Als meisje van acht wordt Jane Eyre aan de welwillendheid van vreemdelingen toevertrouwd: de jongere zus van haar net overleden vader stopt haar in een weeshuis, ondanks de belofte om haar nichtje als een eigen kind op te voeden. Maar Jane Eyre brengt geen erfenis mee en haar tante Mrs. Reed heeft al haar tijd nodig voor drie verwende kinderen die Jane het leven moeilijk maken en die blij zijn als ze op een keer door de strenge Mr. Brocklehurst wordt meegenomen. Meer dan tien jaar zal Jane in een weeshuis annex kostschool wonen, er de strenge behandeling ondergaan en uitkijken naar het moment waarop ze achttien is en op eigen benen kan staan. Op haar advertentie reageert de al wat oudere Mrs. Fairfax (Joan Plowright), huishoudster op het afgelegen Thornfield Hall, een imposant middeleeuws kasteel in grijze natuursteen met kantelen en wachttorens, want die zoekt een gouvernante voor Adèle (Joséphine Serre), een jong en opgewekt meisje kind dat Mr. Rochester uit Frankrijk heeft meegebracht, het resultaat van een uit de hand gelopen flirt met een Parijs danseres die er na korte tijd met een andere kerel vandoor is gegaan.

 

De kasteelheer is evenwel niet thuis. Volgens Mrs. Fairfax brengt Edward Rochester (William Hurt) zelden meer dan een paar dagen per jaar op z’n landgoed door. Ze noemt hem minzaam en rechtvaardig, maar nauwelijks geïnteresseerd in Adèle of in z’n geboortehuis. Z’n vader en oudere broer hebben hem slecht behandeld, beweert ze, waardoor Mr. Rochester pas negen jaar geleden op het kasteel is teruggekeerd. Ze zegt het op luchtige toon, maar Jane Eyre (Charlotte Gainsbourg) merkt de verdrietige ondertoon in haar stem. Lang hoeft ze niet op antwoorden te wachten op de vele vragen die haar door het hoofd spoken: op een ochtend staat ze oog in oog met een onbekende die in het bos van z’n paard is gevallen en die z’n voet bezeerd heeft. De onfortuinlijke ruiter blijkt Edward Rochester te zijn, haar werkgever. Hij bejegent haar vriendelijk, maar afstandelijk en een beetje cynisch en Jane merkt de harde en verwijtende blik in z’n ogen als hij over vroeger praat of over Adèle, voor wie hij zich verantwoordelijk acht, maar nauwelijks vaderlijke gevoelens koestert.

 

Voorzichtig gaat Jane Eyre Thornfield Hall als haar nieuwe thuis beschouwen. Ze kan het goed vinden met Mrs. Fairfax en met Adèle en ze wendt aan de onderzoekende blikken van de kasteelheer en zijn wisselende stemmingen. Eén ding blijft haar dwarszitten: de demonisch lach die haar uit haar slaap houdt en die uit de richting komt van de slaapkamer van de schuwe Grace Poole (Billie Whitelaw), een oudere vrouw die naai- en verstelwerk uitvoert. Ook Mr. Rochester is vrij zwijgzaam over het onderwerp, maar als Jane op een avond gewekt wordt door het klapperen van een raam en vervolgens een brandgeur waarneemt – die uit de slaapkamer van Edward Rochester blijkt te komen – is het duidelijk dat er meer aan de hand is. Hij drukt haar op het hart de zaak te vergeten en Grace Poole vertelt haar de ochtend nadien dat het om een ongelukje gaat met een olielamp. Maar het hysterische gelach houdt aan en neemt zelfs toe in de daaropvolgende dagen. Jane is er niet gerust in en vreest voor haar veiligheid en die van de medebewoners. En dan vraagt Edward Rochester haar ten huwelijk.

