De handeling speelt zich af in het kleine plaatsje Cranford, op enkele mijlen van Manchester. We schrijven 1841. De industriële revolutie houdt Engeland in de ban, maar ze heeft het landelijke Cranford nog niet bereikt. Daar gaat alles z’n gewone gangetje op het tempo van de boerenkar of in het beste geval op dat van het rijpaard en de postkoets. Etiquette, goede manieren en trouw nabuurschap zijn belangrijk in Cranford. Het zijn essentiële waarden om de klassieke orde te bewaren en te continueren. Hier heerst altijd dezelfde rust, verzekert dorpsarts Dr. Morgan z’n jonge en ongetrouwde achterneef Dr. Harrison die in Cranford neerstrijkt om er zijn grijzende oom te assisteren. De oude dametjes zijn er evenwel niet gerust in: wat moeten zij met zo’n jonge man, ook al is hij goed opgeleid aan de beste medische universiteit in Londen? De huwbare meisjes van Cranford zien dat uiteraard anders. Zij zien de aantrekkelijke dokter maar al te graag komen. Tegelijk met Dr. Harrison arriveert de jonge Mary Smith die op de vlucht is voor haar betweterige (en eveneens jonge) stiefmoeder. Zij neemt haar intrek in het huis van de gezusters Jenkyns, twee oude vrijsters die ze nog kent uit de tijd dat ze met haar vader en moeder in het dorp woonde. Mary leeft van een klein jaargeld dat haar vader voor haar opzij heeft gezet. Zij wil vooral genieten van de rust die Cranford te bieden heeft, een huwelijk is niet haar eerste zorg.
 

 

Dr. Harrison krijgt nauwelijks de tijd om te acclimatiseren, want bij de gezusters Tomkinson is de dorpstimmerman uit een boom gevallen. De arme kerel heeft z’n rechterarm gebroken en het bot steekt door de huid. Dr. Morgan adviseert z’n jonge collega om tot aan de elleboog te amputeren, maar Harrison wil de gecompliceerde fractuur repareren. Daarmee neemt hij een groot risico: als de patiënt overlijdt als gevolg van kaakklem of koudvuur, dan is z’n reputatie er voorgoed aan en kan hij een carrière in Cranford vergeten. Het ongeluk is het onderwerp van de dag op de koffiekransjes in het dorp, waarbij de oudere dames eerder behoudsgezind reageren en de mening van Dr. Morgan delen, terwijl de jonge garde geneigd is om de kant van de nieuwe dokter te kiezen. Tegelijk is er ander groot nieuws: ene Captain Brown en z’n beide dochters betrekken het leegstaande pand tegenover het huis van de gezusters Jenkyns. De Browns zijn vreemdelingen, maar ze blijken goede relaties te onderhouden met Sir Charles Maulver, de plaatselijke rechter. Bovendien is Jessie Brown, Captain Browns oudste dochter, nog vrij en dat verhoogt uiteraard de spanning in de kleine gemeenschap. Dr. Harrison wordt halsoverkop verliefd op de dochter van dominee Hutton. Sophy Hutton is een aantrekkelijke jonge vrouw die zich sinds de dood van haar moeder noodgedwongen aan de opvoeding van haar beide zusjes en haar zesjarig broertje Walter wijdt. Op het jaarlijks zomerfeest van de plaatselijke kasteelvrouw Lady Ludlow doet het prettig gestoorde kereltje een verkoudheid op. ’s Nachts krijgt hij koorts en stelt Dr. Harrison een ernstige longontsteking vast, in die tijd, meer dan 150 jaar geleden, een dodelijke aandoening.
 

 

