In z’n rampenfilm 2012 schetst de Amerikaans-Duitse regisseur Roland Emmerich (The Day After Tomorrow, 2004) een beeld van de totale ondergang van onze huidige wereld en het gevecht van de overlevenden voor hun bestaan. Hij haalde de mosterd bij de Maya’s, een rijk in Centraal-Amerika dat in de loop van de 13de eeuw teloorging na 4000 jaar hoogbloei. De voorspelling komt uit de zgn. Dresden-codex die in de Sächsische Landesbibliotek in Berlijn wordt bewaard, een lange tijdsband die het verhaal doet over hun mythologie en hun tijdsrekening en die - volgens sommigen - eindigt op 21 december 2012.

 

 

De Maya’s heersten meer dan 40 eeuwen over een gebied dat grofweg overeenkomt met het grondgebied van de huidige landen Guatemala, Belize en Honduras. Ze bouwden er indrukwekkende steden, bestudeerden de sterrenhemel en ontwikkelden een eigen religieus systeem. In prachtige hiërogliefen beschreven ze hun cultuur, hun gebruiken en hun godenwereld en noteerden ze de voorspellingen van hun wijze mannen. Hun tijdsrekening begint 5200 jaar geleden, is ingedeeld in vijf cycli en begint met de schepping van mens en dier. Het tijdvak eindigt in water en vuur en zorgt voor een nieuw begin: god schept een mens van modder in de tweede cyclus, eentje van hout in de derde en een mens van barnsteen in vierde cyclus. Maar geen van die types blijkt interessant te zijn: te slap, te traag of te weinig soepel en dus besluit het opperwezen na de vierde totale verwoesting van de wereld om een mens van maïs en bloed te maken. Maar hoe volmaakt ook, deze wereld zal eveneens verdwijnen: op winterzonnewende, 21 december 2012.  

 

Toen de Spanjaarden Amerika veroverden (ontdekken lijkt hier misplaatst) troffen ze de indrukwekkende Maya-steden verlaten aan. Tussen 1200 en 1250 waren de Maya’s massaal weggetrokken, volgens deskundigen als een gevolg van interne conflicten en het verdwijnen van hun natuurlijke hulpbronnen. Het betekende het einde van hun cultuur, maar ook van hun wetenschappelijke kennis die ze in de boeken in hun bibliotheken achterlieten. De zgn. Dresden-codex werd zo’n 2100 jaar geleden geschreven en bevat de voorspelling over het einde van de vijfde cyclus, volgens sommigen het einde ter tijden anno 2012, volgens anderen een foute interpretatie van het basisdocument.

 

De documentaire 2012: The Final Prophecy is volgens het hoestekstje van de dvd een poging van de makers om een moderne, wetenschappelijke kijk op de voorspellingen van de Maya’s te brengen aan de hand van aanwijzingen van de vermaarde geoloog Dr. Adam Maloof (Princeton University). De goede man is gespecialiseerd in de studie van de zgn. poolverschuiving, een proces waardoor zo’n 800 miljoen jaar geleden de aardas schuin ging hangen en dat een miljoen jaar duurde, wat moeilijk een wereldramp kan worden genoemd.  Vervolgens bezoekt de professor Chichén Itzá, één van die indrukwekkende verlaten Maya-steden. Archeoloog Rafael Cobos van de University of Yucatán toont hem het sterrenobservatorium, de centrale piramide die op 21 maart en 21 september het toneel is van een wel zeer apart schouwspel en vervolgens het immense tussen twee tempels aangelegde balveld, het grootste van Centraal-Amerika, waarop de Maya’s een soort kniebal speelden. De zege ging naar de ploeg die als eerste de bal door een aan de muur bevestigde ring duwde. De kapitein van de verliezende partij werd aan de goden geofferd. Schrijver John Major Jenkins bestudeert al meer dan 30 jaar de Maya-kosmologie en volgens hem heeft het balveld iets te maken met de zgn. galactische uitlijning, een fenomeen dat de Maya’s zo’n tweeduizend jaar geleden konden waarnemen – en dat ze hadden zien aankomen – waarbij de horizon van de aarde en de as van ons Melkwegstelstel in lijn komen met in het midden de opgaande midwinterzon, en dat zich één keer in 26.000 jaar voordoet. Volgens Jenkins voorspelden de Maya-wetenschappers een gelijksoortige gebeurtenis aan het einde van de vijfde cyclus, in 2012 dus, maar zijn theorie is omstreden en het tijdpad fout.

