Documentaires over menselijk leed hebben vaak de ranzige bijsmaak van uitbuiting omdat er programmamaker zijn die – ondanks hun bewering het goed voor te hebben met degenen die voor hun camera plaatsnemen – niet in staat blijken om miserie en entertainment te scheiden. Onze eigen Paul Jambers werd daar indertijd van beschuldigd in verband met zijn spraakmakende reportages op de commerciële zender. Er zijn documentairemakers die intuïtief aanvoelen wanneer ze een bepaalde grens dreigen te overschrijden en die zich terughoudend opstellen. Eén van hen is regisseur Heddy Honigmann (Hersenschimmen, 1988), geboren in Peru, maar sinds de jaren zeventig werkzaam in Nederland. Als zij een straatarme moeder van vier kinderen opvoert die in huilen uitbarst omdat haar oudste dochter pas is overleden na een tien maanden durende coma als gevolg van een aanrijding, dan voel je je als kijker geen indringer of voyeur, dan voel je mee met die vrouw en dan zie je wat Honingmann je als kijker wil laten zien: diep menselijk leed zonder verlies van waardigheid. Hetzelfde doet ze een tijdje later met een veertienjarig schoenpoetsertje op straat. Nee, gelukkig is hij niet en dromen doet hij ook niet. Z’n antwoorden zijn kort en worden gevolgd door een lange stilte en dan, op het einde, kijkt hij opzij, recht in de camera en je ziet een zee van verdriet, maar misschien ook van opgekropte woede.

 

 

Peru is een typisch Derdewereldland van straatarme mensen met een kleine welstellende middenklasse en een nog veel kleinere geprivilegieerde groep van machtige superrijken die er de lakens uitdelen. De hoofdstad Lima telde in de jaren dertig van de vorige eeuw ruim 400.000 inwoners, vandaag zijn het er meer dan 6 miljoen, arme mensen die uit de Andes naar de vlakte zijn gevlucht voor hongersnood en bittere armoede. Nu wonen ze op de steile berghellingen ten westen van de Peruaanse hoofdstad in eindeloze krottenwijken zonder de minste voorzieningen en delen het lot van de verarmde middenstand die tijdens de regering van president Alan García (1985-1990), verantwoordelijk geacht voor een grote economische crisis met een forse ontwaarding van de nationale munt, gevolgd door een golf van hyperinflatie, de hardste klappen incasseerde. Mauro Gómez, een leerbewerker in Lima met een zaak in de buurt van het presidentieel paleis en ooit leverancier van de hoogwaardigheidsbekleders, verloor 80 procent van zijn spaarcenten tijdens de regeerperiode van García. Jarenlang heeft hij gevochten voor zijn zaak, maar leren tassen voor geldtransporten zijn niet meer in trek, want er is geen geld meer en Gómez leeft nu van de opbrengst van kleine herstellingen aan handtassen en portefeuilles. Ook hij pinkt even een traan weg, omdat hij een emotioneel man is, zegt hij, en omdat hij zich die tijd herinnert en dan blij is dat hij het allemaal overleefd heeft met de hulp van zijn kinderen. Hij getuigt op zachte en rustige toon terwijl hij twee stukken leer aan elkaar stikt op een naar onze normen middeleeuwse naaimachine en hij raakt je als kijker op de meest gevoelige plek: je hart. Pittig detail: in 2006 won Alan García de verkiezingen van de linkse kandidaat Humala en is sindsdien opnieuw president.

 

 

In een brasserie om de hoek van het presidentieel paleis praat Honigmann met een barkeeper die het allemaal heeft meegemaakt en ook hij is bitter gestemd over de gang van zaken in zijn land, over de coups en de corruptie, de ontvoeringen en het machtsmisbruik. Nu kan ik dat veel makkelijker vertellen, zegt hij, want ik ben aan het einde van mijn carrière. En in een poepchic restaurant voor de elite vraagt de regisseur aan de kelner of hij ooit presidenten heeft bediend. Jawel, beweert de man, en vooral Alan García was een prachtige figuur, want hij tipte me altijd royaal. Vervolgens brengt hij de klanten hun drankjes en zien we op de achtergrond een gigantisch aquarium met twee tuimelende dolfijnen. Ze voeren precies dezelfde kunstjes uit als de bedelende jongeren op de drukke kruispunten van de hoofdstad Lima, maar ze zien er beter verzorgd uit en ze hebben beslist minder honger. De kelner nodigt Heddy Honigmann uit om kennis te maken met zijn vrouw en fier toont hij haar zijn woning die hij na decennia van flink sparen heeft gekocht, naar onze normen een bouwvallig krot aan het eind van een nauwe smerige steeg met een peertje aan een slecht afgewerkt plafond en een gammel kookvuurtje met geblutste kookpotten waaruit wij de hond niet eens zouden durven laten eten.

