Copying Beethoven speelt zich af in Wenen in 1824. De 54-jarige Ludwig von Beethoven legt er de laatste hand aan z’n Negende Symfonie, de eerste sinds tien jaar. Zijn uitgever Schlemmer is in alle staten, want vier dagen vóór de première is de partituur niet gekopieerd en drukklaar gemaakt. Bovendien is Beethoven nog volop bezig aan de afsluitende koorpartij! Nooit eerder heeft een componist koormuziek aan een symfonie toegevoegd. Schlemmer richt een verzoek aan het plaatselijke conservatorium om hem de beste kopiist te sturen en nog diezelfde middag daagt Anna Holtz op, een jonge vrouw die uit Silezië naar Wenen is verhuisd om er compositie te studeren. Zij is de beste kopiist van Wenen. Schlemmer verwacht tegenstand van Beethoven, maar hij heeft eigenlijk geen keuze: Anna moet meteen aan de slag. De volgende ochtend brengt ze Beethoven de kopieën. Hij behandelt haar beleefd, maar neerbuigend en Anna voelt zich beledigd en gekwetst. Maar van deze man kan ze wat leren indien ze zelf ooit componist wil worden, dus blijft ze en doet ze wat van haar wordt verwacht, nl. de hymne van de Negende Symfonie kopiëren.

 

 

Regisseur Agnieszka Holland werkt voorzichtig in de richting van het hoogtepunt van haar film, nl. de uitvoering van de Negende Symfonie die ongeveer in het midden van de film voor een climax zorgt. Tegen die tijd is er sprake van een zekere toenadering tussen Beethoven en zijn jonge kopiiste, zij het dat hij zijn bijnaam het beest alle eer aandoet en dus voortdurend iedereen in zijn omgeving tegen de haren instrijkt, inclusief Anna Holtz, want Beethovens ego is groot en hij is zich bewust van zijn belangrijke positie en rol in de ontwikkeling van de klassieke muziek. Na deze uitvoering zal niets meer hetzelfde zijn, zegt hij fier tegen zichzelf, waarmee hij de première van de Negende Symfonie bedoelt en hij krijgt gelijk want geen enkele componist na hem kon voorbij aan de verpletterende invloed van de Negende op het klassieke repertoire. Bij de uitvoering van zijn grote symfonie moet Beethoven een beroep doen op Anna Holtz om hem, gezeten tussen het orkest, de maat voor te doen, want hij is ondertussen potdoof geworden. De première wordt een succes en betekent het hoogtepunt van Beethovens carrière. Anna wordt zijn muze, zijn inspiratiebron voor zijn zgn. Late Strijkkwartetten waarmee hij zijn tijd ruim een eeuw vooruit is.

 

 

Het personage Anna Holtz is verzonnen. Ze heeft nooit bestaan. Scenarioschrijver Stephen J. Rivele doet in de extra Achter De Schermen een poging om haar personage te verdedigen als een samenvoeging van verschillende gebeurtenissen uit het leven van Beethoven, maar die moeite had ie zich kunnen besparen: Beethoven is z’n hele leven lang een eenzaat geweest en in latere jaren nam het isolement vrij grote proporties aan, mede als gevolg van zijn voortschrijdende doofheid. Beethoven had geen jong meisje dat als kopiiste voor hem optrad, in werkelijkheid zijn de handgeschreven partituren die van hem bewaard zijn gebleven nauwelijks leesbaar, met veel doorhalingen, vegen en inktvlekken. Het zijn utilitaire gebruiksvoorwerpen die hij nauwelijks een paar uur vóór een uitvoering tot een goed einde bracht. In tegenstelling tot wat een aantal critici bij de release van de film beweerde, is het personage Anna Holtz geen belediging voor de historische figuur Ludwig van Beethoven, want regisseur Agnieszka Holland zorgt er wel voor dat zij niet raakt aan de biografie van de componist: in het meest omstreden fragment uit de film merkt Beethoven dat Anna tijdens het kopiëren een verandering heeft aangebracht in z’n partituur. Dat is een schrijffout, meent hij, maar Anna ziet dat anders: ik heb de partituur aangepast omdat ik meende dat u die zelf ook zou corrigeren, zegt ze. Beethoven schrikt en geeft later tegen een vriend toe dat ze het bij het rechte eind had. Is dat beledigend voor zijn grootmeesterschap? Hoeveel componisten corrigeren hun partituur nog tijdens de eerste repetitie of na de eerste uitvoering? Is een partituur niet zoals een tekst waarin de dt-fouten nog moeten worden verbeterd?

 

 

Ed Harris speelt Ludwig van Beethoven. Hij gaat te keer als een duivel, hij brult tegen god en klein pierke, hij pest zijn buren en verafgoodt z’n neefje Karl; hij is opvliegend, veeleisend tot voorbij het redelijke, maar tegelijk is hij een geniale zonderling, een gedreven en ontembare kunstenaar en Ed Harris brengt het soms met teveel pathos en te grote bewegingen, andere keren bijna fluisterend en op intieme toon als hij Anna vertelt dat God zijn enige inspiratiebron is, de onbarmhartige, omdat hij z’n eigen composities niet meer mag horen. Tijdens de uitvoering van de Negende Symfonie toont Ed Harris zich van zijn meest professionele kant: hij ís Beethoven, meesterlijk, indrukwekkend, overrompelend en regisseur Agnieszka Holland maakt handig gebruik van snelle camerabewegingen en een flitsende montage van close-ups en brede panorama’s vanuit de hoogte om het tempo van haar film op te drijven zodat bij de toeschouwer een fysieke en emotionele sensatie wordt opgewekt op de tonen van de Ode An Der Freude van Schiller. De bibbering van de camera tijdens de laatste tonen van de Negende Symfonie geeft de indruk alsof de concertzaal door een aardbeving wordt getroffen, maar het is een gewild en efficiënt effect om de spanning ten top te drijven.

