FILM
Deze dvd ligt uiteraard al op uw salontafel, want u behoort tot de groep van tienduizenden Vlamingen die op het voorstel van de krant De Morgen is ingegaan om hun weekenduitgave mét gratis Ben X-dvd in huis te halen. Dan is deze recensie beslist boter aan de galg en elke kritische beschouwing - na de triomf in Montréal, de alles verpulverende bioscoopcijfers en de loftuitingen van degenen die de première in Antwerpen mochten bijwonen en daarover uitgebreid aan het woord kwamen in De Rode Loper - bij voorbaat een vorm van onvergeeflijke nestbevuiling. Mocht u toch twijfels hebben over de merites van Ben X, dan zet DVDInfo graag nog even de argumenten vóór en tegen op een rijtje, al was het maar om tegendraads te zijn of Ben X tot zijn ware proporties terug te brengen.

Eerst waren er de waargebeurde feiten en nadien was er Nic Balthazar, bij het grote publiek vooral bekend van radio en tv, die ze omwerkte tot Niets Is Alles Wat Hij Zei, een boek dat inmiddels de bestsellersstatus heeft bereikt. De auteur gebruikte het materiaal vervolgens voor een toneelstuk dat onder de titel Niets op heel wat bijval mocht rekenen. Van daar naar het witte doek is niet meteen een logische stap in een landje waar regisseurs nauwelijks op voldoende belangstelling en/of geïnteresseerde financiers kunnen rekenen en waar – laat ons eerlijk zijn – goeie scripts niet aan de bomen groeien. Debutant Nic Balthazar wist evenwel voldoende mensen te overtuigen, want voor een keer is er sprake van een scenario dat meer om het lijf heeft dan wat op kosten van de Vlaamse belastingbetaler regelmatig het daglicht ziet en waarvan steevast wordt beweerd dat het in aanmerking behoort te komen voor een Oscar-nominatie.



Het minste wat je van Ben X kan zeggen is dat Nic Balthazar over de vormgeving van zijn film heeft nagedacht in een poging om de leefwereld van een autist op een realistische manier en met moderne technische middelen zichtbaar te maken. Bovendien is het resultaat vooral qua camerawerk geslaagd en introduceert hij met de combinatie van gefilmde fragmenten en computeranimatie een genre dat tot voor kort in Vlaanderen nauwelijks is uitgetest in langspeelfilms. Behoudsgezinde cinefielen houden uiteraard hun hart vast, maar het moet gezegd: Balthazar blijft redelijk en houdt de hocus pocus – op uitzondering van de begingeneriek – binnen acceptabele grenzen. Nooit krijgt de kijker de indruk dat de film vooral gemaakt is wegens de digitale gimmicks en nooit overvalt hem het gevoel dat er gegamed wordt om hip te zijn of om een goedkope aanslag te plegen op de portemonnee van het jonge volkje. De CGI-fragmenten passen precies in het portret dat de regisseur van zijn hoofdpersonage borstelt, ook al lijkt dat niet meteen evident, maar Ben is uiteindelijk het product van een generatie die opgegroeid is met computers en games en die dus andere referentiepunten heeft dan wie met lego en mecano is grootgebracht. De wereld van gamers is vluchtig en snel en Balthazar introduceert die sfeer zeer nadrukkelijk in zijn filmopnamen: de camera is zeer beweeglijk, springt van de hak op de tak zoals de superhelden in de computerspelletjes, spurt over de stoeptegels en klimt tegen de façades op in het schichtige tempo van Bens benauwde en angstige blikken op de vijandige buitenwereld. In de montage van zijn dialogue intérieur en de confrontaties met de klas- en leeftijdgenoten worden snelheid, vaart, angst, paniek en benauwdheid volgens hetzelfde principe gesuggereerd: korte en wervelende collages vol pijn en psychisch geweld, soms chronologisch, andere keren met haperingen of met minuscule tijdssprongen.

Het hoofdpersonage Ben wordt gestalte gegeven door nieuwkomer Greg Timmermans (jaargang 1979, afgestudeerde aan het R.I.T.S. en sinds vier seizoenen actief als acteur bij o.a. het Antwerpse Theater Zuidpool en 't Arsenaal in Mechelen) die zich uitstekend van zijn taak kwijt en de autistische eigenaardigheden van Ben op een geloofwaardige manier interpreteerd. Over hem zal u van ons geen kwaad woord horen en evenmin over Laura Verlinden als zijn jonge vrouwelijke tegenspeelster Scarlite of Marijke Pinoy (De Kavijaks uit 2005, Vidange Perdue uit 2006) als de bezorgde moederfiguur. Bij de andere rollen signaleren we graag een verdienstelijke Frank Goossen, de verfoeilijke Frank Bomans die de set van Thuis al meer dan 12 jaar onveilig maakt, de beide pestkoppen Bogaert (Titus De Voogdt) en Desmedt (Maarten Claeyssens), de aangeslagen leraar metaal (Jakob Beks), bekend van een ontelbaar aantal afleveringen van FC De Kampioenen in de periode 1998-2000, en de zielige schooldirecteur (Ron Cornet) die net als Julius Caesar z'n handen in onschuld wast, wat hem door het publiek terecht kwalijk wordt genomen. Jammer van het verkavelingsvlaams, maar voor een keer gelukkig geen uitgesproken Antwerps of Gents accent. Hopelijk heeft Nic Balthazar bij een volgende gelegenheid de moed om een film in het ogenschijnlijk cultureel compleet uitgerangeerde Standaard Nederlands te maken, of laat dat de kassa te weinig rinkelen, heren investeerders en minister van Nederlandse Cultuur?

