FILM
De in Engeland opgeleide advocaat Mohandas K. Gandhi (Ben Kingsley), van Indische afkomst, wordt aangenomen bij een in Zuid-Afrika gevestigd Indisch bedrijf, ergens in 1893. De Apartheidswetten zijn strikt geldig, en als kleurling wordt de man uit de wagon van eerste klasse gesmeten. Gandhi is uit gerechtigheid, en vindt al snel een handjevol medestanders om de onrechtvaardigheid aan te klagen. Eén en ander leidt tot een confrontatie met generaal Jan Christian Smuts (Athol Fugard), geestelijke vader van enkele nieuwe wetten die de immigranten het leven zuur moeten maken. Gandhi houdt er echter zijn eigen strategie op na: zijn credo is het geweldloos verzet en burgerlijke ongehoorzaamheid. Gandhi in de cel zetten maakt hem alleen maar mateloos populair, ook in het Westen, en onder druk van de straat moet de regering de wetten terugschroeven. Gandhi heeft intussen een commune gesticht waarin joden, moslims, hindoes en christenen als broeders en zusters naast elkaar moeten leven, en hij is er zelf als leider niet te vies voor om ook zelf de toiletten proper te maken, een werkje dat normaal voor de kaste der onreinen gereserveerd is. Hij omringt zich met enkele vertrouwelingen, zoals de eerwaarde CharlieAndrews (Ian Charleson), en onderhoudt hoede contacten met de pers, zoals met Vince Walker (Martin Sheen), reporter voor de New York Times. In 1915 verhuist Gandhi naar zijn geboorteland, India, waar diverse politieke bewegingen die ijveren voor onafhankelijkheid van Groot-Brittanië, hem voor hun politieke kar willen spannen. Gandhi blijft geweldloos verzet prediken, en de honderden aanhangers worden er zonder overdrijven al gauw miljoenen. Gandhi wordt verschillende malen de cel in geworpen, aangeklaagd voor opruiing, maar het is allemaal niets gekort. De oppositiebeweging tegen de Britse overheersing groeit met de dag, en wanneer de half gekke ijzervreter generaal Dyer (Edward Fox) zijn soldaten op een ongewapende betoging laat schieten, keert de publieke opinie zich helemaal tegen arrogante Britse bestuurders, geleid door Lord Irwin (John Gielgud). Wanneer dan eindelijk de lang verwachte onafhankelijkheid wordt toegekend, breken er etnische spanningen uit tussen de moslims, geleid door Mohammed Ali Jinnah (Alyque Padamsee) en de hindoes van Sardar Patel (Saeed Jaffrey). De voormalige kolonie wordt opgedeeld in een hindoedeel (India) en een moslimdeel (Pakistan), maar wanneer in beide landen de andere godsdiensten vervolgd worden als minderheid, kan Gandhi als bezieler van de onafhankelijkheidsstrijd niet langer aanzien hoe zijn broeders elkaar afslachten, en hij gaat in hongerstaking.


Niet minder dan twintig jaar heeft regisseur Richard Attenborough zitten broeden op deze magistrale spektakelfilm, en mee dank zij de hulp van India - dat hiermee de verfilming van het leven van hun nationale held verwezenlijkt zag - is het epische meesterwerk niet alleen voltooid geraakt, maar heeft ook maar liefst negen Oscars in de wacht gesleept, waaronder uiteraard beste film en beste hoofdacteur, Ben Kingsley. Uiteraard lijkt deze biografie vaak wel wat op een hagiografie - Gandhi was voor de Indiërs een geïncarneerde heilige - en Richard Attenborough stopt zijn idolatrie voor Gandhi niet onder stoelen of banken, maar als zelfs Larry Flynt en John Forbes Nash een biografie krijgen, dan kan men om een historisch figuur als Gandhi onmogelijk heen, ook al omdat zijn filosofie van geweldloos verzet ook vandaag, meer dan 50 jaar na zijn paradoxaal genoeg gewelddadige dood, niet vergeten is. Attenborough heeft vooral de Indische cultuur niet al te paternalistisch behandeld, en de eerlijke vertelling van het leven van de op het eerste zicht wereldvreemde en enigszins sullige Gandhi is naast een traditionele brok Hollywood-sentiment ook een historische getuigenis geworden van een opmerkelijke spirituele leider. Het godsdienstig conflict tussen moslims en hindoes is kenschetsend voor vele hedendaagse conflicten, en de film toont nog maar eens aan wat voor een duistere kant bij de mensheid soms kan bovenkomen. Daartegenover staat dan Ben Kingsley, die afwisseled geestige one-liners en filosofische diepzinnigheden declameert, fijngevoelig maar tegelijkertijd met een onweerlegbaar moreel gezag, resoluut de wreedheden van de mensheid afwijzend. De film bevat enkele visueel zeer sterke scènes, zoals Gandhi die met zijn volgelingen zout gaat winnen om zijn onafhankelijkheid van de Britten te bewijzen, of de scène waarin zijn vrouw overlijdt, wat Kingsley ècht wel overtuigend brengt. Voeg daar de sinds Lawrence Of Arabia niet meer vertoonde massale spektakelscènes bij, een puike fotografie en een uitmuntende cast met onder meer Candice Bergen, John Gielgud en Martin Sheen als voornaamste uitschieters. Met zijn drie uur duurt de film misschien nét iets te lang, maar dat is het minimum wat de levensveschrijving van een complex karakter als Gandhi vergt.


