In tijden van internet en Facebook, dvd en satelliettelevisie, is het moeilijk om zich voor te stellen dat Europa er destijds anderhalf decennium over deed alvorens de ware omvang van de ravage, aangericht door Adolf Hitler en de nazi’s, op grote schaal tot de massa doordrong. In 1960 bezorgde de jonge Berlijnse regisseur Erwin Meiser het Duitse en nadien Europese bioscooppubliek een schok met zijn bijna twee uur durende documentaire met zorgvuldig geselecteerde beelden over de naziterreur, destijds gedraaid in opdracht van het ministerie van propaganda, maar nooit getoond omdat men vreesde dat ze eerder medelijden dan afkeer zouden opwekken.

 

 

Ondanks heel erg veel origineel beeldmateriaal dat nooit eerder in een dergelijke documentaire is gebruikt, heeft Leisers Mein Kampf vandaag niet meer hetzelfde effect als 50 jaar geleden, want sindsdien is er een ware golf van documentaire films in de bioscoop en op het kleine scherm verschenen waarin de diverse aspecten van de Tweede Wereldoorlog tot in de kleinste details, met heel veel kennis van zaken en op basis van recent teruggevonden documenten, uit de doeken zijn gedaan. Mein Kampf of Den Blodiga Tiden, zoals de Zweedse versie van de documentaire toentertijd is genoemd, situeert zich in de beginperiode van het historisch onderzoek naar de misdaden van het regime en dat is dan ook de grote verdienste van de productie, waarin Erwin Leiser een overzicht maakt van Hitlers opkomst, triomfen en uiteindelijke ondergang. Tegenwoordig verwacht je een dergelijke documentaire eerder in het kader van de geschiedenislessen op de middelbare school, want het chronologisch overzicht gaat ten koste van een diepgaande analyse over het Hitler-regime en de politieke strategie die de führer en de zijnen ontwikkelden om Europa te onderwerpen.

 

Leisers verhaal begint na de Eerste Wereldoorlog in Beieren, waar antidemocratische milities van ex-militairen en werklozen die het wettelijk gezag in Berlijn niet erkenden, als paddestoelen uit de grond schoten. De jonge Adolf Hitler, tot tweemaal toe afgewezen voor een opleiding aan de kunstacademie, had het net zoals miljoenen medeburgers niet breed na de harde voorwaarden van Versailles die Duitsland opzadelen met zware herstelbetalingen en een geruïneerde economie. Hij wordt lid van een antiparlementaire beweging die in Beieren snel aan invloed wint. Na een mislukte coup tegen de Beierse regering wordt hij een tijdje in de gevangenis opgesloten en zet er zijn politieke ideeën op papier. Z’n boek Mein Kampf wekt nauwelijks wantrouwen en wordt zelfs weggelachen. Na z’n vrijlating begint hij meteen aan de opbouw van z’n eigen partij, die dankzij een politieke crisis en persoonlijke afrekeningen in Berlijn, de wind in de zeilen heeft. Met een fijne neus voor strategie manoeuvreert Hitler zijn partij in een voordelige positie, haalt een hoge score bij de verkiezingen en neemt in 1933 de macht over van de zwalpende burgerlijke politieke families. Vervolgens begint hij z’n ideeën uit Mein Kampf systematisch in de praktijk uit te voeren.

 

 

Het is haast onbegrijpelijk waarom Frankrijk, Engeland en Rusland de Duitser z’n gang lieten gaan, terwijl ze zijn doen en laten pagina voor pagina in Mein Kampf  konden volgen. Wellicht vonden ze zijn theorieën te ambities en te ver gezocht, té fantastisch om te worden uitgevoerd, maar zelfs toen Hitler joden begon te deporteren en z’n tanks richting Oost-Europa stuurde, bleven ze pogingen ondernemen om tot een vergelijk te komen, sloten ze vredesakkoorden die hij binnen de kortste keren met de voeten trad en deden ze politieke en territoriale toegevingen in de hoop zijn expansiehonger te stillen. Eén aspect verloren ze de hele tijd uit het oog: dat Hitler uit was op wraak voor de harde vredesvoorwaarden van Versailles, dat hij niet zou stoppen voor de vernedering was omgekeerd en ten slotte dat hij een ziekelijke haat koesterde tegen alles wat joods was.

 

 

Erwin Leiser houdt het dus allemaal vrij eenvoudig en in chronologische volgorde, maar hij legt ook enkele accenten. Zo laat hij er geen twijfel over bestaan dat de antidemocratische en antiparlementaire acties al kort na de Eerste Wereldoorlog hoofdzakelijk vanuit Beieren, d.i. vanuit München werden gecoördineerd. Daar was men van mening dat de sociaal-democratische machthebbers in Berlijn zich tijdens de Versailles-onderhandelingen te gemakkelijk bij de harde voorwaarden van de Fransen hadden neergelegd. Een leuke vinding is ook het hernemen van Hitlers heroïsche overwinningstaaltje uit de jaren dertig op beeldmateriaal dat gemaakt is tijdens de bombardementen op Berlijn in maart 1945 en tijdens de definitieve overgave na Hitlers zelfmoord in mei 1945. Bijna surrealistisch is de montage van een toespraak van Goebbels tot een select publiek in de laatste dagen vóór de val van Berlijn: hij heeft het over de führer die de vijand zal vermorzelen en die de overwinning in het oosten veilig zal stellen, terwijl het debacle van Stalingrad met meer dan 145.000 vriesdoden ondertussen in ruime kring bekend is, het Russische leger zich toegang heeft verschaft tot Duits grondgebied en oprukt naar Berlijn dat vanuit het westen onder geallieerd vuur ligt. Sommige toehoorders reageren nog uitbundig en enthousiast, de meerderheid weet evenwel beter. Het zijn indrukwekkende passages.

De kwaliteit van het beeldmateriaal is niet erg goed, maar dat hoeft niet te verbazen omdat het hier om historische opnamen gaat die vaak in niet al te beste of zelfs ronduit slechte omstandigheden zijn bewaard. Alle mogelijke beschadigingen en ongerechtigheden zijn dus legio. Het geluid is er niet veel beter aan toe: het klinkt mager, er is sprake van onderbrekingen en vaak ontbreken er geluidsfragmenten. Alles is evenwel netjes ondertiteld en goed te volgen.

De dvd bevat geen extra’s.

Mein Kampf van regisseur Erwin Leiser dekt niet helemaal de lading, want eerder dan een documentaire over Hitlers politieke testament, is dit een historisch overzicht over de politieke evolutie in Duitsland tussen 1918 en 1945, gecombineerd met een portret over de führer zelf. Het beeldmateriaal is oorspronkelijk en vaak nooit eerder in documentaires over dit onderwerp gebruikt, waardoor de productie voor gespecialiseerde liefhebbers niet zonder belang is.