Tot daar het goede nieuws. Wie zijn oordeel over Ben X niet uitsluitend laat afhangen van het zeer verrassende, maar tegelijk ook zeer sentimentele en gechargeerde laatste kwartier van de film, komt beslist tot de conclusie dat Nic Balthazar na een interessante introductie van ongeveer een half uur, nog nauwelijks interessante informatie aanbrengt in de daaropvolgende driekwartier. Hij laat zijn hoofdpersonage nog een aantal keren het traject tussen thuis en de schoolpoort afleggen zonder dat er sprake is van nieuwe ontwikkelingen; in interviews van kort na de feiten laat hij de nevenfiguren (moeder, vader, schoolhoofd, godsdienstleraar, leraar metaal, schoolcollegaatjes) commentaar leveren op de gebeurtenissen die tot de fatale afloop hebben geleid, terwijl het allemaal veel minder dramatisch zal blijken te zijn dan wordt gesuggereerd. Het zijn scènes die de toeschouwer op het verkeerde been zetten wat betreft de te verwachten uitkomst van Ben X. Ook de introductie van het personage Scarlite is problematisch: aanvankelijk is ze de heldin uit Bens computerspelletje Archlord, na een mislukte toenaderingspoging tot een Scarlite van vlees en bloed op de trein, zal ze na een flinke zwenking in het scenario toch op zijn avances ingaan. Achteraf, wanneer de toeschouwer is platgewalst door de onverwachte en mierzoete slotscène, doet het er wellicht allemaal niet meer toe, want dan gaat de aandacht volledig naar Bens ingenieuze misleidingtruc die dik in de verf wordt gezet en die voor het alles verblindende orgelpunt zorgt. Bij een tweede en derde visie van het materiaal valt het des te meer op dat het verhaal een aantal ongerijmdheden bevat die het verschil maken tussen een goed en een uitstekend scenario.

En dan de slotscène: toegeven, ze is zonder meer verrassend. Chapeau voor Nic Balthazar, het is een indrukwekkend staaltje van creatief scenarioschrijven waardoor een eerder zwaarmoedig onderwerp en een dramatisch filmverloop toch nog uitmonden in een happy end waarbij het publiek opgelucht adem haalt. Dat gaat jammer genoeg gepaard met een haperende geloofwaardigheid, want Ben X mag dan goede resultaten behalen op school, uit niets blijkt dat hij vernuftig genoeg is om een dergelijke sluwe afrekening zelf te bedenken. Daarvoor is hij een hele film lang te veel met zichzelf en zijn heldin Scarlite bezig en te weinig met weerbaarheid of wraak ten opzichte van degenen die hem pesten en hem het leven onmogelijk maken. Bovendien spelen Bens ouders het spelletje maar al te makkelijk mee, alsof het vanzelfsprekend is om een begrafenisplechtigheid te organiseren en vervolgens de snotterende aanwezigen zonder pardon te kakken te zetten. Tenminste dát aspect hebben de enthousiaste bioscoopgangers in de euforie van het moment te gemakkelijk geslikt en voor geloofwaardig geaccepteerd.



Wat overblijft is een goedgemaakte film over een controversieel en actueel onderwerp, nl. pesten. Of het om normale of autistische kinderen gaat, speelt geen enkele rol. Wat Balthazar mooi illustreert is de onmacht, de onbekwaamheid of de onwil van onderwijsmensen om de nul tolerantie te garanderen bij hun confrontatie met dit soort fenomenen: de directeur heeft andere katjes te geselen (administratie, personeelszaken, vergaderen, etc.), wil vooral voorkomen dat zijn school een slechte naam krijgt of hij ziet het verschil niet tussen dader en slachtoffer; de leraars en leraressen hebben de handen vol met overvolle lespakketten, naschoolse activiteiten, personeelsvergaderingen, moeilijke of onhandelbare leerlingen en ze missen vaak de nodige opleiding of de noodzakelijke tools om de problemen tijdig te erkennen of onder controle te brengen. Als Ben X op dat vlak voor een mate van bewustwording kan zorgen, dan heeft Nic Balthazar z'n tijd in elk geval nuttig besteed.

