FILM
Offside, de nieuwste film van de Iraanse regisseur Jafar Panahi is een schot in de roos. Meer dan in zijn beide vorige films over de Iraanse samenleving (The Circle (2000) en Crimson Gold (2003)) slaagt hij erin om de boodschap met voldoende directheid en een flinke portie humor en warmte aan de man/vrouw te brengen. Het resultaat is aandoenlijk en verbijsterend tegelijk en leidt de toeschouwer binnen in de absurde wereld van de post-Islamitische maatschappij, zoals de overheid de Iraanse samenleving sinds de Sjah zo graag pleegt te noemen, een systeem dat is gebaseerd op angst, discriminatie en uitsluiting en dat de morele kwaliteit van het dagelijkse leven (privé en openbaar) probeert te controleren en te sturen via het hardhandige optreden van de zgn. zedenpolitie.

De Iraniërs hebben in de voorbije dertig jaar leren leven met de absurde verbodsbepalingen, afgekondigd door een zeer conservatieve geestelijke leiding die zegt zich te inspireren op de Koran. Voor de controle wordt een beroep gedaan op simpele geesten, ambtenaren en militairen, die de instructies rücksichtslos uitvoeren. Het zijn mannen die zelf niet voldoende opgeleid zijn - en dus te weinig kritisch ingesteld - om zich vragen te stellen bij de vele wetten en bepalingen en in welke mate ze stroken met de letter van de Islamitische wet. Van het argument dat het om maatregelen gaat die in overeenstemming zijn met de Islamitische cultuur maken de Iraniërs zelf steeds meer brandhout, vooral de vrouwen die het eerste slachtoffer zijn van de hele toestand. Grote delen van de Iraanse samenleving, vooral in de grote steden, weten beter en ervaren de opgelegde beperkingen als maatregelen in strijd met het fundamentele recht op vrijheid en zelfbeschikkingsrecht.



Offside speelt zich af tijdens de WK-kwalificatiewedstrijd tussen Iran en Bahrein in 2006. De kans dat Iran wint is groot en dus loopt het storm voor een zitje in het voetbalstation van Teheran. Onder de uitbundige voetbalsupporters bevinden zich jonge meisjes. Vermomd als jongen en beschilderd met de kleuren van de Iraanse vlag proberen ze aan een ticket te komen en de match bij te wonen. Maar de zedenpolitie waakt en probeert te voorkomen dat ze het stadion betreden: vrouwen zijn niet toegelaten. Sommigen zijn in het gezelschap van hun vader, broer of echtgenoot, maar dat maakt weinig uit: ze komen er niet in. Enkele honderden diehards proberen het toch en zijn de soldaten te slim af, anderen hebben minder geluk en worden aangehouden en meegenomen voor een strenge behandeling door de zedenpolitie. Tegen de achtergrond van supporterende fans en een joelende menigte vertelt Jafar Panahi het verhaal van zes meisjes die worden tegengehouden en voor de duur van de match achter dranghekkens in bewaring genomen. Hun bewakers zijn jonge dienstplichtigen uit de provincie wier verlof is ingetrokken. Ze staan onder de leiding van de jonge Azerbeidzjaanse veeboer Samandar (Safdar Samandar) die in een slechte bui is want hij zit thuis met een zieke moeder en dus worden de beesten niet verzorgd. Hij geeft de meisjes de schuld van zijn problemen, maar de meiden bijten van zich af en verwijten hem mee te werken aan een onrechtvaardig en vooral onlogisch systeem. Volgens Samandar mogen meisjes niet naar het stadion omdat ze naast vreemde mannen zullen zitten, maar volgens een bijdehandse jonge Teheraanse mag ze wél naar de bioscoop met haar broer of vader en mogen meisjes zelfs voetbal spelen. De verwarring wordt totaal als een van de meisjes naar het toilet moet. Dat kan niet, zegt Samandar, want er zijn geen vrouwentoiletten. Dan steek ik hier mijn broek af!, is het dreigende antwoord. Na veel geharrewar wordt ze op pad gestuurd met een jonge rekruut, maar eerst moet ze de poster van haar favoriete voetballer als masker voor het gezicht binden. De match is nog bezig dus zijn er geen mannen in het toilet!, probeert ze vertwijfeld. Dan kan je de schuttingtaal op de muren niet lezen, is zijn antwoord.

