DOCUMENTAIRE
De Tweede Wereldoorlog in het Verre Oosten is voor ons westerlingen vaak niet veel meer dan een reeks indrukwekkende beelden over de Japanse aanval op Pearl Harbor, de brandende Amerikaanse vliegdekschepen en de algehele paniek van de nauwelijks op een dergelijke agressie voorbereide burgers en militairen. Voor de rest blijven ons de heftige disputen tussen China en de Japanse overheid bij over de zgn. geschiedenisvervalsing in de Japanse schoolboeken en de verre verhalen over mishandelde Nederlandse kolonialen in Indië. De minder spectaculaire, maar daarom niet minder dramatische en bloedige confrontaties tussen de Engelsen en de Japanners in de toenmalige Britse kolonies, zijn nauwelijks bekend en de betrokken veteranen spreken dan ook tot op de dag van vandaag met bitterheid over hun 'Vergeten Oorlog', een conflict dat vele duizenden levens kostte en dat zich afspeelde in de haast ondoordringbare en verraderlijke jungle van Burma.

Op 7 december 1941 bombardeerden de Japanners Pearl Harbor. Minder bekend is het feit dat ze dezelfde dag ook de Britse kolonies Hong Kong en Malaya onder vuur namen en begin februari 1942 oprukten naar Singapore waar ze 125.000 Britse militairen gevangen namen en naar kampen lieten afvoerden. De Japanners maakten van de oorlog in West-Europa gebruik om de Britse invloed in Azië terug te dringen en zo mogelijk uit te schakelen. Hetzelfde voorjaar marcheerden ze richting Burma (Indiase provincie onder Brits bestuur) met als doel de hoofdstad Rangoon. Voor de Britten kwam hun blitzkrieg als een verrassing. Aan de rivier Sittang probeerden ze de vijand tegen te houden door de bruggen op te blazen. Het signaal kwam evenwel te vroeg en vijfduizend eigen manschappen bleven op de oostelijke oever achter. Met een primitieve sampan probeerde men nog zoveel mogelijk soldaten naar de andere oever te brengen, maar drieduizend onder hen vielen in handen van de Japanners. In de kerstweek van 1942 bombardeerden de Japanners de hoofdstad Rangoon en namen ze vervolgens in. De Britten moesten verder achteruit richting India, terwijl hun achtergebleven manschappen in samenwerking met Burmaanse milities de vijand zoveel mogelijk verliezen probeerden toe te brengen.

De tocht door de Indiase jungle was een nachtmerrie voor de Britten en hun bondgenoten. Ze moesten hun zware wapens en voertuigen achterlaten en voor voedsel en munitie waren ze volledig aangewezen op bevoorrading via de lucht. De Japanners gebruikten fietsen of gingen te voet. Bij het begin van de moesson, het regenseizoen, veranderde het landschap in een modderpoel. De Britten werden geplaagd door malaria, dysenterie, huidziekten en tyfus. Vooral een uitbraak van paratyfus was desastreus. De troepen kwamen nog nauwelijks vooruit en de strijd viel maandenlang stil. Honderden soldaten kwamen om bij kleine schermutselingen, maar de Britten pasten zich aan het harde jungleleven aan en boden weerstand.

In maart 1944 was het kat-en-muisspel al twee jaar aan de gang. De Britten trokken nog steeds in westelijke richting met de Japanse troepen op hun hielen. Die maakten zich op voor wat de finale slag zou worden. Plaats van afspraak was Noodoost-India waar de Jappen een volksopstand tegen de koloniale overheid probeerden uit te lokken om het hele schiereiland in handen te krijgen. Hun doelen waren de Britse bruggenhoofden en voedselopslagplaatsen langs de plaatselijke rivier. De Japanners kregen geen luchtsteun meer en hadden nog rijstrantsoenen voor 21 dagen. Het werd een race tegen de tijd. De Britten waren voorbereid, zetten een valstrik op, maar de Japanners rukten sneller op dan gepland en verrasten de Engelsen tijdens hun voorbereidingen. Vier maanden duren de gevechten rond Imphal en Kohima. De strijd is bitter en bloederig. De Japanse overmacht van 30 tegen 1 was, ondanks de uitputting en de ondervoeding, nauwelijks te stuiten. De stapels lijken tasten zich op langs beide zijden. Uiteindelijk moesten de Japanners de strijd staken en terugtrekken. Ze lieten 185.000 doden achter. Langs Britse kant sneuvelden ruim 35.000 militairen, Engelsen, Indiërs en Afrikanen. Op andere fronten – o.a. langs de Chinese kant van het conflict – ging de oorlog gewoon door. De Amerikaanse atoombommen op Japan zouden de vijand uiteindelijk tot de definitieve overgave dwingen.

