FILM
Zelfs de grootste meesterwerken van de zevende kunst bevatten momenten van zwakte. In Hitchcocks Vertigo bijv., is het proces wegens nalatigheid dat halverwege de prent tegen James Stewart wordt gevoerd maar een saaie en grotendeels overbodige bedoening. Idem dito voor sommige passages uit de Lord of the Rings-trilogie. Ook Citizen Kane is niet vrij van blaam wegens een compleet verouderd zang-en-danssegment. Het aantal films dat op alle vlakken, van regie tot muziek, van decordesign tot fotografie, van acteerprestaties tot scenario, een foutloos parcours aflegt is dan ook op één hand te tellen. Een idealistische mythe, beweren sommigen. En toch bestaan ze. The Apartment is een mooi voorbeeld. Of dat (helaas door velen vergeten) pareltje van jarenzeventigparanoia The Conversation. Maar dé te kloppen film werd gedraaid in 1949. Zijn naam? The Third Man. Of zoals ik hem graag noem: filmische perfectie.

In het Wenen na de Tweede Wereldoorlog, met nog steeds de littekens van de talloze bombardementen, arriveert pulpschrijver Holly Martins op zoek naar zijn oude vriend Harry Lime. Maar tot zijn ontzetting blijkt Lime recent het leven te hebben gelaten in een banaal auto-ongeluk. De wantrouwige Holly Martins ontdekt echter gaten in de verhalen van ooggetuigen. Vooral de aanwezigheid van een mysterieuze, derde man op de plek van het ongeluk roept vele vraagtekens op. De zoektocht van de schrijver naar zijn mogelijk nog levende vriend opent hem de ogen. Harry Lime was een slinkse profiteur, niet vies van misdadige handeltjes die onschuldige kinderen het leven kostten. Met meer tegenwerking dan hulp van Limes zwijgzame vriendin en de lokale politiecommissaris, achterhaalt Holly Martins de waarheid over Harry Lime. En dan blijkt pas écht in wat voor een wespennest de pulpauteur is beland.

Superlatieven zijn toepasselijk voor ieder aspect van The Third Man, maar naar goede gewoonte blijkt het fundament uit een waterdicht scenario te bestaan. Graham Greene, de cynische Britse meester van het geschreven woord, boetseert in deze krachtige film een verhaal dat politiek, romantiek, humor en thrillermomenten naadloos tot een makkelijk verteerbaar hors d’oeuvre verweeft. Het script balanceert, zoals de beste meesterwerken, op het dunne koord tussen publieksvriendelijke pulp en hoogstaand, politiek-sociaal getint drama. Greene slaat en zalft. Nu eens produceert hij een verhaallijn die zo uit een stationsroman lijkt weggepikt, dan weer levert hij een compromisloze, bijtende satire op het corrupte samenleven van vier geallieerde overheersers in de Oostenrijkse hoofdstad. Bovenal kruidt hij de film echter met een uit subtiele, innerlijke en uiterlijke, conflicten geboren urgentie die potentiële verveling vanaf de eerste seconde de kop indrukt. En als je denkt alles te hebben gehad, gooit Greene er ook nog eens tientallen lyrische dialooglijnen tegenaan, die weken, maanden en jaren later nog door je hoofd spoken.

Graham Greenes talent voor succulente woorden en venijnig meanderende plots wordt daarenboven ruimschoots geëvenaard door het magnifieke filmische oog van cineast Carol Reed. The Third Man is een prent die het begrip auteursfilm overstijgt. Het is een tour-de-force van visueel vertellen, vol technische hoogstandjes en momenten waarop de regisseur zijn unieke, hoogst gestileerde stijl aan de kijker opdringt. Maar, en dat is net het geniale, Reed verliest hierbij het belang van economisch vertellen nooit uit het oog. Zijn uitgekiende camerastandpunten en –bewegingen gebruikt hij niet om de show te stelen, maar om de kijker bewust en onbewust te manipuleren naar de gewenste emotie. De meest uitgesproken exponent hiervan is het consequente gebruik van de zogenaamde Dutch Angle, waarbij de camera een schuine tilt krijgt. Daarmee creëert de cineast een constant gevoel van onbehagen dat de spanning naar ongekende hoogten drijft.

Carol Reed wordt in zijn visuele flair vakkundig bijgestaan door een plejade aan technische crewleden op het toppunt van hun kunnen. Hoewel het ongepast lijkt niet uitgebreid in te gaan op de verdiensten van de hartritme verhogende montage, het groteske realisme van de sets en de bedrieglijke simpliciteit van de kostuums, wil ik toch vooral de invloed van twee specifieke contributeurs benadrukken: cameraman Robert Krasker en componist Anton Karas. Krasker, die oververdiend een Oscar kreeg voor zijn vooruitstrevende werk, is een meester in het uitbuiten van de contrasten tussen licht en schaduw. Een hoogtepunt van cinematografische genialiteit is bijv. het verschijnen van Harry Lime op het witte doek, met een heldere lichtstraal die zijn schuilend gezicht in een duistere deurnis betrapt. The Third Man is waarschijnlijk de knapst gefilmde zwart-witfilm uit de geschiedenis van de cinema. Al even memorabel is de beklijvende muziek die uit Anton Karas’ citer vloeit. Het ongewone snaarinstrument is perfect in staat de nostalgie van het oude Wenen te vertolken en biedt zo een extra laag om de emoties van de karakters voort uit te diepen.