Jafar Panahi maakt voor het draaien van zijn film gebruik van een lichte handvideocamera. De opnamen vóór de match en tijdens het grote overwinningsfeest achteraf in de straten van Teheran, zijn authentiek. De rest van het materiaal is later ingeblikt, maar voortdurend heeft de toeschouwer de indruk dat de hele film zich tijdens de voetbalwedstrijd afspeelt. Panahi is een man van snelle beslissingen en een goed oog voor perfecte locaties en de juiste sfeer. Van de match toont hij niet één fragmenten, van het overvolle stadium één korte sequentie. Het verloop van de match zien de toeschouwer en de teleurgestelde meisjes via het commentaar van één van de rekruten en via het verslag op de autoradio tijdens de laatste drie minuten van de kamp. Toch loopt de spanning voordurend op, te meer omdat ze gelijke tred houdt met de spanning tussen de soldaten en de voetbalmeisjes die ondanks de waarschuwingen en bedreigingen hun goede stemming nauwelijks laten bederven. Met de mogelijke sancties achteraf zijn ze helemaal niet bezig, berouw tonen ze niet en hebben ze ook niet, ze zien zich als de eerste slachtoffers van een onderdrukkend en repressief systeem en de soldaten als laffe collaborateurs. De soldaten begrijpen er niets van als één van de ontsnapte meisjes – degene die naar het toilet moest – na een geslaagde ontsnapping uit vrije wil terugkomt. Waarom doe je dat?, vragen haar lotgenoten verbaasd. Anders krijgt hij moeilijkheden met z'n vee, zegt ze in de richting van Samandar kijkend. Vanaf dat moment weet de veeboer het niet meer, hij aarzelt, hij draait een beetje bij, hij wordt zelfs menselijk en trakteert tijdens de rit naar de zedenpolitie op een sapje.



Offside is een eenvoudig en aandoenlijk portret van een maatschappij die veel minder monolithisch is dan de media ons willen doen geloven. Door het inzetten van niet-professionele acteurs en actrices - de meesten zijn leerlingen van een film- of toneelschool, anderen rekruteerde Panahi op straat of op de markt, omdat ie vond dat ze leken op de karakters uit zijn zelfgeschreven scenario - bereikt Panahi spontane en zeer directe effecten die hun uitwerking niet missen. De humor is ongekunsteld en ontwapenend en is veel meer het resultaat van de spanning tussen de cast, de dialogen en de absurde situaties en verhoudingen dan van een geforceerde poging van Jafar Panahi om zijn productie bewust lichtvoetig te houden. Het geheim ligt voor een stuk in de uitkomst van de wedstrijd: Iran wint en dus is er ruimte voor een hoopgevend happy end, maar ook zonder die meevaller is Offside een aantrekkelijke en intrigerende film.

BEELD EN GELUID
Wegens omstandigheden heeft de regisseur zich dit keer moeten beperken, maar dat komt de productie ten goede, want de videoregistraties geven de film qua toon en sfeer een documentair karakter en suggereren authenticiteit en realisme. De kleuren zijn niet altijd perfect en de handbewogen camera zwiept af en toe wat te veel naar links en rechts, maar het draagt allemaal bij tot het constante gevoel van clandestiniteit en gevaar waarmee deze productie doordrenkt is. De transfer is helemaal in orde zonder ongerechtigheden of beschadigingen. Af en toe is er sprake van korrelvorming en - zoals aangegeven - van kleurverlies, maar het blijft allemaal acceptabel en het is verdedigbaar. Het geluid staat in 2.0 en 5.1 en voor een keer zorgt de 5.1-versie effectief ook voor een ruime meerwaarde via de surround. De subwoofer komt minder aan bod.

EXTRA'S
De Originele Bioscooptrailer en een uitgebreid en zeer interessant interview van Louis Danvers (Cinéart) met de Iraanse regisseur. Panahi praat zeer vrij over de problemen met de Iraanse censuur, de moeilijkheden die hem voortdurend in de weg worden gelegd, de origine van het scenario, het casten van de acteurs, de omstandigheden op de filmset en zijn politieke ideeën omtrent het Islamitische Iran (30 minuten).



CONCLUSIE
Offside van de Iraanse regisseur Jafar Panahi is een ontwapenend en verfrissend portret van een stel opstandige jonge vrouwen die per se naar het voetbal willen en daarvoor de confrontatie aan willen gaan met de zedenpolitie, de militaire arm van de Iraanse geestelijkheid die de participatie van vrouwen aan het openbaar leven zo goed als onmogelijk wil maken. De meisjes laten zich niet uit hun lood slaan door een vernederende opmerking, een geblaft verbod of een discriminerende terechtwijzing en komen op voor hun rechten als mens, als dochter, zuster en moeder. Ze zijn niet bang voor represailles, maar tegelijk hebben ze de chador altijd veilig in hun tasje zitten voor het geval ze een man tegenkomen die hen herkent: ze zijn het slachtoffer van een systeem én het directe product ervan. Panahi voert ontroerende personages op en positioneert ze in absurde, dwaze, teerhartige en onvoorstelbaar grappige situaties, ondanks de bittere en schrijnende context. Offside is geen vrijblijvende film, maar wél eentje die beklijft en bijblijft tot lang na de eindtitels.