Het feest op kasteel Ludlow krijgt een onaangenaam staartje op het moment dat Mrs. Pole en Mrs. Forrester, de beste vriendinnen van de Jenkins, ongewild getuige zijn van een gesprek dat niet voor hun oren bestemd is: de spoorwegmaatschappij heeft plannen om een nieuwe lijn aan te leggen en Sir Maulver, mededirecteur van het bedrijf, wil Lady Ludlow overtuigen om een stuk grond te verkopen zodat het traject via Cranford kan lopen. Het nieuwtje slaat in als een bom en de oude dametjes haasten zich naar Captain Brown om te vernemen hoe hij het onheil wil afwenden. De voormalige zeebonk heeft evenwel een onaangename verrassing voor zijn behoudsgezinde buurvrouwen: hij vindt de spoorlijn een goede zaak en bovendien is hem de functie van hoofdopzichter op de werf toegezegd, want met z’n karige pensioentje kan hij z’n dochter Jessie niet onderhouden. En heeft dié net niet voor de tweede keer het huwelijksaanzoek van Major Gordon afgewezen om voor haar oude vader te kunnen zorgen! De dagen nadien staat Cranford in rep en roer, want iedereen is het erover eens dat het tuig van de straat, de Ieren en Franse bandieten het ooit zo rustige dorpje overspoelen: Mr. Johnson, de winkelier, wordt na het donker voor zijn deur overvallen, Mrs. Pole vlucht met haar zilvergoed naar de Jenkyns nadat ze drie boeven meent te hebben gezien, bij Dr. Harrisson wordt een ruit gebroken en een schapenbout gestolen en het landgoed van Lady Ludlow wordt geplaagd door stropers die alle fazanten en snippen buitmaken. De burgers eisen harde maatregelen, maar de politie kan niets doen wegens een gebrek aan harde bewijzen. De gemoedelijkheid is voorgoed verstoort in Cranford. De etiquette en de aloude gebruiken staan er op de tocht. Gelukkig is er de jonge garde die de toekomst minder somber tegemoet ziet en die haar voordeel doet met de frisse wind die door de nauwe straatjes van Cranford waait.
 

 

Cranford is een feelgoodserie van begin tot einde: liefde en romantiek, vreugde en verdriet, heimwee, nostalgie naar betere tijden, trouw en vriendschap, roddel en naijver, een lach en een traan, het is allemaal in 250 minuten geperst, in een scenario dat op geen enkel moment hapert, terwijl het beslist geen sinecure is geweest om de vele verhaallijnen en de haast ontelbare personages uit Elizabeth Gaskells romans met elkaar te combineren. Daarvoor hebben de scenaristen een perfecte oplossing gevonden door in de eerste twee aflevering een aantal karakters op de voorgrond te plaatsen die voor het einde van aflevering 3 stuk voor stuk op onfortuinlijke wijze om het leven komen. Het gedurfde procédé zorgt voor een aantal stevige cliffhangers en nogal wat emotie; tegelijk komt er ruimte vrij voor nieuwe personages die beter passen in het evoluerende tijdskader en die op hun beurt de voortgang zullen bepalen in de beide laatste afleveringen.

 

Elizabeth Gaskell was een tijdgenote van Charles Dickens en Charlotte Brontë en haar werk was erg beïnvloed door beide collega’s. Met Dickens deelt ze de interesse voor de weinig benijdenswaardige positie van de volksklasse, terwijl Charlotte Brontë haar vooral beïnvloedde inzake de zeer fragiele positie van de vrouw in de Engelse maatschappij. Beide thema’s staan zeer centraal in Gaskells werk en ze zijn door de drie vrouwelijk scenaristen van de tv-miniserie op subtiele en vooral ook grappig manier in het draaiboek verwerkt, waardoor de serie – ondanks de zeer specifieke periodiciteit qua decor en kostumering én het deftige taalgebruik – ook in onze tijd nog relevante inzichten biedt. Zo zijn de vrouwen van Elizabeth Gaskell vaak zeer erg gesteld op strikte omgangsvormen en Victoriaanse waarden, maar staan ze wel degelijk hun mannetje als het erop aankomt, zijn ze meestal niet op hun mondje gevallen en wijzen ze heel graag op de tekortkomingen van de mannelijke sekse.
 

 

