor Robert Landon. Hij onderzoekt de verdwijning van een hoeveelheid antimaterie uit het CERN-onderzoekscentrum in Genève en komt tot de conclusie dat het geheimzinnig genootschap der Illuminati een aanslag wil plegen op het Vaticaan. In een notendop gaat Het Bernini Mysterie over de strijd tussen religie en wetenschap, met de 17de eeuwse Italiaanse natuurfilosoof, ster- en wiskundige Galileo Galilei en zijn tijdgenoot, de Italiaanse schilder, architect en bouwheer van het Nieuwe Vaticaan, Gian Lorenzo Bernini, aan het hoofd van de Illuminatibeweging. Hun doel: de totale vernietiging van de Kerk als behoeder van de waarheden uit de Bijbel en radicale tegenstander van de leer van Copernicus, de man die schreef dat de aarde om de zon draait.

Galileo Galilei kwam vrij toevallig in conflict met de kerkelijke autoriteiten toen hij de wetenschappelijke bevindingen van Copernicus verdedigde. Hij werd ervan beticht antichristelijk gedachtegoed te steunen en riskeerde de brandstapel. Galilei was bereid om zijn wetenschappelijke overtuiging af te zweren, maar weigerde zijn eigen gedrag als antichristelijk te bestempelen. Het redde zijn leven, maar volgens Dan Brown ging Galilei ondergronds om zijn ideeën en die van Copernicus uit te dragen en koesterde hij sindsdien een zeer nadrukkelijke wrok tegen alles wat met de Kerk en het Vaticaan van doen had. Sindsdien zou er sprake zijn van systematische infiltratie in de kerkelijke hiërarchie, een sluipend gif dat zich langzaam verspreidt om op het gepaste ogenblik meedogenloos toe te slaan. De dood van Johannes Paulus I, drieëndertig dagen na zijn verkiezing tot paus, haalt Dan Brown aan als één van de dodelijke episodes in een veel ruimer plan dat zijn definitieve en destructieve voltrekking nadert.

In Het Bernini Mysterie Ontrafeld - Illuminati onderzoekt maker Robert Fruchtman in hoeverre Dan Brown dit keer de historische waarheid respecteert, ze naar zijn hand zet of gewoon vervalst zodat de verschillende onderdelen van zijn puzzel netjes in elkaar passen zodat een logische en geloofwaardige thriller ontstaat. Het aantal voorbeelden van misleiding, foute interpretatie en vervalsing van het basismateriaal is duizelingwekkend. De specialisten die Robert Fruchtman consulteert, o.a. Dan Burnstein, auteur van Secrets of Angels & Demons, zijn het er over eens: Dan Brown heeft de 2000 jaar lange geschiedenis van de katholieke kerk zeer gedetailleerd bestudeerd en vertelt zinnige en interessante anekdotes over moordzuchtige kerkvaders, pauselijke concubines en courtisanes, politiek gesjoemel, chantage en omkoping, maar net zoals in The Da Vinci Code legt hij banden tussen gebeurtenissen die in werkelijkheid nooit in hetzelfde tijdsgewricht plaatsvonden, trekt hij conclusies waarvoor geen feitelijk bewijsmateriaal voor handen is en fabuleert hij situaties die zich in de praktijk onmogelijk kunnen voordoen zoals hij ze beschrijft. Het meest flagrante voorbeeld van de vrijheden die Brown zich permitteert slaat op de Illuminati zelf. In 1776 stichtte de Duitse liberaal, vrijmetselaar en doctor in de rechten Adam Weishaupt (1748-1811) het Gesellschaft der Perfectibilisten (Orde der Volmaakten). Hun voornaamste doelstelling was de afschaffing van alle georganiseerde godsdiensten. Men noemde het genootschap De Beierse Illuminati. De diverse cellen opereerden zelfstandig, zonder van elkaars bestaan af te weten. Hun organisatiestructuur zou later door de Ba’athpartijen van Syrië en Irak zijn overgenomen. In werkelijkheid bestond de Orde nauwelijks 12 à 14 jaar en telde ze nooit meer dan een honderdtal leden, te weinig en te onbelangrijk om meer dan 200 jaar lang in het geheim te overleven. Bovendien suggereert Brown dat er een verband zou bestaan met de organisatiestructuur van Al Qaida, het terroristennetwerk van Osama Bin Laden, waarmee hij de fout maakt om ontwikkelingen uit onze tijd op het verleden te projecteren. Het Bernini Mysterie is een ratjetoe van historische feiten, al dan niet gewilde misinterpretaties van politieke feiten en kunstzinnige symboliek, creatief knip- en plakwerk en heel veel branie, of zoals Dan Burnstein het glimlachend formuleert: een spannend moordverhaal en een sterke thriller, niets minder maar ook niets meer.

