Een nucleaire aanval van Al Qaida tegen ons grondgebied zou nog erger zijn, maar dat is dan ook zowat het enige. Dat zegt de Amerikaanse financiële expert Robert Bixby over de torenhoge schuldenberg van de federale overheid in Washington in I.O.U.S.A., een Amerikaanse documentaire geïnspireerd op het boek Empire of Debt van William Bonner en Addison Wiggin, waarin onderzocht wordt wat het probleem is, hoe het dergelijke proporties kon aannemen en met welke remedies het probleem een halt kan worden toegeroepen. De Verenigde Staten van Amerika hebben volgens analisten een schuldenlast van om en bij de 9600 miljard dollar. Voor toezeggingen voor medische zorg en pensioenen is een bedrag van ruim 43.400 miljard dollar nodig. Dat vormt alles bij elkaar een gigantische schuldenberg van zo’n 53.000 miljard dollar eind 2008 en de federale schuld zal volgens analisten in 2009 tot boven 10.000 miljard dollar uitstijgen, zelfs indien de regering van Barak Obama erin slaagt om de oorlog in Irak in het eerste jaar van zijn aantreden te beëindigen, wat zeer onwaarschijnlijk is. Dan is er nog geen rekening gehouden met de inspanningen om de financiële crisis van eind 2008 te bezweren waarvoor de Federal Reserve – de Amerikaanse Nationale Bank – noodgedwongen bankbiljetten ter waarde van miljarden dollars zal “bijdrukken”.

 

 

De schuldenlast van de U.S.A. bedraagt op dit moment zo’n 64 procent van het BBP, het Bruto Binnenlands Product, dat is de som van wat alle Amerikaanse burgers samen verdienen in één jaar. Daarmee doen de States het beter dan België, dat ooit een schuldenlast had van 120 procent van het BBP, een cijfer dat eind 2008 was teruggebracht tot 66 procent, maar dat volgens analisten wegens de crisis eind 2010 opnieuw de grens van 100 procent zal bereiken. Volgens Amerikaanse analisten zal het tekort in de V.S. evenwel oplopen tot 244 procent van het BBP in 2040 en dat is volgens kenners onmogelijk, want dat betekent niet alleen dat een staat virtueel failliet is, maar ook dat ze de speelbal wordt van degenen die haar dat geld hebben geleend, de bankiers dus, en dat zijn o.a. Japan en in toenemende mate China. In 2008 namen de V.S. 65 procent van alle leningen in de wereld voor hun rekening.

 

In de documentaire wordt uitgelegd welke elementen verantwoordelijk zijn voor de budgettaire problemen van het rijkste land ter wereld: het financiële tekort van de federale overheid (het gat dat George Bush jr. m.a.w. heeft geslagen door de belastingen (= de inkomsten) te verlagen en de uitgaven de hoogte in te jagen door de oorlogsinspanningen in Irak en Afghanistan), het spaartekort (de Amerikanen sparen niet, maar leven op krediet dat ze via hun creditkaart opnemen), het handelstekort (de invoer is in de loop der tijden gestegen van 5 naar 17 procent) en slecht leiderschap (in de periode na W.O.II slaagde alleen president Bill Clinton erin om federale begrotingen in evenwicht aan het Congres voor te leggen). Wat de oplossingen zijn is zonneklaar, alleen zijn ze in de praktijk niet meteen haalbaar. Barak Obama heeft nl. bij z’n aantreden beloofd om niet aan de belastingen te raken. Snoeien in de uitgaven is al evenmin een haalbare kaart wegens zijn belofte om inzake gezondheidszorg een grote inspanning te doen. Bovendien blijkt de uitstap uit de oorlog in Irak op korte termijn moeilijk realiseerbaar, kost die in Afghanistan nog minstens twee jaar handen vol geld en dringt zich stilaan een bemoeienis in Pakistan op om Al Qaida de pas af te snijden. Een sanering of zelfs maar een begroting in evenwicht is dus niet voor morgen. Volgens specialisten zou een verhoging van de belastingaanslag tot meer dan 45 procent nodig zijn om langs de inkomstenzijde soelaas te bieden en de schuld op termijn terug te dringen, een voor de V.S. onvoorstelbaar scenario.

 

 

De makers van I.O.U.S.A. laten er geen twijfel over bestaan dat de gevolgen drastisch zullen zijn: een torenhoge hypotheek op de levensstandaard van toekomstige generaties, een flinke daling van de levensstandaard van de gemiddelde Amerikaan op korte termijn en net zoals in het oude Rome mogelijk zelfs politieke instabiliteit. Hoe China, de grootste schuldeiser-bankier (Peking heeft nu al voor meer dan 1000 miljard dollar Amerikaans schuldbrieven in z’n bezit), zal reageren op een eventuele verwatering van zijn investering, is niet te voorspellen. Een dergelijk scenario heeft zich nooit eerder voorgedaan. Maar China zal beslist heftig reageren indien de huidige of een volgende president mocht proberen om de schuldenberg af te bouwen door een inflatiestijging of door een massale ontwaarding van de dollar. Sommige analisten voorspellen evenwel nu al dat een koers van 2 dollar voor 1 euro tot de mogelijkheden behoort vóór het einde van de huidige legislatuur.

