Tie Xi Qu: West Of The Tracks is een negen uur durende driedelige documentaire van de Chinese regisseur Wang Bing over de neergang van de industriebekkens in Shenyang in het noordoosten van China, een immens gebied dat kort na de Tweede Wereldoorlog opleefde als gevolg van Russische investeringen, maar dat twintig jaar later – na de tweespalt tussen Moskou en Peking – aan belang verloor om ten slotte in de jaren 90 zo goed als failliet te gaan. Ooit werkten er honderdduizenden Chinezen, tien jaar later zijn alle bedrijven failliet en heerst er in de streek een grote werkloosheid. Wang Bing strijkt er neer op het moment dat de laatste fabrieken op de rand van het faillissement staan (1999-2001) en hun sluiting in de lucht hangt. In z’n driedelige documentaire schenkt hij aandacht aan de zink- en koperfabrieken (Rust 1), aan de mensen die er werken (Rust 2), aan de bewoners van de nabijgelegen fabriekswoonwijk (Remnants) en aan de treinen en de mensen die langs het spoor werken (Rails).

 

In een lange intro geeft Bing de kijker een indruk van de uitgestrektheid van het industrieterrein: het is gigantisch. Langs het spoor staan tientallen en tientallen fabrieken, allemaal netjes genummerd zoals je dat in een planeconomie mag verwachten, hoge schoorstenen, immense opslagplaatsen, bizarre rangeerplatforms en enorme hangars voor de fabricage van zink- en koperplaten. De meeste terreinen zijn verwaarloosd en leeg; de ramen zijn ingegooid en het schroot ligt kriskras opgestapeld. Nog maar een paar fabrieken zijn in bedrijf. Hun vaste arbeiders zijn inmiddels weggetrokken naar betere oorden, het werk wordt met weinig animo uitgevoerd door jonge gastarbeiders uit andere Chinese provincies, de meerderheid is nauwelijks geletterd of geschoold en dus slecht betaald. De meeste arbeiders hebben in maanden geen salaris meer ontvangen en de gepensioneerden – af en toe komen ze informeren naar de stand van zaken – vrezen dat ze na het faillissement geen pensioen meer zullen krijgen, want daarvoor is hun voormalige werkgever verantwoordelijk. De fabrieken die nog in bedrijf zijn, zijn tien jaar geleden geprivatiseerd en de investeerders hebben de winsten opgestreken, maar nooit hun geld in nieuwe technieken geïnvesteerd. De arbeiders zijn boos, maar ze kunnen weinig doen. De meerderheid wacht gelaten af.

 

In één van de kopersmelterijen gebeurt een ongeluk: wegens slecht onderhoud is een afvoerkanaal, verbonden met een hoogoven, ontstaat er een lek. Het gloedhete spul stroomt de fabriek in. De ontploffing van een luchttank wordt net op tijd voorkomen. Maar omdat de afvoer wordt dichtgestopt, loopt ook de hoogoven schade op. Die wordt stilgelegd. Het opruiming- en hertstelwerk vergt verschillende dagen. Gelukkig zijn er geen slachtoffers. In de rustkamer geeft een arbeider commentaar op wat er aan de hand is. Het is de schuld van de directeur, zegt hij, want er wordt niet meer geïnvesteerd en bovendien is de grondstof voor de oven van zeer slechte kwaliteit. Hij berekent dat de fabriek makkelijk elk jaar miljoenen yuang winst kan maken middels goed beheer. Het geld verdwijnt in de zakken van de rijken, meent jij, en straks zit iedereen hier zonder werk. Het is een gedurfd standpunt in een land waar zelfs milde kritiek als landverraad geldt. Uiteindelijk gaat ook deze fabriek dicht en staan de arbeiders op straat. Voor hun vertrek hebben ze nog snel wat spullen naar buiten gesmokkeld die ze als schroot hopen te verkopen. Voor de meeste mannen is er geen uitzicht op een nieuwe job in de nabije omgeving. Een maand later worden ze opgeroepen voor een verblijf in het plaatselijke ziekenhuis waar ze behandeld worden voor loodvergiftiging, het resultaat van een slechte preventie en nauwelijks voorzorgsmaatregelen tegen de giftige dampen die voortdurend in de hangars hangen. Elke arbeiders krijgt er een maand lang drie inspuitingen per dag om het lood af te voeren. De meeste mannen zijn graadmager. Wie nog wat vlees om de lendenen heeft, is wellicht zeer recent in de fabriek toegekomen. Het verblijf in het ziekenhuis is saai. Er is niets te doen en het vijvertje langs het terrein is vergiftigd en dus zit er geen vis in voor toevallige amateurvissers. Het enige vertier biedt een oud televisietoestel waarop de hele dag harde porno wordt getoond.

