FILM
De hongersnood slaat in de 18de eeuw genadeloos toe in Schotland. Voor velen die op hun tandvlees zitten lijkt emigratie naar Amerika de enige optie. Clanleider Robert Roy MacGregor (Liam Neeson), die in opdracht van de markies van Montrose (John Hurt) vee bewaakt, heeft nochtans een beter idee: hij wil duizend pond van de markies lenen, om vervolgens een veehandel op te zetten en zo de leden van zijn clan te kunnen onderhouden. De markies is aangenaam verrast door de assertiviteit van Roy, en hij verleent hem de lening, voor drie maanden en tegen een vijfde interest. De markies heeft in zijn gevolg een Engels stuk bastaardadel rondlopen, Archibald Cunningham (Tim Roth), die door zijn moeder, een nogal liederlijke edelvrouw, naar Schotland is gestuurd om manieren te leren (zoals daar zijn: minder drinken, van de vrouwen afblijven, van de jonge knapen afblijven, etc.). De markies houdt de decadente verwaande snotaap in zijn gevolg, omdat Cunningham nogal goed is met het zwaard, en nogal wat weddenschappen voor de markies wint. Cunningham zit echter in acute geldnood, en wanneer hij hoort van de lening van Rob Roy, bekokstooft hij samen met de rentmeester van de markies, Killearn (Brian Cox), een plan om Roys vertrouweling, Alan MacDonald (Eric Stoltz) te beroven, met het geld aan de haal te gaan, en te doen uitschijnen dat MacDonald het geld heeft gebruikt om de overtocht over de oceaan te wagen. Rob Roy kan echter niet geloven dat zijn beste vriend hem bestolen heeft, en hij gaat terug naar de markies om hem een tweede lening af te smeken. De markies heeft nochtans andere plannen met Roy: het is hem een doorn in het oog dat de hertog van Argyll (Andrew Keir) boven hem in rang staat, en hij wil hem zwart maken in de ogen van het hof door het gerucht te verspreiden dat hij een jakobiet, een aanhanger van de verdreven koning Stuart, is. In ruil voor Rob Roys valse getuigenis wil hij Roys schuld nog wel eens herbekijken. Roy heeft het niet zo begrepen op de adel, ook niet op Argyll, maar pronkend met zijn nobele inborst wil hij zich niet laten lenen voor dergelijke machtsspelletjes, en hij vertelt de markies dat hij zijn lening kan steken op een plaats waar de zon nooit schijnt. De markies is in zijn eer gekrenkt, en hij gebiedt Cunningham om zich eindelijk eens nuttig te maken en Rob Roy een lesje te leren. Cunningham laat de landerijen van Rob Roy platbranden en verkracht zijn vrouw Mary (Jessica Lange). Mary wil niet dat haar man dit weet, om hem niet nodeloos te provoceren, maar eens dát duiveltje uit het doosje is, is er natuurlijk geen houden meer aan.

De sfeervolle epische prent Rob Roy ademt de stijl en klasse uit die voor een historische avonturenfilm onontbeerlijk is, en kan makkelijk wedijveren met tijdgenoot Braveheart, maar is een stukje minder gewelddadig - de film had ook een wat bescheidener budget. Het hoofdpersonage is een amalgaam van diverse al dan niet historische clanleiders uit het 18de-eeuwse Schotland, te boek gesteld door Walter Scott, en hoort thuis in het soort heldendichten die het nationalistisch eergevoel van de Schotten moest aanwakkeren. De film toont op historisch verantwoorde wijze hoe het leven in het postfeodale Schotland eruit moet hebben gezien, nadat van de heroïek van de middeleeuwen niet veel meer overbleef en het zwaartepunt van avontuur langzaam verschoof naar de belevenissen van zij die de overtocht waagden naar het nieuwe, beloofde continent. Rob Roy is méér dan de zoveelste swashbuckler; Caton-Jones doet een eerlijke poging om hetgeen te portretteren wat er van de eer van nobele mensen is overgebleven, en wat het waard is. De balans is niet echt positief te noemen: Rob Roy staat zowel moreel als letterlijk met nek en schouders boven de anderen uit, diegenen die de posities van macht bekleedden zijn gecorrumpeerde adel die in elk geval geen beate verering meer ten beurt valt, maar die hun conflicten moeten uitvechten door hun kampioenen tegen elkaar te laten duelleren. Toch zijn er nog mensen die geloven in de romantische riddelijkheid van weleer, maar bij de nieuwe adel die liever zich verschanst in hun ivoren torens, gaan ze het in elk geval niet meer vinden. Zo'n "helden" zijn dan simpele lieden als Ron Roy, een monogame family man die er prat op gaan dat hun woord nog hun woord waard is, en die als vertegenwoordigers van een clan, meestal tegen wil en dank, toch tenminste hun moreel gezag willen behouden. De antagonist zou niet erger verschillend kunnen zijn in allerlei opzichten: Archibald Cunningham is een spilzieke dwaas, die enerzijds zo veel mogelijk vrouwen aan zijn ándere zwaard rijgt, om dan laconiek te verklaren dat hij maar een haan is op de mesthoop van de liefde.