 

 

Diane Kruger is subtiel en minimalistisch in de manier waarop ze de innerlijke belevingswereld van Anna Holtz voor de toeschouwer zichtbaar maakt. Typisch voor de vrouwen uit die tijd is ze beslist niet, want daarvoor komt ze teveel voor zichzelf op en als Beethoven belangrijk is in haar leven, dan situeert zich dat vooral op het vlak van de keuze die ze onder zijn invloed maakt met betrekking tot haar eigen toekomstplannen. Wellicht is dat idee voor regisseur Agnieszka Holland belangrijker geweest dan de gebrekkige authenticiteit waarvoor haar film door de kritiek is neergesabeld. Maar Anna Holtz is ook Beethovens pispaal. Omdat ze in z’n onmiddellijke omgeving werkt krijgt ze af te rekenen met zijn wispelturigheid en zijn wisselende stemming. De emotionele toenadering tussen haar en de componist is overigens nooit intiem of lichamelijk. De genegenheid uit zich via de gedeelde passie voor de muziek en wordt vooral zichtbaar op het moment dat Anna aan Beethovens doodsbed verklaart dat ze wel degelijk begrijpt wat hij met z’n Op. 133 Grosse Fuga bedoelt, een moderne en toekomstgerichte werk dat door het publiek werd afgewezen en dat voor een hele generatie 19^de eeuwse componisten een mysterie bleef.

 

De introductie van Karl van Beethoven, het neefje van de componist, is wellicht niet zo’n goede keuze, want Agnieszka Holland werkt de rol niet uit. Ze gebruikt het personage uitsluitend om enkele goede eigenschappen van Beethoven in het daglicht te plaatsen. Uit één van de scènes in de extra Weggelaten Scènes blijkt dat ze wel degelijk een afgewerkt portret van Karl van Beethoven maakte, maar dat de finale scènes tijdens de montage opzij gelegd werden. Het is jammer, want het personage op zich is wel degelijk interessant.

De beeldkwaliteit is goed zonder echt te schitteren, want daarvoor zijn erin het begin van de film een aantal fragmenten met teveel ghosting en korrelvorming. De kleuren zijn getemperd en een beetje ouderwets, precies zoals u dat van een historisch kostuumdrama verwacht. De gebruikte master is netjes overgezet naar dvd met behoud van scherpte en detail en zonder ongerechtigheden allerhande. Aan het geluid van deze film is uiteraard heel veel zorg besteed en het resultaat is zonder meer fenomenaal, vanaf de eerste tonen van de Grote Fuga tot en met de donderslagen op het einde van de Negende, waarvoor overigens een beroep is gedaan op de cd-opname van Bernard Haitink en het Concertgebouw Orkest, een bijzonder gave en indrukwekkende uitvoering van Beethovens meesterwerk. Vooral tijdens de luide fragmenten mogen de subwoofer en de achterste kanalen voluit gaan en lijk je als toeschouwer in de orkestbak te zitten, een effect dat in een concertzaal onmogelijk na te bootsen is. Het DTS-spoor is iets heftiger en ruimtelijker dan de 5.1-versie, maar vooral de kwaliteit van de klankkasten moet hier het subtiele verschil maken. Ondanks een cast van acteurs uit verschillende taalgebieden is de nasynchronisatie perfect.

In de sectie Extra’s vindt u een klassieke Achter de Schermen (10 min.) waarin Ed Harris vertelt over zijn ontdekking van Beethoven, de keuze van Bernard Haitinks registratie van de Negende en het enthousiasme van de medewerkers op de set tijdens de uitvoering van het werk. Diane Kruger gaat in op het karakter van Anna Holtz en vertelt waarom ze meent dat het personage een band kan leggen tussen een jong publiek en de componist. Voor de liefhebbers is er een interessant Commentaar van Regisseur Agnieszka Holland bij de film en een reeks van vier Weggelaten Scènes, waarvan minstens twee (Karl van Beethoven, Anna Holtzs vader) in de film hadden mogen zitten om een hiaat in het verhaal op te vullen.

Is Copying Beethoven een goede film? Wie van Beethovens muziek houdt en voorbij Agnieszka Hollands spielereien en niet-autobiografische details kan kijken, krijgt een interessante film die ten minste gedeeltelijk de persoonlijkheid van Ludwig von Beethoven evoceert. Ed Harris brengt een goede interpretatie van het personage en zijn totaal verzonnen assistente Anna Holtz is innemend en boeiend. Maar deze film bekijkt u vooral wegens de prachtige muziekuitvoeringen en de manier waarop regisseur Agnieszka Holland ze verfilmt. Als u bij de finale van de Negende Symfonie de ogen droog houdt, dan is u beslist geen echte Beethoven-fan!