BEELD EN GELUID
Het kleurenpalet van Ben X is veelzijdig: grijs, blauw en veel donker voor Bens slaapkamer, warm beige en bruin voor de ontbijtkamer, grijs, bruin en sepia voor het computerspelletje, gedempte tinten met veel grijs en grauw voor de straat- en de speelplaatsscènes, donkere kleuren voor de kleding van het jonge volkje, vrolijk rood voor de jurk van de echte Scarlite en donkergroen met een lage horizon en een onheilspellende sfeer voor de eindscène. De beeldkwaliteit is voorbeeldig, zonder ongerechtigheden, met een voortreffelijk zwartniveau, haarscherp beeld en veel detail. Ook op grote schermen blijft het beeld overeind zonder edge enhancement of uitwaaiering in de donkere fragmenten. De film kan met Nederlandse ondertitels bekeken worden en dat is een goeie zaak, niet alleen voor onze noorderburen, maar ook voor Vlamingen die moeite hebben met het ziedegijmijgeire-tussentaaltje van sommige acteurs. Bovendien zijn de dialogen niet altijd even goed verstaanbaar wegens de herrie tijdens de treiterijen met grote bezetting. Een pluim voor de mensen van Praga Khan die een wondermooie soundtrack afleveren die precies bij het materiaal past, soms heftig, andere keren melodieus en ingehouden en met uiteraard heel veel elektronische insteekjes. In de surround doen hun composities het uitstekend.

EXTRA’S
Disk 1 begint met twee niet te vermijden Andere Trailers en nog eens 4 Andere Trailers via het selectiescherm van o.a. Linkeroever en Aanrijding In Moscow. Disk 2 bevat een massa materiaal, maar jammer genoeg niet van de beste kwaliteit: er is de traditionele Bioscooptrailer en vervolgens een nietszeggende Teasertrailer, de vijftien minuten durende The Making of Ben X die eerder teleurstelt wegens oppervlakkig en niets te vertellen; er zijn Repetities en Proefopnames en uit het VRT-programma De Rode Loper achtereenvolgens een Persconferentie in Aanwezigheid van de Cast, Setopnames en Interview en een Interview met Nic Balthazar met Marcel van Thilt uit het programma Zomer 2007. U krijgt ook nog beelden van de Première op het Filmfestival in Montréal, waar Ben X zowel de Grand Prix des Amériques, de prijs voor de Most Popular Film én de Prize of the Ecumenical Jury in de wacht sleepte: een overwinning over de hele lijn. Bij z'n terugkeer was alles in gereedheid gebracht voor de Belgische Première in Antwerpen waarvoor zowel Vlaamse ministers als BV’s present gaven. In Ben X op het Filmfestival van Berlijn is de sfeer iets minder euforisch, maar Nic Balthazar behoudt z’n goede humeur want z’n film is toch doorgestoten tot de ultieme selectie (14 producties) en dat op zich is een goed teken voor de verkoop op de internationale markt. U krijgt ook nog een kort overzicht met Fragmenten uit het Theaterstuk Niets, een Compilatie uit het Theaterstuk voor de Werving van de Financiering, om geldschieters te verleiden, zeg maar, en ten slotte de Archlord Game Installer (alleen op computer). Een massa materiaal, maar al bij al weinig verrassend en eerder oppervlakkig.



CONCLUSIE
Ben X is het verhaal over een autistische jongen die op school wordt gepest, zich niet kan verdedigen en soelaas zoekt in de wereld van zijn heldin Scarlite uit het computergame Archlord. Ten slotte zal hij besluiten om zijn leven op één of andere manier vroegtijdig te beëindigen. Debuterend regisseur Nic Balthazar steunt voor de verfilming van zijn eigen scenario op een zeer sterke cast, maakt van Ben X met de hulp van cameraman Lou Berghmans (De Hel van Tanger en De Parelvissers) en monteur Philippe Ravoet (Firmin, Vidange Perdue en Dennis van Rita) een boeiend kijkspel waarin de computeranimatie een belangrijke, maar niet overdreven of storende rol speelt. Zoals aangegeven is het scenario niet altijd logisch en zitten er een aantal ontwikkelingen in met een dubieus geloofwaardigheidgehalte. Tegenover een zeer realistische treiterscène in het klaslokaal, die de toeschouwers niet gauw zullen vergeten, neemt Balthazar in de slotscène zijn toevlucht tot een verrassende oplossing die bij kritische kijkers beslist voor een voorhoofdfrons zal zorgen. Desondanks is Ben X (vooral sinds) de zegetocht op het Filmfestival in Montréal in eigen land uitgegroeid tot de publiekslieveling nummer één. Met meer dan 250.000 betalende bezoekers stond de film in 2007 afgetekend aan de kop van de Vlaamse filmtoptien, vóór Firmin, Vermist en Man zkt. Vrouw en duwde het bezoekersaantal voor Vlaamse films een flink stuk boven het miljoen, waardoor het record van 2003 van tafel werd geveegd. De toeschouwer heeft beslist en heeft die niet altijd gelijk?