BEELD EN GELUID
Het beeld ziet er uit zoals je van een film uit 1982 zou verwachten: een beetje bleker gekleurd dan zou horen, hier en daar wat printbeschadigingen, en vooral - zeker in de massascènes - niet echt scherp. In tegenstelling tot films als The Mummy Returns en Star Wars Episode I zijn deze scène met échte mensen gedraaid, niet op een digitale manier vermenigvuldigd, wat de authenticiteit ten goede komt. Door de hoge compressie - drie uur, drie geluidstracks en een dozijn ondertitels, plus nog wat extra's - lijdt het beeld ook nogal veel onder blokvorming. Anderzijds heeft men het origineel zo veel mogelijk in ere proberen te houden, door bijvoorbeeld de originele pauze in de film te houden, zoals bij The King And I en The Sound Of Music ook het geval is. De hoeveelheid grain is gelukkig tot een minimum beperkt. Of het een goed idee was de geluidstrack naar Dolby Digital 5.1 op te waarderen, is niet zo voor de hand liggend, want deze is niet om over naar huis te schrijven. Zowat alle geluid, zowel dialogen als effecten, komen bijna uitsluitend uit de voorste kanalen, en de achterste kanalen noch de subwoofer - behalve dan in de scène met het grensconflict tussen India en Pakistan - worden actief benut. Uitzondering is de opmerkelijke muziek van Ravi Shankar, die een perfect evenwicht heeft uitgevonden tussen traditionele Indische muziek en een John Williams-achtige score. Kort samengevat: men had misschien beter geen energie gestoken in de onnodige 5.1-track, en het beeld wat opgewaardeerd.


EXTRA'S
Geloof het of niet, maar men heeft op deze disc toch nog ruimte gevonden voor een behoorlijke dosis extra's, niet echt veel maar men heeft duidelijk voor kwaliteit over kwantiteit gekozen. Langste feature is een bijna 20 minuten durend recent interview met hoofdacteur Ben Kingsley, informatief en technisch goed afgewerkt. De documentaire "The Making Of Gandhi" is een eerder magere slideshow-presentatie van op muziek gezette foto's niet allemaal van even goede kwaliteit. De sectie "The Words Of Mahatma Gandhi" bevat twee minuten aan citaten van de spirituele leider zelf. Die komt overigens ook nog aan bod in vier nieuwsfragmenten uit de oude doos, met zijn intocht in Engeland, zijn afscheidsrede in Europa, het begin van zijn vasten en een zeer zeldzaam stukje interview. Alles samen tien minuten historisch goedgekozen beeldmateriaal, maar uiteraard van barslechte technische kwaliteit - het tegendeel had ons verbaasd. Het is de makers voor één keer met plezier vergeven. Tot slot krijgen we nog filmografieën van de regisseur, de scenarist en de voornaamste acteurs, en een trailer van maar liefst vijf minuten. Zoals gewoonlijk heeft Columbia dit alles weer netjes Nederlands ondertiteld.


CONCLUSIE
Gandhi is naast een klassieker, ook een interessant historisch document, gemaakt met veel uiterlijk vertoon maar ook met de nodige réverence. De transfer naar DVD had beter gekund. Het gestileerde doosje maakt van dit item daarnaast ook nog een mooi verzamelobject.

WEETJES
* Regisseur Richard Attenborough is recent bij het grote publiek beter bekend als acteur, namelijk voor zijn rol als de vriendelijke opafiguur John Hammond uit Jurassic Park.

* De begrafenisscène in de film werd geschoten met maar liefst 300.000 figuranten. Twee derden daarvan werden nooit betaald.

* De hoofdrol werd oorspronkelijk aangeboden aan Alec "Obi-Wan" Guiness en aan Anthony "Hannibal" Hopkins, die beiden bedankten voor de eer. Dat de keuze voor de hoofdroluiteindelijk op Ben Kingsley viel, is waarschijnlijk één van de grootste troeven van de film geweest, want Kingsley lijkt zo enorm veel op de echte Gandhi dat de lokale bevolking dacht dat de Mahatma was herrezen.

* Om zich op zijn rol voor te bereiden ging Kingsley onder meer praten met Gandhi's kleinzoon, en met toenmalige eerste minister Indira Gandhi, ook al familie van.

* Ben Kingsley's echte naam is Krishna Bhanji. Op aanraden van zijn vader nam hij een westerse naam aan, omdat vader dacht dat zijn acteercarrière anders niets zou worden.