Waarmee we naadloos over kunnen gaan tot een bespreking van de acteerprestaties. Een bespreking die zal lezen als een hagiografie, want de hele cast maakt een indruk die nog steeds nazindert in de analen van de filmgeschiedenis. Als de enigmatische Harry Lime drukt Orson Welles als geen ander zijn stempel op de prent. Het duurt een uur eer hij in beeld komt, maar de voorbije zestig minuten is er voortdurend over hem gepraat, zodat het risico op een anticlimax groot is. Toch slaagt Welles erin onze hooggespannen verwachtingen nog te overtreffen met een vertolking die tegelijkertijd flegmatiek, mysterieus, zachtaardig, verbeten en beangstigend is. Zijn interpretatie van de beroemde reuzenradscène behoort tot de klassiekers van de zevende kunst, niet het minst door de afsluitende monoloog die de acteur naar verluidt zelf schreef. Welles’ goede vriend Joseph Cotton heeft als de held van The Third Man een minder tot de verbeelding sprekende rol, maar wie nader toekijkt, ontdekt talloze subtiliteiten in zijn vertolking, waardoor zijn prestatie in mijn ogen evenveel lof verdient als die van Welles. Hun dynamiek is te vergelijken met die van Martin Sheen en Marlon Brando in Apocalypse Now en telkens de twee samen het scherm delen, spatten de vonken van het scherm. Ook de bijrollen zijn met oog voor detail gecast. Alida Valli was altijd al een actrice met beperkte kwaliteiten, maar ze weet hier probleemloos sympathie op te wekken als Harry Limes vriendin die verscheurd wordt door de keuze tussen de liefde van haar leven en een veilige relatie met een man die onvoorwaardelijk zijn leven met haar wil delen. En Trevor Howard slaagt er wonderwel in de hartvochtigheid van Majoor Calloway niet karikaturaal uit te spelen, maar ons een blik te gunnen in de ziel van dit intrigerende personage.

Van de ingenieuze newsreelachtige proloog tot de spannende achtervolging in de riolen van Wenen boeit The Third Man de kijker met een overdosis van briljante filmische ideeën, met gevoel en intelligentie uitgewerkt in heerlijk troebele plots en subplots, spectaculaire verhalende beelden en een poëtische, doch cynische kijk op het Europa van na de Tweede Wereldoorlog. Het moedige slot, dat alle hoop op een glad Hollywood-einde strak en kil de kop in drukt, zindert bovendien nog lange tijd na het bekijken van de film na. Ter gelegenheid van het nieuwe millennium kwam deze prent bij filmkenners als beste Britse film ooit uit de bus. Van een understatement gesproken! The Third Man is niet enkel de beste Britse film aller tijden. Het is tevens de beste Europese film. En eigenlijk een summum van de zevende kunst tout court.

BEELD EN GELUID
The Third Man heeft er zonder twijfel nooit beter uitgezien op een homevideoformaat dan op deze Blu-ray. Hoewel de print niet volledig vrij is van beschadigingen en grain, oogt het contrast bijzonder goed, zijn de zwartlevels van een bijzonder hoog niveau en ademt de print een sfeer die het midden houdt tussen een vereerde klassieker en een film die gisteren gemaakt had kunnen zijn. De ware revelatie is echter de soundtrack. De dialogen klinken kristalhelder, de mix is adembenemend en ruis is in velden noch wegen te bekennen.

EXTRA'S
De bonussectie van deze Blu-ray is goed gevuld, maar veel nieuws valt er niet te rapen. Een groot deel van de extra's wordt namelijk integraal overgenomen van een eerdere dvd-editie van de film. De belangrijkste extra is Shadowing the Third Man, een documentaire van anderhalf uur waarin heel wat interessante weetjes passeren. Ook de twee Trailers (5 min.) en The Third Man on Radio (28 min.) worden rechtstreeks van de vorige editie overgenomen, net als een Stills Gallery (3 min.). Ook een Alternative Opening Monologue (2 min.) waarin de inleiding van Carol Reed vervangen is door die van Joseph Cotton, vonden we al op eerdere dvd's terug.

Volledig nieuw is een Audiocommentaar van assistent-regisseur Guy Hamilton, Simon Callow en Angela Allen. Vooral de technische bravoure van The Third Man komt aan bod op de informatieve track. Een erg leuke toevoeging is bovendien de Interactive Vienna Tour, waarin je in totaal bijna een uur lang langs de belangrijkste locaties uit de prent gegidst wordt, maar waarin ook een vergelijking met het moderne Wenen gemaakt wordt. De schijf bevat daarnaast twee Audio-interviews, eentje met Joseph Cotton (48 min.) en eentje met Graham Greene (9 min.). Minder interessant blijken een Interview en Performance (5 min.) met zitherspeelster Cornelia Mayer. De release bevat eveneens een Engelstalig boekje met een Essay over The Third Man door auteur Charles Drazin.

CONCLUSIE
Ook na bijna twintig kijkbeurten blijft The Third Man moeiteloos overeind als een van de meest innovatieve, memorabele en beste films ooit gemaakt. De prent mixt tragedie, maatschappijkritiek en zwarte humor op onnavolgbare wijze en bevat enkele van de meest herkenbare beelden en dialogen uit bijna 120 jaar filmgeschiedenis. Beeld en geluid halen op Blu-ray bovendien een uitstekend niveau, terwijl ook de bonussectie uitblinkt in inzichtelijkheid.