 

Wegens het faillissement van de fabriek ligt ook de nabijgelegen arbeiderswijk Regenboogbuurt onder vuur. De huisjes – eerder krotjes – zijn een deel van het fabriekspatrimonium dat onder de hamer gaat. Terwijl de afbraakwerken op het fabrieksterrein van start gaan, krijgen de voormalige arbeiders en hun gezinnen de mededeling dat ze moeten verhuizen, want dat het stuk grond verkocht is aan een projectontwikkelaar die er torenflats wil bouwen. Gelukkig moet de nieuwe eigenaar voor een nieuw onderkomen zorgen. De huurders krijgen nieuwe flats toegewezen ter grootte van de nuttige oppervlakte van hun huidige onderkomen. Maar terwijl ze tot nu toe gratis woonden, gaan ze in de toekomst een jaarlijkse huur van 20.000 yuan moeten torsen, wat voor de meerderheid van de gezinnen - die het in de meeste gevallen met een kleine uitkering van zo’n 250 yuan per maand moeten stellen – nauwelijks doenbaar is. et karige meubilairHet karige muHun karige meubilair moeten de meeste mensen op straat verkopen, want de toegewezen flats zijn vaak niet groter dan 30 vierkante meter. De woonwijk verandert in no time in één grote bazaar; de niet verkochte spullen worden als schroot of kachelhout van de hand gedaan. Op handkarren of met een aftandse vrachtwagen vertrekken ze uiteindelijk naar hun nieuwe woonst. Tussen de opnamen op straat monteert Bing het commentaar van de onfortuinlijke arbeiders, meestal jonge en iets oudere mannen, vrouwen en meisjes komen nauwelijks of zelfs helemaal niet aan het woord.

 

Voor de vierde documentaire keert Wang Bing terug naar het spoor, naar de trein die nog af en toe een lading kopererts of steenkool lost bij een fabriek. De werkomstandigheden zijn middeleeuws en zwaar, de omgeving smerig en desolaat. Vanuit de cabine van de locomotief filmt de regisseur de sporen die langs de vervallen fabrieksdepots kronkelen. Af en toe remt de trein aan een onbewaakte overweg, waar een mannetje in uniform het verkeer regelt, vervolgens neemt hij weer snelheid terwijl Wang Bings camera discreet de braakliggende terreinen bespiedt, want eigenlijk hoort hij hiervoor een vergunning te hebben, die hem naar alle waarschijnlijk zou worden geweigerd. De Chinezen hangen hun vuile was niet graag uit.

 

