Tijdens W.O.II en nog vele jaren daarna werden spionageopdrachten via de lucht uitgevoerd door gespecialiseerde jets. De Amerikanen waren vooral actief boven de Sovjetunie die na het staakt-het-vuren in Europa tot vijand nummer 1 werd uitgeroepen wegens de zgn. communistische dreiging. De Russen op hun beurt zaten niet stil. Na de Amerikaanse atoombommen op Japan deed Stalin er alles aan om de achterstand weg te werken en tot groot verdriet van het Pentagon slaagde hij daar ook in (wat ze alleen vernamen uit spionagerapporten, want de Russen hielden hun atoomproeven geheim). In 1957 zorgden de Sovjets voor de grootste verrassing: ze brachten de eerste Spoetnik in een baan om de aarde en gaven de yanks het nakijken. Het was het begin van een grootschalig Amerikaans programma om de ruimte te veroveren en vooral om de technologische achterstand in te lopen, want onder het mom dat er hondjes en aapjes in een baan om de aarde werden gebracht, was het beide grootmachten vooral om spionagemateriaal te doen dat massaal aan boord van de eerste satellieten was geïnstalleerd.

 

Vandaag, 50 jaar later, bevinden er zich volgens specialisten ruim 26.300 door mensen gemaakte tuigen in een baan om de aarde, op een hoogte tussen 650 en 35.000 km. Meestal gaat het om afval: schroot, defecte satellieten, rakettrappen die nog niet in de atmosfeer zijn teruggevallen en allerlei klein tuig dat bij ruimtewandelingen is achtergelaten. Daartussen zitten ongeveer 1800 actieve satellieten met diverse opdrachten, van gps-satellieten en weerstations tot wetenschappelijke kunstmanen. Het aantal spionagesatellieten is onbekend en zelfs zeer geheim, maar het mag duidelijk zijn dat het gros van Amerikaanse makelij is. Spionage via satellieten is uitgegroeid tot big business en wie over een credit card en 2000 dollar beschikt kan satellietfoto’s kopen, o.a. bij het Amerikaanse bedrijf Ikonos of bij SPOT in Frankrijk, twee commerciële firma’s die opnamen van het aardoppervlak maken met een precisie van 25 cm. Vooral Uncle Sam is een goede klant en in 2001 kocht het Pentagon bijv. alle satellietfoto’s over Afghanistan bij Ikonos met de afspraak dat geen enkele andere klant ze zich kon aanschaffen. Iets gelijksoortigs deed Saddam Hoessein bij het Franse SPOT in de maanden vóór de Iraakse inval in Koeweit.

 

Satellietfotografie komt ondertussen ook in het bereik van de gewone burger. Iemand met een beetje een technische achtergrond kan makkelijk de voorspellingen van weersatellieten op z’n pc downloaden en de banen van spionagesatellieten zijn eveneens makkelijk te traceren. Satellietfoto’s worden ook gebruikt in de landbouw om te droge of te natte plekken in tarwe- en aardappelvelden op te sporen en om op die manier de irrigatie te optimaliseren. Ze zijn ook nuttig bij natuurrampen om de omvang van de problemen in te schatten en om de hulp aan te passen aan de behoeften; in Afrika om de migratie van diersoorten te volgen die met uitsterven zijn bedreigd, o.a. de laaglandgorilla’s die te lijden hebben onder de bevolkingsdruk en burgeroorlogen.

 

 

De documentaire Spies in the Skies biedt een goed overzicht van de groei van de satellietindustrie en de diverse toepassingen, waarvan de militaire uiteraard de spectaculairste zijn. Door oude en nieuwe foto’s te vergelijken kan men ook de nucleaire ambities volgen van Derdewereldlanden zoals India en Pakistan of de ombouw van zeer geheime bases in de V.S. Maar na 40 jaar ervaring op dat terrein beseffen de grootmachten uiteraard dat ze niet alleen hekken moeten bouwen om hun geheime onderzoekcentra, maar dat ze ook de inkijk vanuit de lucht moeten beperken.

Het beeldmateriaal is van goede kwaliteit en dat is belangrijk in een documentaire die precies daarover gaat: kijken en bespieden. Jammer van het niet-vertaalde commentaar, want dergelijke documentaires verdienen een aangepaste Nederlandse bewerking. De muziek is ondersteunend.

Het verhaal dat in deze Discovery Channel-film wordt verteld is consistent en belangwekkend, maar vooral ook boeiend, want met het einde van de Koude Oorlog (1989) is de hele satelliet- en spionagetechnologie een stuk minder geheim geworden en sinds een aantal jaren zelfs bereikbaar voor eenieder die er interesse voor heeft. Ook wat spionage betreft is er sprake van globalisering, want de spionnen in de lucht kunnen overal kijken en ze leggen beelden vast die de mens met het blote oog niet ziet.