De grootse politieke debatten over de onafhankelijk van Schotland en de troonopvolging in Engeland gaat aan de simpele boeren van Schotland eigenlijk compleet voorbij, want het heeft geen enkel praktisch gevolg bij het berekenen hoeveel vlees er nu weer die avond onder alle hongerige monden mag verdeeld worden. En ook grootse historische veldslagen moet je in deze film niet verwachten - Rob Roy valt met andere woorden zeker niet in die categorie films waar de ene epische veldslag de andere opvolgt. De bevolking is door massale emigratie en hongersnood flink uitgedund, en afgezien van een paar ongeregelde clans is er niet veel militaire structuur meer te bemerken in legers die recht worden gehouden met huurlingen. En da's een goeie zaak, want zo kan het verhaal sneller tot de kern komen: een simpele leenovereenkomst tussen een boer en een edele ontaardt in een vendetta nadat het geld op mysterieuze wijze verdwijnt. De verdwijning van het geld is overigens de directe aanleiding voor de aanklacht dat de adel zich nog steeds alles permitteert (want het blijft niet bij het geld alleen...), en dat er vroeg of laat mensen opstaan en rebelleren die hun eeuwige underdogpositie niet langer pikken. Roy is zo iemand, alhoewel hij na het "uitvoeren" van zijn taak liefst zo snel mogelijk zijn oude leventje zou willen oppikken, van vóór het bevlekt werd door het contact met de adellieden. Maar Caton-Jones focust met zijn film vooral op de innige relatie tussen Rob en zijn vrouw, twee sterke karakters die beiden hun eigen waardigheid overstijgen om hun partner hun waardigheid niet te ontnemen, en de sterkte van hun relatie lijdt niet onder de nochtans zeer precaire omstandigheden. De beide karakters zijn eigenlijk zeer gedetailleerd uitgemeten persoonlijkheden die door Liam Neeson en Jessica Lange zeer fijn uitgemeten vertolkt worden. D'r gaat echter weinig boven een goeie ouderwetse schurk, dus waarom er geen twee voor de prijs van één? Het is natuurlijk makkelijk om Tim Roth als Cunningham op te voeren als antithese voor alles waar de held Rob Roy voor staat, tegenover de kuisheid en rechtschapenheid van Roy is hij een gevaarlijk seksueel roofdier die drijft op zijn primaire lusten, maar de markies van Montrose, zoals altijd zeer goed vertolkt door John Hurt, is in zijn geraffineerdheid eigenlijk even zeer medeschuldig, al is het alleen al omdat hij een monster als Cunningham op zijn medemensen loslaat, alhoewel hij meer dan eens zinspeelt op het feit dat hij Cunninghams spelletjes doorheeft. Daar dan nog een derde schurk tegenaan gooien, Brian Cox als Killearn, iemand die duidelijk alleen maar meedoet voor het geld, en zijn ziel tracht af te kopen met goedkope schietgebedjes - na de verkrachtingsscène, waarvoor hij gepast heeft om mee te mogen doen, zijn zijn enige woorden van troost dat het naar verluidt geen zonde is als je er niet van hebt genoten - is het plaatje compleet.

Rob Roy is interessante historische tijdsschets met helden en schurken die in een op politieke schaal eerder beperkt conflict worden gegooid, waardoor hun motivaties duidelijk aan de oppervlak komen borrelen. De eenvoud van de plot maakt net dat de film helder is uitgekristalliseerd en tot de essentie kan komen: wanneer mag een man zichzelf eervol noemen?

BEELD EN GELUID
Rob Roy was één van die mismeesterde kindjes die nooit op dvd een deftige release heeft gekregen. Het beeld op de oorspronkelijke dvd was zelfs niet anamorfisch; een nieuwe release - en waarom dan niet gelijk op Blu-ray? - kan eenvoudig niet slechter zijn. Heel hoge toppen scheert het beeld echter niet: als er personages op de achtergrond van de Schotse landschappen lopen, zie je erg veel edge enhancement, en lijken ze een zwartwit aura te hebben. De zwarttinten neigen bij nachtelijke scènes, zoals die waarbij Killearn in een kerk wordt opgesloten, meer donkergrijs, en nogal wat scènes hebben last van een overmatige dosis grain, die echt niet meer aan de film alleen kan worden toegeschreven. De DTS HD-MA 5.1-track wordt gaandeweg beter, maar in de muziek in de openingsscène is de snelheid duidelijk niet uniform, waardoor het geheel wat vals klinkt. Dit kan natuurlijk ook aan het bronmateriaal liggen, want na pakweg de eerste tien minuten doet het probleem zich niet meer voor.

EXTRA'S
Da's een makkie: niks! Jammer, op zijn minst de trailer hadden we toch gehoopt. De trailer was overigens eertijds wijdverspreid want zat als demo bij het softwarepakket Windows 95 om de kwaliteiten van de mediaspeler mee te demonstreren.

CONCLUSIE
Rob Roy staat nog altijd bij mij nogal hoog aangeschreven omwille van de duidelijke en coherente manier van vertellen en het redelijk historisch accurate tijdskader. De Blu-ray is aanvaardbaar, zeker na de miskleun van een dvd die men ooit heeft gewaagd te releasen, maar is zeker niet te vergelijken met recente topreleases.