FILM
Zeggen dat One Flew Over The Cuckoo's Nest niets van zijn kracht heeft verloren in de loop der jaren zou een pertinente leugen zijn. Wat in 1975 ongetwijfeld als een meesterwerk van opstandige intensiteit overkwam, heeft anno 2008 een veel mildere invloed op de kijker. De ruwe kantjes zijn er nog, dat zeker, net als de energieke, enigszins bizarre sfeer, maar de voorbije vijfendertig jaar hebben we nu eenmaal soortgelijke prenten al vaker gezien. De outsider die naar een nieuwe locatie vertrekt en alle inwoners er voor altijd verandert, was zelfs in 1975 al een cliché. Vandaag de dag bezit One Flew Over The Cuckoo's Nest dus niet meer diezelfde intensiteit als toen. Maar dat beschouw ik als het grootst mogelijke compliment. Want als de prent zelfs met die beperking nog in staat is om een publiek van nu te begeesteren, ontroeren en intellectueel te stimuleren zoals slechts weinig prenten kunnen, kan je alleen maar jaloers terugdenken aan de mensen die het privilege hadden de productie in de jaren zeventig te aanschouwen.

Dat niemand aanvankelijk stond te springen om het boek van Ken Kesey uit 1961 te verfilmen, is nauwelijks te bevatten. Een controversieel thema niet te na gesproken, bevat het scenario immers alle ingrediënten van uitmuntend drama. Bajesklant Randle McMurphy wordt in een psychiatrische inrichting opgevangen wanneer zijn cipiers vermoeden dat hij kampt met een psychotische aandoening. Gezien de relatieve vrijheid die McMurphy er geniet in vergelijking met de andere gevangenen, heeft hij het er best naar zijn zin. Zijn medebewoners fleuren ook op door McMurphy's voorliefde voor humor, chaos en lak aan regels. Hoofdverpleegster Ratched kan er minder om lachen. Haar tiranniek geordende systeem wordt namelijk bruusk overhoop gegooid, hoezeer ze ook poogt het overzicht te behouden. Hoewel het nooit tot een frontale confrontatie komt, leidt de spanning tussen Ratched en McMurphy tot een geladen sfeer in de instelling. Een explosie lijkt slechts een kwestie van tijd.

We mogen van geluk spreken dat Kirk Douglas, die een decennium lang de filmrechten bezat alvorens ze aan zijn zoon Michael over te dragen, nooit de verfilming van One Flew Over The Cuckoo's Nest van de grond heeft gekregen. In de jaren zestig zou dit immers een veel tammere film zijn geworden, waarin de ster (Douglas sr.) een te dominante positie zou hebben ingenomen. Jack Nicholson is ook het dominante personage in de uiteindelijke film, maar hij dringt zich in ieder geval niet op aan de plot of de rest van de cast. Dat is deels zijn verdienste, maar ook die van Milos Forman. De Tsjechische regisseur geeft de prent immers voldoende ademruimte om een eigen identiteit op te bouwen. Ook al omdat er in een echte instelling gefilmd werd - iets wat in de jaren zestig evenmin het geval zou zijn geweest - is het 'gekkenhuis' de ware protagonist en zijn alle karakters slechts ondergeschikt, het een al wat meer dan het ander.

Als Randle McMurphy zet Nicholson een van de beste vertolkingen van zijn carrière neer. De rol staat hem toe de manie die zijn speelstijl zo aantrekkelijk maakt uit te buiten, maar biedt ook ruimte voor diepgang in de stille momenten. Of McMurphy al dan niet een psychische aandoening heeft, lijkt in de beginfase een makkelijk te beantwoorden vraag, maar naarmate One Flew Over The Cuckoo's Nest vordert, vertroebelt het plaatje dankzij Nicholsons genuanceerde performance. Nuances kan je Louise Fletcher niet verwijten: haar zuster Ratched is altijd en overal koel, afstandelijk en ze heeft zichzelf onder controle. Fletcher suggereert dat haar personage het goed voorheeft met de inwoners van het gesticht, maar desondanks volhardt in de boosheid, wat Ratched tot een ongewone maar fantastische antagonist maakt. In nevenrollen herkennen we enkele acteurs die een decennium later grote sterren zouden zijn: Danny DeVito en Christopher Lloyd. De beste bijrol is echter voor een piepjonge Brad Dourif, wiens karakter helemaal openbloeit door de komst van McMurphy - een persoon die hij adoreert - maar die ook zijn ondergang zal zijn in een hartverscheurende sequentie op de laatste spoel.

De geniale casting en het solide scenario dragen beide bij tot het succes van de film, maar het is toch voornamelijk de input van cineast Forman die One Flew Over The Cuckoo's Nest heeft gekneed tot meer dan een meeslepend karakterdrama. Hij put uit zijn eigen ervaringen om de prent een persoonlijke touch te geven. Wie tussen de regels leest - of kijkt in dit geval - ziet immers ongetwijfeld de parallellen tussen de autoritaire positie van het personeel van het gesticht en de Sovjetdictatuur waarin Forman opgroeide. Als geen ander wist de regisseur daarom de sfeer van verdrukking, geleidelijke verstikking en het monddood maken te vatten. De beroemde laatste scène - ik ga hem niet verklappen aan de enkeling die de film nog niet zag, maar de meesten zullen wel weten wat ik bedoel - is des te krachtiger als loutering met deze subtext in het achterhoofd.

BEELD EN GELUID
Nooit eerder zag de film er zo goed uit in een home cinemapresentatie. Doorgaans is de scherpte goed, oogt het beeld verrassend helder (ook al is grain een constante en is de print niet vrij van beschadigingen) en geven de kleuren goed de desolaatheid van het gesticht weer. Enkel met het contrast zijn er wat problemen. Niet zozeer in de daglichtscènes, maar in de nachtscènes die het laatste kwart van de prent domineren. Dat net de climax van deze schitterende film daardoor een beetje aan impact verliest, is spijtig, maar te verwachten van een film die meer dan 30 jaar oud is. Omdat One Flew Over The Cuckoo's Nest vooral op dialogen focust, moet je geen volop benutte DD 5.1- setup verwachten, maar de helderheid van de track is prima en met de dynamiek zit het ook wel snor. Een zeer degelijke Blu-raypresentatie kortom.

EXTRA'S
Het Audiocommentaar van regisseur Milos Forman en producenten Saul Zaentz en Michael Douglas is openhartig over alle aspecten van de productie, maar is niet steeds scènespecifiek. Ook blijft de info wat droog en technisch, wat de track wel informatief maakt, maar niet zo entertainend. The Making of One Flew Over The Cuckoo's Nest (47 min.) is al meer dan een decennium oud en haalt daardoor niet de kwaliteit die we tegenwoordig verwachten van retrospectieve documentaires op disk. Interessanter is Additional Footage (14 min.) waarin acht verwijderde scènes getoond worden. Afrondend bevat de schijf een Trailer (3 min.).

CONCLUSIE
One Flew Over The Cuckoo's Nest is één van de amper drie films die de vijf belangrijkste Oscars wegkaapten (film, regie, acteur, actrice en scenario) en verdient alleen al daarom een plaats in de filmgeschiedenis. Maar de prent is daarenboven een schitterende karakterstudie die sentiment inruilt voor waarachtige emotie. Beeld en geluid zijn in goede kwaliteit op de Blu-ray gezet. De bonussectie is aardig gevuld, maar valt vooral op door het gebrek aan input van Jack Nicholson.