Burma, The Forgotten War wordt verteld aan de hand van de getuigenissen van drie Britse veteranen die na een halve eeuw de BBC-cameraploeg vergezellen naar de plekken waar de strijd het hevigst heeft gewoed. John Hill van het Berkshire-regiment, Richard Rhodes James als voormalig lid van de langeafstandsstootroepen achter de Japanse linies en Bruce Kinloch van de 3° Gurkha-troepen vertellen hoe het allemaal in zijn werk ging, hoe ze maandenlang in onmenselijke omstandigheden overleefden en een harde strijd uitvochten tegen Japanse manschappen die beter getraind en beter voorbereid waren op hun taak; hoe ze uiteindelijk hun gewonden achterlieten of ze uit hun doodstrijd bevrijdden zodat ze niet in handen van de vijand zouden vallen, want van de Jappen was bekend dat ze er ongemeen gruwelijke foltermethoden op na hielden en hun gevangen als beesten behandelden. Van de westerlingen die in hun kampen terechtkwamen overleefde nauwelijks de helft het regime van lichamelijke straffen en uithongering. De beelden vertonen grote overeenkomsten met wat de Amerikaanse bevrijders in de Duitse concentratiekampen na de oorlog vonden: uitgemergelde mensen en levende skeletten. Een groot aantal van hen zou in de maanden nadien sterven als gevolg van longaandoeningen of verregaande uitputting.

De makers gebruiken als illustratiemateriaal nooit eerder getoond of bij ons onbekend zwart-witarchief dat ze afwisselen met studio-interviews en gesprekken met de drie meereizende veteranen op de historische plaatsen. Vaak leiden ze de beeldfragmenten in met recente kleurenopnamen en maken dan de overgang naar het zwart-witmateriaal van meer dan 50 jaar geleden. De overeenkomsten zijn soms treffend: Rangoon, de Burmaanse hoofdstad, is ondertussen uit haar as verrezen, heel verrassend in de oorspronkelijke Britse koloniale stijl met hier en daar een (nog) niet heropgebouwde ruïne, nu nog, na ruim een halve eeuw. De bruggenhoofden zijn ondertussen overwoekerd en ingenomen door de jungle. De beschadigingen van de oorlog, de lidtekens van de bombardementen en de weggeschroeide bossen zijn nagenoeg helemaal verdwenen. Burma is opnieuw even adembenemend mooi als in de tijd vóór de Vergeten Oorlog.

BEELD EN GELUID
Prachtig recent kleurenmateriaal wordt afgewisseld met zwart-witarchiefbeeld dat getekend is door de tijd. Het ontleent zijn kracht aan de historische inhoud. De interviews worden kort gehouden en sluiten zeer dicht aan bij het verhaal dat de makers willen vertellen. Interessant is het procédé waarbij ook Japanse veteranen aan het woord komen en hun licht over de gebeurtenissen laten schijnen. Ontroerend is het interview met een Japanse soldaat die tegen het einde van de oorlog een Brits pamflet in handen krijgt waarin wordt opgeroepen tot overgave. Men belooft een goede behandeling. De man kan het nauwelijks geloven en besluit niet op de uitnodiging in te gaan. Hij kon zich niet voorstellen dat de westerlingen hun krijgsgevangenen een andere behandeling zouden geven dan zijn eigen soortgenoten. Bovendien was er het Japanse verbod op overgave: het was eerzamer om te worden gedood of zelfmoord te plegen dan in de handen van de vijand te vallen. Het geluid is in orde, zij het dat de 5.1-geluidstrack weinig te bieden heeft. Dit is uiteindelijk geen avontuurlijke bioscoopfilm.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Burma, The Forgotten War is een goedgemaakte documentaire volgens aloud BBC-recept. Dat betekent dat er sprake is van een uitstekende research, waardevol archiefmateriaal en interessante bonusinterviews ter algemene ondersteuning. Voor wie interesse heeft voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog in het Verre Oosten is deze film een zinvolle investering.