 

Interessanter is de vraag wat er zo’n 5200 jaar geleden gebeurde en dat aan de basis ligt van de mythologie van de Maya’s. Lonnie Thompson, paleoklimatoloog aan de Ohio State University, vraagt het zich al meer dan dertig jaar af en trekt elk jaar naar de Quelccaya-ijskap op de Peruaanse hoogvlakte, de enige tropische gletsjerformatie op aarde, om onderzoek te doen naar het klimaat op aarde in de voorbije 5200 jaar. Sinds Thompsons eerste bezoek aan de plek in 1974 is de ijsmassa met 25 procent gekrompen (van 56 km2 naar 40 km2) en het smeltproces gaat steeds sneller, al dan niet door de zgn. opwarming van de aarde. Op de vrijgekomen bodem vindt Thompson de mossen en mosachtigen die 5200 jaar geleden bijna van de ene op de andere dag onder het ijs verdwenen, wat betekent dat het klimaat er op zeer korte termijn drastisch veranderde. Dat had bijna zeker ook een effect op het verderaf gelegen Centraal-Amerika waar de Maya’s woonden, een gebied dat sowieso gevoelig is voor tropische stormen, tsunami en vulkaanuitbarstingen. Thompson spreekt zich niet uit over de voorspellingen van de Maya’s zo’n 2100 jaar geleden. Wel merkt hij fijntjes op dat ze een bevolkingsexplosie tot 6,7 miljard zielen niet konden voorzien, evenmin als de massale uitstoot van CO2 door menselijk handelen. Wat dat betreft, meent hij, voeren wij de voorspelling van die oude indianen zelf uit.

De vraag of de Maya-voorspelling op 21 december 2012 uitkomt, die wordt in deze documentaire met andere woorden niet beantwoord, of wat had u gedacht? Wat u te zien krijgt is een aantal interessante aspecten over de Maya-cultuur, over de geologische evolutie van de aarde en haar plaats in ons zonnestelsel en over de rol die de Maya’s aan hun bevindingen toekenden in hun eigen mythologie. Vergelijk het met de wijsheden van de bijbel en de thora en met de wijze boeken van andere grote culturen uit de oudheid, de Grieken en de Egyptenaren bijv. of de vele grote en nog oudere culturen uit het Tweestromenland en het Verre Oosten. Of veel recenter met de hele mythologie omtrent UFO’s die over tweeduizend jaar onze nakomelingen - mochten die er dan nog zijn na de te verwachten CO2-ramp tegen het einde van de 21ste eeuw - beslist voor even grote raadsels zal plaatsen.

 

 

De documentaire 2012: The Final Prophecy is vooral voer voor goedgelovigen en een product dat in de slipstream van Emmerichs kaskraker 2012 de kans ziet om langs de kassa te passeren. Dat betekent niet dat de inhoud fout is, maar met de voorspelling van de Maya’s heeft het allemaal weinig te maken. Het is vreemd dat wetenschappers hun goede naam aan dergelijke dubieuze commerciële ondernemingen verbinden, maar Amerikanen hebben daar duidelijk veel minder problemen mee dan West-Europeanen. Ander punt van kritiek is de presentatie van de documentaire in het originele Amerikaanse formaat: de reclameblokken zijn uiteraard weggehaald, maar uit de vele herhalingen in het commentaar blijkt duidelijk dat de film in vier of vijf stukken is gehakt voor de tv-uitzending. Wij pleiten er hier opnieuw voor om bij het maken van een Europese versie van dergelijke documentaires de herhaalde vragen van de verteller weg te knippen en het commentaar aan te passen en te vertalen. Amerikanen zijn het misschien gewend om als kinderen toegesproken te worden, Europeanen zijn een andere stijl gewoon.

Het beeldmateriaal is goed van kwaliteit en zorgvuldig gekozen. De diverse locaties zijn prachtig in beeld gebracht, de interviews zijn interessant en ze worden geïllustreerd met toepasselijke opnamen. Ongerechtigheden hebben we niet opgemerkt. De gereconstrueerde opnamen van het dagelijkse leven van de Maya’s zijn niet echt onmisbaar, maar ze zorgen wel voor sfeer. We betreuren de vele herhalingen in het commentaar en het feit dat er meer vragen worden gesteld dan beantwoord (typisch voor dit soort Amerikaanse documentaires op National Geographic en consoorten), maar de stem van Ari Ross klinkt aangenaam en het accent is oké. De documentaire wordt op de markt gegooid met een stereotrack die voldoet voor een dergelijke productie.

Geen

Een film als 2012 wekt uiteraard de nieuwsgierigheid op over de waarde van de oorspronkelijke voorspelling en daarop speelt de documentaire 2012: The Final Prophecy heel fijntjes in. Nee, na ruim 50 minuten bent u geen haar wijzer geworden over de voorspellingskracht van de Maya’s, maar u heeft beslist iets bijgeleerd over hun cultuur en waarom die na 4000 jaar in het niets verdween, over de galactische uitlijning en de pleomagnetische rotatie, over de magnetische gerichtheid van gesteenten, over de poolverschuiving van 800 miljoen jaar geleden en uiteraard ook over het smelten van de meer dan 5000 jaar oude Quelccaya-ijskap in de Peruaanse Andes. Is het niet verbazend dat we ons hoofd breken over een voorspelling van meer dan 2000 jaar geleden over het einde van de wereld, terwijl we zelf volop bezig zijn om de aarde onbewoonbaar te maken voor onze eigen soort? Of is het dat nu precies waaraan regisseur Ronald Emmerich iets probeert te doen?