Elizabeth Gaskell zocht de stof voor haar romans in haar eigen omgeving. Haar moeder stierf bij haar geboorte (net zoals de moeder van het personage Mary Smith). Als kind groeide ze op in de buurt van Manchester, meer bepaald in het plaatsje Cheshire dat in haar werk vereeuwigd is als Cranford. Haar vader ging bij de marine in de hoop ooit met zijn vrouw en acht kinderen naar India te emigreren (net zoals Peter, de jongere broer van de gezusters Jenkins), maar dat plan mislukte. Van de acht Gaskell-kinderen overleefden alleen Elizabeth en haar oudste broer John hun kindertijd (kasteelvrouw Lady Ludlow houdt in de miniserie alleen de jongste zoon van zes over). Via haar echtgenoot William Gaskell die zich als dominee bekommerde om de liefdadigheidscomité’s in z’n parochie en die in z’n eigen huis onderwijs gaf aan minderbedeelde kinderen, maakte ze kennis met de noden van de armen. In haar boeken portretteert ze die bevolkingsgroep als goed van inborst, maar als zijnde veroordeeld om te stelen en te stropen om te overleven (in de serie gestalte gegeven door de familie Gregson die kan rekenen op de goodwill van Mister Carter, de rentmeester van Lady Ludlow). De kasteelvrouw schildert Elizabeth Gaskell aanvankelijk af als een harde tante die nauwelijks begrip kan opbrengen voor de miserabele leefomstandigheden van de laagste stand. Lady Ludlow is tegen een schoolopleiding: wie kan lezen en/of schrijven weigert ze in dienst te nemen wegens overgekwalificeerd. Arme meisjes behoren onderricht te krijgen in huislijke taken, arme jongens horen op het veld thuis. Naderhand kleurt ze het portret bij: Lady Ludlow is wel degelijk bezorgd om de levenskwaliteit van haar leger van dienstboden en landarbeiders en na een confrontatie met Mr. Carter brengt ze een bezoek aan de hut van de Gregsons om zich op de hoogte te stellen van hun penibele levensomstandigheden. Het strekt de makers van Cranford tot eer dat ze erin geslaagd zijn om een perfect evenwicht te bereiken tussen de verschillende lagen die Elizabeth Gaskell in haar romans heeft gestopt.
 

 

Blijft over de cast van deze miniserie en die leest als een who’s who van getalenteerde en gerenommeerde Britse acteurs en actrices: Dame Judi Dench hoeft u wellicht niet voorgesteld te worden: sinds 1995 gaf ze gestalte aan M, het hoofd van de Britse Spionagedienst in zeven James Bond-films. Ze was ook te zien in Notes on a Scandal (2006), in Pride & Prejudice (2005) als Lady Catherine de Bourg, in het onderschatte Ladies In Lavender (2004), als Aereon in The Chronicles of Riddick (2004) en als Iris in Iris Murdoch (2001). In Cranford is ze zonder meer de leading lady, de voorzichtige jongere zus die de traditie respecteert, maar die tegelijk oog heeft voor de positieve aspecten van de nieuwe tijd. Ze geeft het personage Miss Matty Jenkyns op een fenomenale wijze gestalte, met een rust en een souplesse die respect afdwingt. Haar directe tegenspeelster Eileen Atkins (als haar oudere zusje Miss Deborah Jenkyns) domineert op haar eigen zeer persoonlijke manier aflevering 1 en 2 als de zeer behoudsgezind, strenge, oudere vrouw, het morele hart van Cranford, degene die borg staat voor fatsoen en etiquette en wier onvermijdelijke overlijden op het einde van aflevering 2 beslist moeilijk verteerbaar is voor vele kijkers. U zag Eileen Atkins eerder in Evening (2007), Ask The Dust (2006), Vanity Fair (2004), Cold Mountain (2003), The Hours (2002) en Gosford Park (2001). In de rol van de bijdehante Mrs. Pole zien we een vrij heftige, maar ontwapenende Imelda Staunton als de meest vooraanstaande roddelaarster van Cranford. U herkent ze vast als Dolores Umbridge uit Harry Potter and the Order of the Phoenix (2007) of als Vera Drake uit de gelijknamige film van Mike Leigh (2004). Bij de mannelijke acteurs levert de nog vrij jonge Alex Etel een bijzonder eerlijke en emotioneel sterke prestatie als Harry Gregson, waarmee hij opnieuw zijn talent bevestigt na z’n zeer gewaardeerd optreden als Angus MacMorrow in The Waterhorse (2007). Dr. Harrison wordt op een vrij aangename manier gestalte geven door Simon Woods (Gaius Octavian Cesar uit Rome (2007), Mr. Bingley uit Pride & Prejudice (2006) en Greville Woods uit Foyle’s War uit 2004). Het is een iets lichtere rol, maar niettemin maakt Woods een sympathieke en overtuigde indruk. Kleinere rollen zijn er voor een eerder schuchtere Michael Gambon als Mr. Holbrook . U herkent hem als Albus Dumbledore uit de Harry Potter-films. Philip Glenister tot slot overtuigt als de bezorgde rentmeester Mr. Carter. U zag hem eerder in de tv-serie Life on Mars (2006-07), in Kingdom of Heaven (2005), Calender Girls (2003) en The Other Boleyn Girl (2003).