DOCUMENTAIRE
In Black Gold volgen de regisseurs Nick & Mark Francis de Ethiopiër Tadesse Meskela op zijn zoektocht naar internationale afzetmarkten voor de koffieproductie van de 74.000 boeren van de Oromia Koffie Coöperatie. De Fair Trade-koffie van de Ethiopische koffieplanters behoort tot de beste in de wereld, maar ondanks de toegenomen koffieconsumptie slagen ze er niet in om een fatsoenlijke prijs te krijgen voor hun productie. Op de internationale beurzen van Londen en New York staat de koffieprijs op z’n laagste peil sinds 30 jaar. In Ethiopië, dat voor meer dan 65 procent afhankelijk is van de uitvoer van koffiebonen, werken naar schatting 15 miljoen boeren in de koffie-industrie. Tegelijk zijn 7 miljoen Ethiopiërs afhankelijk van de voedselhulp uit Europa en Amerika om te overleven. Sinds de koffieprijs in elkaar is gestort is de hongernood in de Hoorn van Afrika toegenomen. Niet alleen kinderen, maar hele gezinnen stromen naar de opvangposten op zoek naar voedsel. Ondertussen kappen steeds meer Ethiopische boeren hun hoogwaardige koffiebomen en specialiseren ze zich in de kweek van qat, waarvan de blaadjes op het naburige Arabische Schiereiland als verdovendmiddel worden gekauwd. Qat brengt vijf keer meer op dan koffie en kan tweemaal per jaar worden geoogst.

Koffie is het meest verhandelde product op de beurzen van Londen en New York na olie. De omzet is in de voorbije twintig jaar verveelvoudigd. Toch zien de koffieboeren hun inkomsten jaar na jaar dalen. Op de beurs van New York kost een kilo Zuid-Amerikaanse koffie gemiddeld 65 dollarcent. De productiekosten liggen om en bij 90 dollarcent. Voor de kwalitatief veel betere Ethiopische koffie is de situatie niet rooskleuriger. Om het tij te keren hebben de boeren een coöperatieve opgericht met aan het hoofd Tedesse Meskela, die regelmatig de grote koffiebeurzen in Europa en Amerika aandoet om rechtstreekse afspraken te maken met koffiebranders en op die manier de tussenhandel uit te schakelen. Hij heeft ervoor gezorgd dat er meer koffie geëxporteerd wordt van de Oromia Coöperatieve, maar de boeren hebben becijferd dat om fatsoenlijk te leven en hun kinderen naar school te sturen, ze een prijs per kilo behoren te krijgen die tien keer hoger ligt dan wat de internationale handel op dit ogenblik betaalt.

Het verhaal over de Fair Trade is niet nieuw. Bij ons voeren organisaties als 11.11.11 al jaren campagne voor Fair Trade-producten uit de Derde Wereld en het lijkt erop dat ze wat koffie aangaat in elk geval hun slag gedeeltelijk thuishalen. Toch blijft het wraakroepend dat een kopje bij ons makkelijk 2,10 euro kost terwijl de Ethiopische boeren minder dan 25 eurocent per geproduceerde kilo koffiebonen krijgen. In dat verband wijst Tedesse Meskela naar het Westen dat zijn boeren elk jaar voor zo'n 300 miljard dollar subsidies toekent, maar via de WTO (Wereld Handels-organisatie) eist dat de Afrikaanse overheden hun eigen schamele subsidies terugschroeven. Amerika en Europa vervalsen de internationale concurrentie, zegt hij een beetje weemoedig. Wij willen een eerlijke prijs voor onze producten, voegt een Ethiopische vertegenwoordiger op de WTO-vergadering in 1999 daaraan toe, dan hoeven we geen ontwikkelingshulp meer. Maar de vergadering van de WTO eindigt in een sfeer van grote verwarring: Europeanen en Amerikanen vergaderen achter gesloten deuren en leggen de Afrikaanse bezwaren naast zich neer, ondanks rapporten over een voortdurende verarming van het Afrikaanse continent sinds twintig jaar, terwijl de rest van de wereld vooruitgang boekt.

Naast het verslag van de WTO-vergadering en de uitstapjes van Tedesse Meskela naar Londen en Seattle om contacten te leggen met afnemers die een eerlijke prijs willen betalen voor zijn koffie, richten Nick en Marc Francis hun camera voornamelijk op de Ethiopische situatie die jaar na jaar escaleert. In een opvangpost in Zuid-Ethiopië filmen ze de ondervoede kinderen en de uitgemergelde volwassenen, koffieplanters die onvoldoende inkomsten genereren om voedsel te kopen. In de haven van Addis Abeba tonen ze de westerse schepen die massaal graan aanvoeren om de miljoenen armen te voeden: de keerzijde van de globalisering en de vrije wereldhandel.



Black Gold is een intense documentaire over koffie, van teelt tot consumptie, met aandacht voor de sociale en commerciële aspecten en de unfaire behandeling van de producenten door het Westen. Maar er is niet alleen kommer en kwel, er is ook hoop, vanwege kleine branders in Europa en Amerika die koffie niet louter als een grondstof zien, maar als een hoogwaardig cultuurproduct. De Italiaanse koffiebrander Illy bijv. betrekt z'n hele productie uit Ethiopië en biedt de boeren een betere prijs dan wat de noteringen op de beurzen van Londen en New York voorschrijven. Bovendien hebben de Afrikaanse landen op de meest recente WTO-onderhandelingen (december 2007) een vuist gemaakt en de EPA's, de partnerschapverdragen met de Europese Unie, van de hand gewezen wegens eenzijdig in het v oordeel van de EU. Ook in Afrika begrijpen ze dat de verhoudingen in de wereld veranderd zijn sinds China steeds meer als economische macht op de voorgrond treedt en de Afrikanen betere voorwaarden biedt voor de levering van grondstoffen en voedingsmiddelen. In een perscommuniqué liet de EU weten de Afrikaanse landen in de toekomst als gelijkwaardige partners te zullen beschouwen. Alsof dat niet de logische houding zou moeten zijn van een Europees parlement waar socialisten, groenen en andere linkse groeperingen samen de meerderheid van de zetels bezetten...

BEELD EN GELUID
Black Gold is een DV-registratie die voldoet aan de eisen van het medium. Het groene Zuid-Ethiopische landschap komt helemaal tot zijn recht en contrasteert met de armoede van de plaatselijke bevolking die nog altijd in hutten van stro en leem woont, zonder elektriciteit of stromend water: een mensonvriendelijk paradijs. De kleuren zijn fel en realistisch en op de dvd-transfer is niets aan te merken. De stemmen zijn niet altijd even goed verstaanbaar, maar daar zal u niet veel aan missen want het Ethiopisch dialect is sowieso onverstaanbaar. De muziek is typisch Afrikaans en bij momenten indringend en bloedmooi.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Na het bekijken van Black Gold wordt de consumptie van een kopje koffie een heel nieuwe ervaring. Wie zich nog niet bewust is van het belang van Fair Trade, waardoor de boeren in de Derde Wereld een eerlijke prijs krijgen voor hun producten, kijkt tijdens z'n volgende rondje door de Delhaize, de GB of de Colruyt beslist met veel meer aandacht naar het aanbod in de afdeling koffie. Als u die paar centen extra kan missen, dan gaat u vanaf nu toch ook voor Fair Trade-koffie en Fair Trade-bananen?