Het Bernini Mysterie Ontrafeld – Illuminati is een bijzonder goedgemaakte en verzorgde documentaire die getuigt van grondig speurwerk en degelijk bronnenonderzoek. De geïnterviewde specialisten zijn kort en bondig en toch zinvol tussen het beeldmateriaal gemonteerd met zeer rake en checkbare kritiek op de technieken die Dan Brown hanteert in zijn boek. Het beeldmateriaal is fraai en veelzijdig en waar nodig heeft de maker een beroep gedaan op wetenschappelijke footage om bijv. een moeilijke onderwerp als antimaterie te illustreren.



Het Bernini Mysterie – Vrijmetselaars
De Orde der Volmaakten , de zgn. Beierse Illuminati, opgericht door Adam Weishaupt in 1976, waren in se allemaal vrijmetselaars. In de 18de eeuw waren vrijmetselaars dié mensen in de maatschappij die de nieuwe ideeën van Voltaire verdedigden over vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid, ideeën die botsten met de belangen van de Europese absolutistische monarchen en met een absolutistische Kerk, als verdediger van de belangen van de haar goedgezinde heersende kaste. Binnen de beweging van de vrijmetselaars waren de Illuminati een extremistische afdeling: ze waren voorstanders van een gewelddadige omverwerping van Kerk en absolutisme, van revolutie dus. In Het Bernini Mysterie komen de vrijmetselaars en hun loges dan ook aan bod als deelnemers in het complot tegen de katholieke Kerk. Dan Brown heeft uit de research over de vrijmetselaars evenwel een boel materiaal overgehouden, over de rol van de Amerikaanse Founding Fathers (de stichters van de Verenigde Staten) bijv. die in de aanloop naar de Franse Revolutie in Parijs vertoefden en er de ideeën van Voltaire en zijn verlichte tijdgenoten gretig absorbeerden, ideeën die ze in de VS invoerden via de Declaration of Independance, de Amerikaanse grondwet. In Parijs verliepen de gesprekken achter gesloten deuren, want ze waren revolutionair, tégen de gevestigde orde en dus gevaarlijk voor de staat. De tempels van de Franse loges waren vrijplaatsen waar vrijdenkers in alle rust met elkaar konden converseren. Was de Franse Revolutie van 1782 het resultaat van een complot dat in de schoot van de vrijmetselarij werd gesmeed? En de stichting van de Verenigde Staten, ongeveer rond dezelfde periode, was dat ook het resultaat van een samenzwering van vrijmetselaars? Dan Brown onderzoekt het in The Solomon Key, de opvolger van The Da Vinci Code, de roman waarin hij professor Langdon naar Washington DC stuurt om de complottheorie te testen.

Washington DC, de zetel van de Amerikaanse regering, is een stad die gebouwd is naar de ideeën van de Verlichting. Van de belangrijkste gebouwen in het centrum van de stad, het Capitool, het Witte Huis en de Obelisk (als herinnering aan de eerste president van de VS) is bekend dat hun eerste steenlegging gepaard ging met uitgebreide maçonnieke rituelen. Dat hoeft niemand te verbazen, want George Washington (Founding Father en eerste president) en zijn collega Benjamin Franklin (die baanbrekend werk verrichtte i.v.m. de ontdekking van de elektriciteit) waren openlijk lid van de vrijmetserarij. Washington liet zich op een schilderij ter gelegenheid van de eerste steenlegging van het Capitool afbeelden mét schootsvel (één van de elementaire attributen van een vrijmetselaar). Voor liefhebbers van complottheorieën is het duidelijk dat de stichting van de VS het werk is van vrijmetselaars, voorstanders van een Nieuwe Orde, een begrip dat meestal geassocieerd wordt met een nieuw wereldwijde absolutistisch en dus antidemocratisch netwerk van vrijmetselaars, superrijken en machtige politieke figuren.