 

 

Honingmann registreert het allemaal met een vanzelfsprekendheid die pijn doet. Ze strijkt neer in een café en laat de camera lopen, een hele dag lang. Wie zin heeft kan aan een tafeltje plaatsnemen en z’n verhaal doen, een beetje zoals dat een tijdlang in Man Bijt Hond het geval was. Achteraf maakt ze er een korte vloeiende montage van. Af en toe hoor je haar vragen stellen, meestal luistert ze gewoon en laat ze haar camera vertellen. Tussendoor toont ze de presidenten Alan García en Fijimoro op archiefbeeld bij hun eedaflegging als president ter informatie voor de kijker. Meer doet ze niet. Hetzelfde procédé volgt ze op straat: ze registreert, ze toont. Ze toont de kinderen en jongeren die van zeven tot zeven kunstjes uitvoeren op de zebrapaden in de hoop hun voedselrantsoen voor die dag bij elkaar te bedelen. Sommigen gaan ’s avonds naar school, van zeven tot twaalf. Henry, het schoenenpoetsertje, gaat niet naar school. Geen tijd voor, zegt hij mat en afwezig. Ze filmt hem terwijl hij de schoenen poetst van een man op een bank in het centrum van Lima. Naast hem zitten goedgeklede en goeduitziende tieners die net van school komen en die druk bezig zijn met hun vriendjes en hun mobieltje. Ze slagen geen acht op Henry. Ze zijn van dezelfde leeftijd, maar voor hen bestaat hij niet. En Henry, hij kijkt niet op, hij gaat als een duiveltje tekeer met zijn borstels en doekjes in de hoop op wat kleingeld voor een broodje. Twee werelden die elkaar elke dag ontmoeten maar nimmer versmelten.

 

 

Maar El Olvido straalt niet alleen droefheid of verontwaardiging uit, Peruanen zijn ondanks alles blije mensen en de mistoestanden in hun land benaderen ze met een gevoel voor humor en ironie. Een man in een café zegt fier te zijn op zijn land want dat het o.a. de internationaal gerenommeerde dichter Mario Vargas Llosa heeft voortgebracht en meteen steekt hij van wal met een lang gedicht van een tijdgenoot. Ze blijven er rustig onder de Peruanen, zelfs de dienster in een café die elke avond terugkeert naar haar huis hoog in de heuvels rond Lima, een pand dat ze bewoond met haar zoon en oude moeder en waar het in de winter bitterkoud is wegens de vele kieren in de muren en geen verwarming, zelfs zij zegt gelukkig te zijn, want als ze met z’n drieën samen zijn is alles goed. Ook zij pinkt een traan weg, niet van verdriet, eerder van opluchting omdat ze al lang op een gelegenheid wacht om het een keer te zeggen in het bijzijn van haar hoestende en gerimpelde moeder. En ook voor haar geldt: arm maar niet onwaardig.

 

‘El Olvido is van een schrijnende schoonheid’, schreef de recensent van de Volkskrant na de première van de documentaire. ‘El Olvido raakt de kijker midden in hart’ beaamde de medewerker van het Algemeen Dagblad en het juryrapport van de FIPRESCI Prize (Prijs van de internationale pers op het Filmfestival van Leipzig) noemde El Olvido ‘een gelaagde cocktail die op een poëtische en chaplinesque manier de veerkracht van de menselijke soort weergeeft’. Dat is precies wat Henny Honigmann voor ogen had, toen ze deze documentaire maakte.

El Olvido is in high definition gefilmd en dat zorgt voor een prima beeldkwaliteit die ook in de donkere scènes overeind blijft. Zoals vaak bij dit soort producties, is de lichtintensiteit niet altijd perfect, maar het unieke van de momentopnamen maakt veel goed. Ongerechtigheden zijn afwezig en de lichte mist in sommige scènes schrijven we gemakshalve toe aan de luchtvervuiling in de miljoenenstad Lima. Het geluid is zeer direct en de soundtrack aantrekkelijk. Het Spaans van de geïnterviewden is soms moeilijk verstaanbaar, maar de ondertitels vangen dat euvel heel goed op.

Een aantal Andere Trailers uit het Homescreen-aanbod, o.a. het uitstekende Young@Heart.

Over de documentaire El Olvido van de Nederlandse regisseur Heddy Honigmann over een vergeten land en een vergeten bevolking is er geen discussie: uitstekend gemaakt met een hart voor de mensen en voor het onderwerp. Honingmann dringt de kijker geen visie op. Ze levert wel materiaal om een mening te vormen en uiteraard is dat op zich een vorm van voorselectie en subjectiviteit. Maar de ellende en de armoede en het leed van de bevolking kan niemand ontkennen. Sterk aanbevolen voor geïnteresseerden.