Tie Xi Qu: West Of The Tracks is een indringend portret van China op het moment dat de socialistische planeconomie wordt ingeruild voor de wetten van het kapitalisme. Veiligheid betekent kwaliteit, het staat nog overal te lezen in de fabriekshallen, maar daaraan hebben de nieuwe eigenaren geen boodschap. Ze hebben hun investeringen maximaal laten renderen en nu de citroen is uitgeperst, verkopen ze wat overblijft aan lieden die er op een andere manier geld aan kunnen verdienen. Om het lot van de arbeiders bekommert zich schijnbaar niemand en zelf durven ze nauwelijks hun klachten te uiten, op een enkele uitzondering na. Regisseur Wang Bing filmt hun verhalen van op een afstand, met een handheldcamera en natuurlijk geluid. Vragen stelt hij niet, hij registreert, in lange takes en zonder commentaar. Af en toe verschijnt er een tekstbalkje om plaats en datum van de actie aan te geven. Het tempo is traag zoals dat van de mensen die hij filmt en soms is het beeldmateriaal weinig zeggend, net zoals de gesprekken die de arbeiders onder elkaar voeren. Meestal gaan hun opmerkingen over het dreigende faillissement, over de slechte directie, over het uitblijven van hun salaris, over vrouwen en over mahjong. In de met niet meer dan een geel peertje verlichte rustkamers zitten ze aan lange vuile tafels terwijl de sigarettenrook als een grijze mist door het beeld zweeft. Ze eten, ze drinken, ze maken grappen, ze kleden zich om, ze gaan douchen en staan nadien poedelnaakt tussen hun collega’s of voeren een gesprek aan de telefoon. Het is China ten voeten uit, met grappen die een westers publiek niet altijd snapt en situaties die ons nog vreemder zijn.

 

 

Wang Bing filmde in de noordoostelijke industriële zone Tie Xi Qu van de stad Shenyang tussen 1999 en 2001. Het is een indrukwekkende onderneming die voorrang geeft aan sfeer en emotie en die de frustraties en het keiharde leven van de plaatselijke bevolking op een rustige, maar efficiënte manier weet te illustreren. Tie Xi Qu: West Of The Tracks is zonder meer een historisch document dat belangrijk is voor onze kijk op het eindstadium van het Chinese socialisme en de moeilijke overgang naar het westers entrepreneurschap en de vrije markt. De documentaires zijn niet gespeend van humor en ze zuigen de geïnteresseerde kijker beslist mee in Bings unieke portret over menselijk leed en het sociale drama dat een gevolg is van de zgn. vooruitgang. Desalniettemin is deze documentairemarathon een lange zit en wie alleen maar uit is op harde informatie, die zal Tie Xi Qu: West Of The Tracks beslist langdradig en zeurderig vinden, met veel nietszeggende fragmenten, heel veel herhalingen tegen een saai tempo.

De beeldkwaliteit van deze documentaire is vaak slecht, alsof de camera tijdens het draaien achter een glazen wand stond. Wegens het weinig licht in heel veel binnenopnamen, is het beeld soms korrelig met weinig details en een oneven zwartniveau. De buitenopnamen zijn er veel beter aan toe, hoewel het winters landschap in deze vrij noordelijk gelegen plaats niet veel te bieden heeft. De luchtopnamen van de fabrieksterreinen zijn anderzijds indrukwekkend, evenals de opnamen die gemaakt zijn vanuit de cabine van de locomotief. De transfer is in orde, zonder storende ongerechtigheden en andere tekortkomingen. Het geluid staat in stereo en bevat uitsluitend geluid dat ter plekke is opgenomen. Het stereo-effect is minimaal.



EXTRA'S
Als extra krijgt u een Interview met de Regisseur waarin hij vertelt over het moeilijke realisatieproces wegens geen geld. De steun van o.a. IFFR, het Internationaal Film Festival van Rotterdam, liet hem uiteindelijk toe om de opnamen te beëindigen en de montage aan te vatten. Het Film Festival van Berlijn weigerde aanvankelijk zijn inzending omdat de maximum duur voor documentaires op minder dan 10 uur is vastgelegd. Uiteindelijk diende Bing een kortere versie in die voor deze dvd-release nog lichtjes is aangepast en uitgebreid. Alleen in Frankrijk heeft hij een releasedeal voor de bioscoop kunnen afsluiten.

CONCLUSIE
De driedelige documentaire Tie Xi Qu: West Of The Tracks (4 documentaires, samen 545 min.) is een mammoetproject waaraan de maker meer dan vijf jaar heeft gewerkt. Het resultaat is een indrukwekkend portret over de teloorgang van één van 's werelds grootste industriecomplexen als gevolg van het failliet van de socialistisch planeconomie en de té snelle invoering van westerse marktprincipes.