 

In I.O.U.S.A. wordt het allemaal haarfijn uitgelegd aan de hand van interviews met vooraanstaande specialisten en politici en geïllustreerd met statistieken en animatiefilmpjes om de kijker toe te laten de toch af en toe zware kost makkelijker door te slikken. Ook uittreksels uit Amerikaanse talkshows, presidentiële toespraken, onderzoekscommissies en zelfs soaps zijn tussen de uiteenzetting geweven om voor duiding en afwisseling te zorgen. De rode draad in de documentaire is David Walker, een vooraanstaande overheidsambtenaar die in februari 2008 ontslag nam als thesaurier-generaal, zeg maar hoofdboekhouder van de Amerikaanse federale regering, om vervolgens de Peterson Foundation op te richten, een stichting met als doel de Amerikanen te informeren over de schuldenberg en de mogelijk gevolgen voor henzelf en hun nageslacht. Daartoe trekt hij met een aantal gelijkgestemden in de zgn ‘fiscale wake-up tournee’ van stad tot stad en van dorp tot dorp. Walker zegt dat z’n aanpak werkt, maar dat de weg nog lang en moeilijk is vooraleer een meerderheid van de Amerikanen bereid wordt gevonden om iets aan de problemen te doen.

 

 

In hun poging om met heel veel visuele middelen en een flitsende montage het financiële verhaal als een selectie hapklare brokken aan de man te brengen, zijn regisseur Patrick Creadon en Christine O’Malley evenwel een paar keer flink over de schreef gegaan, waardoor hun documentaire soms te veel op een lessenpakket lijkt en andere keren op een goedbedoeld reclamefilmpje. Het gebruik van geanimeerde, schermvullende pancartes voorzien van schreeuwerige slogans die de Amerikaanse burgers moeten overtuigen om meer te sparen en minder op krediet te kopen, het ruikt af en toe naar propaganda en ook al is het misschien niet zo bedoeld, de patriottistische ondertoon wordt soms nauwelijks gecamoufleerd. Dat maakt van I.O.U.S.A. niet meteen een oninteressante film, maar een internationale klassieker zoals An Inconvenient Truth van Al Gore is deze documentaire beslist niet. Dat komt uiteraard mede omdat de makers met dit onderwerp eerder een Amerikaans dan een internationaal publiek voor ogen hadden en omdat strakke documentaires in BBC-stijl veel minder een kans maken op de Amerikaanse tv-zenders. Voor Amerikanen moet het allemaal een beetje meer bewegen en mogen interviews vooral niet te lang duren, wat uiteindelijk nefast is voor een goede voorstelling en een goed begrip van de behandelde materie.

 

 

Inhoudelijk bevat de documentaire evenwel alle noodzakelijke informatie. Zeer boeiend is bijvoorbeeld het onderdeel over de ups and downs van de Amerikaanse federale schuldenberg sinds de stichting van de V.S., rijkelijk geïllustreerd, maar tegelijk op een bevattelijke en overzichtelijke manier gepresenteerd. Verontrustend is vooral de onwetendheid van de gemiddelde Amerikaan over de stand van zaken. Ze maken zich in het beste geval zorgen over een mogelijke hoge buitenlandse schuld, maar verder dan ‘een paar miljoen dollar’ komen ze niet. Niemand schijnt te beseffen dan én de belastingen verlagen én oorlogvoeren tot gigantische financiële tekorten leidt en bij onveranderd beleid op langere termijn tot een ontwrichting en vervolgens ineenstorting van het hele financiële en maatschappelijke systeem.

De documentaire bevat beeldmateriaal uit diverse bronnen en van verschillende leeftijd, in zwart-wit en kleur. Er is sprake van korrelvorming, verkleuring en beschadigingen, maar de recente opnamen en interviews zijn van goede kwaliteit, evenals de animaties. Het geluid klinkt vaak dof, het kraakt, er is sprake van onderbrekingen, maar soms is het ook gewoon loepzuiver, naargelang de ouderdom.De stereotrack klinkt goed, maar breekt geen potten, wat trouwens niet de bedoeling is in dit soort informatieve documentaires.

I.O.U.S.A. is een al even verontrustende documentaire als Enron, The Smartest Guys In The Room van regisseur Alex Gibney uit 2006. De Regisseurs, Patrick Creadon en Christine O’Malley, schetsen een benauwend portret van de financiële toekomst van hun land. Mocht het hier om een zieke patiënt gaan, meent een expert, dan was ie al lang overleden. Maar de gelukkig zijn de Verenigde Staten van Amerika geen zieke patiënt en hebben ze voldoende prestige in de wereld om nog een tijdje op dezelfde weg door te gaan. Verbijsterend is evenwel de vaststelling dat vooral George Bush jr. tijdens zijn presidentschap de kraan wagenwijd open kon zetten, zonder dat het Congres of een bevoegde autoriteit, inclusief Alan Greenspan, bij machte was om in te grijpen. De politieke kaste is opnieuw medeschuldig aan wanbeleid en de gewone Amerikaanse burger betaalt straks het gelach. U verneemt het allemaal in I.O.U.S.A. .