 

Jane Eyre (1847) is zonder twijfel het populairste boek uit de Angelsaksische literatuur en behoort als gevolg van de invloed van de Engelse taal op de rest van de wereld, tot de wereldliteratuur. De roman van Charlotte Brontë is in ontelbare talen vertaald, op miljoenen exemplaren gedrukt en ontelbare keren verfilmd voor het witte doek. Voor een geroutineerd regisseur als Franco Zeffirelli moet het een makkie zijn om met een sprankelende versie van Jane Eyre uit te pakken, vooral met namen als William Hurt, Geraldine Chaplin en Charlotte Gainsbourg in de cast. Maar de som van al dat talent is kleiner dan wat minder bekende regisseurs voor en na hem (meestal) met minder middelen hebben gerealiseerd. Zeffirelli kiest nl. voor een ingehouden acteerstijl en minimale karakterontwikkeling tegen een desolate achtergrond. Z’n acteurs worden in een strak keurslijf gestopt en ze krijgen nauwelijks ruimte om hun personages uit te leggen, waardoor het drama altijd op een zekere afstand blijft en de kijker maar in beperkte mate gaat boeien. Charlotte Gainsbourg, altijd donker gekleed en het hoofd gevangen onder een weinig geïnspireerd en streng kapsel, heeft maar één gelaatsexpressie en de wirwar van emoties en gemoedstoestanden die Charlotte Brontë in het karakter Jane Eyre stopt, komt hier nauwelijks aan de oppervlakte, ondanks die prachtige amandelogen van Gainsbourg. Bovendien lijkt niemand minder geïnteresseerd in het gehavende gevoelsleven van Mr. Rochester dan William Hurt. Z’n prestatie is inspiratieloos en mat en ze komt zelfs niet in de buurt van het intrige dat Charlotte Brontë voor haar mannelijk hoofdpersonage heeft gereserveerd. Niet alleen de romantiek, maar ook de dramatische evolutie van de relatie tussen Jane Eyre en Edward Rochester worden gehypothekeerd door de sobere en neorealistische aanpak van Franco Zefirrelli en alle elementen die van Jane Eyre een goede roman én eventueel een goede film kunnen maken (hartstocht, liefdeskoorts, lust, zielenpijn, hunkering, verdriet etc.) zijn in hoge mate weggesneden uit het scenario. Wat overblijft is een drama met een minimale emotionele baseline, dat de toeschouwer nog nauwelijks vertelt waarom Jane Eyre zich aangetrokken voelt tot Edward Rochester én omgekeerd. Bovendien zijn de sobere aankleding van de film én de afgemeten regie van Franco Zeffirelli geen bruikbare pasmunt voor de keuzes die hij samen met Hugh Whitemore (scenarioschrijver van tv-films) heeft gemaakt.

 

 

De beeldkwaliteit is redelijk goed, met gedempte kleuren voor de interieurs en de aankleding van de personages tegen een iets donkerdere achtergrond. De detaillering is acceptabel en de beelden ogen meestal scherp. De buitenopnamen zijn er minder goed aan toe: de weinige kleuren vallen bijna helemaal weg (vooral in de ruimere opnamen) en niet alle ongerechtigheden (vuiltjes, zwarte punten, haartjes) zijn weggewerkt, waardoor deze toch niet zo oude film er slechter aan toe is dan nodig. Twee keer lijkt het beeld te springen (of ontbreekt er een frame). Knoeien met het beeldformaat (1.85:1 versmald tot 1.33:1) kost uiteraard extra punten. Het geluid staat in stereo, maar de uitgever doet niet eens de moeite om dat op de hoes te vermelden. Het effect is niet spectaculair en de achterste kanalen én de subwoofer hebben bijgevolg weinig om handen. De muziekscore van Mario Capponi en Alessio Vlad passeert meestal onopvallend, maar het hoofdthema van hun compositie is wel zeer effectief en blijft in het oor hangen.

 

Geen

 

Jane Eyre krijgt in de handen van regisseur Franco Zefirelli een sobere lowprofileaanpak met personages wier gevoelens met mondjesmaat op de kijker losgelaten worden. Het is moedig van Franco Zeffirelli om het bekende materiaal in een nieuwe context te plaatsen, maar jammer genoeg levert het nauwelijks meerwaarde op en blijft er van de intenties van de auteur weinig over, want net zoals bij Jane Austen zijn emotie, hartstocht en universele herkenbaarheid onverbrekelijke verbonden met het oeuvre van Charlotte Brontë.