Het hoeft geen betoog dat The Salomon Key de controverse over de aanpak van Dan Brown opnieuw zal laten opwaaien. Zijn semi-historische romans over complottheorieën in het religieus-wetenschappelijke milieu, geheimzinnige sekten, supergeheime archieven, mysterieuze moorden en spraakmakende schandalen, ze prikkelen de nieuwsgierigheid van een groot publiek dat interesse heeft voor historisch materiaal, maar niet de mogelijkheid, de tijd of de middelen heeft om zich via normale kanalen op de hoogte te stellen. Brown misbruikt hun nieuwsgierigheid en onbekendheid met het materiaal om een nieuwe realiteit te creëren die hij als historisch correct en bewezen via zijn fictiewerk de wereld instuurt. In deze documentaire, opnieuw van de hand van producer/regisseur Robert Fruchtman, wordt de methode van Dan Brown onder de loep genomen.

In de documentaire gaat de meeste aandacht naar de Vrijmetselaars, hun historische groei, hun rituelen, hun geheimdoenerij, hun macht en hun doelstellingen. Omdat Fruchtman hoofdzakelijk oog heeft voor de structuur en de gebruiken van de Amerikaanse vrijmetselaarsloges, is er maar een zeer gedeeltelijke vergelijking met de toestand in West-Europa mogelijk. The Salomon Key wordt geen Europese roman zoals Het Bernini Mysterie en The Da Vinci Code, boeken waarin resp. Rome en Parijs in het middelpunt van Browns belangstelling staan. Interessant aan het vrijmetselaarsverhaal is het feit dat het om zeer zichtbare invloeden gaat (de piramide op het dollarbiljet, de afbeelding van Amerikaanse hoogwaardigheidsbekleders in vrijmetselaarstenue), waarover in de VS zelf heel weinig bekend is bij het grote publiek. Fruchtman laat net zoals in zijn documentaire over de Illuminati vooraanstaande specialisten en critici aan het woord, maar geeft ook een vertegenwoordiger van de Amerikaanse vrijmetselaars (33ste graad) de kans om de uitgangspunten en bedoelingen van zijn beweging te verduidelijken. Opnieuw hebben we te doen met een goed voorbereide en perfect gedocumenteerde film die wellicht pas na de publicatie van The Salomon Key echt de aandacht zal trekken. Voor- en tegenstanders van Dan Brown krijgen alvast de kans om zich ruim op voorhand voor te bereiden op de volgende Dan Browntsunami.

BEELD EN GELUID
Beide documentaires zijn van prima kwaliteit, voldoende zwart-witcontrast, heldere kleuren, zonder ongerechtigheden en/of beschadigingen.
Het geluid staat in stereo 2.0 met een aangenaam surroundeffect. De commentaarstem zit in het midden van het geluidsspectrum, de muziek en de bijgeluiden links en rechts en in de surround. De ondertiteling is in orde en is goed geplaatst. Af en toe een tikfoutje, maar dat vergeven we House of Knowledge graag, mede dankzij de hoge kwaliteit van deze box.

EXTRA’S
Disk 1 bevat een kort Interview met de Regisseur en de Originele Trailer. Disk 2 begint met een korte reportage over Het Dan Brown Fenomeen, een korte beschouwing over Browns onderwerpen in God, Religie, Conspiracy? en een kritische kijk op zijn werkwijze in Feit of Fictie?, samen goed voor een klein halfuurtje extra kijkplezier.

CONCLUSIE
Het Bernini Mysterie Ontrafeld – Illuminati & Vrijmetselaars bevat twee documentaires die het materiaal dat Dan Brown voor zijn roman Angels & Demons selecteerde in verband met het geheime genootschap der Illuminati, een radicale en geheime organisatie, verbonden met de vrijmetselarij die in het laatste kwart van de 18de eeuw in Beieren werd opgericht. In het kader van Dan Browns roman The Salomon Key, te verschijnen in 2007-2008, onderzoekt Robert Fruchtman alvast wat er waar is van een mogelijk vrijmetselaarscomplot in verband met de stichting van de Verenigde Staten. Streeft de vrijmetselarij een absolutistische Nieuwe Wereldorde na, of is ze inderdaad de caritatieve organisatie waarvoor ze zich in Amerika uitgeeft?