Met Antichrist keert de Deense regisseur Lars Von Trier terug naar werk uit z’n eerste periode, met name naar z’n Europa-trilogie waarin het geheimzinnig en bovennatuurlijke een belangrijke rol speelden. Uiteraard schreef de meester het scenario weer helemaal zelf en het heeft er alle schijn van dat deze productie de afrekening is met een lange en zware depressie die Von Trier in haar greep kreeg na z’n succesvolle toneelfilms Dogville (2003) en Manderlay (2005). In hoeverre het scenario autobiografische elementen bevat is onbekend, maar dat er sprake is van een stormachtig mentaal proces en een gestoorde psychische toestand, is zondermeer duidelijk. Tegelijk is ook de provocateur Von Trier terug van weggeweest, want de Deen deinst er niet voor terug om zich in de kijker te werken met aanstootgevend beeldmateriaal en zo nodig spraakmakende interviews, want de kassa moet uiteraard rinkelen, ook voor een regisseur die niet meteen de belangstelling van het grote publiek ambieert.
 

 

Von Trier begint z’n film met een heel lange en trage opname in zwart-wit op muziek van G.F. Haendel. Hij (Willem Dafoe) en zij (Charlotte Gainsbourg) bedrijven de liefde terwijl op hetzelfde moment hun driejarig zoontje wakker wordt, z’n bedje verlaat, naar de vallende sneeuwvlokken gaat kijken en uit het raam valt, direct gevolgd door z’n voddenpop die naast hem in de verse sneeuw terechtkomt. Zij is er het gat van in en ontroostbaar. Ze voelt zich schuldig. Ze had er voor hem moeten zijn. Ze wist dat ie ’s nachts wel eens uit z’n bedje kroop en dan door de kamer ging struinen, niet beseffend dat ie slaapwandelde, wat wil je van een kind van drie? Hij, van beroep therapeut, probeert haar te troosten en ook al is het de regel dat je familieleden niet zelf behandelt, doet hij toch een poging om haar te helpen. Maar kan hij z’n eigen betrokkenheid bij de feiten neutraliseren? Hij vindt zichzelf schuldig aan de dood van zijn zoontje, want hij was ook in de buurt. Ze waren samen in de buurt. Kan hij haar behandelen zonder haar verwijten te maken of zal zijn inmenging alleen maar erger veroorzaken?
 

 

In een poging om haar angsten in kaart te brengen, neemt hij haar mee naar Eden, een bosrijke omgeving waar ze een blokhut hebben. Zij heeft er zich de voorbije zomer met zoontje Nic teruggetrokken om aan haar proefschrift over misdaden tegen vrouwen sinds de middeleeuwen te werken. Wat er toen is gebeurd, het blijft onduidelijk, maar het heeft haar bang gemaakt, waardoor ze haar schrijfwerk aan de kant heeft gelegd en uiteindelijk het proefschrift niet af gemaakt. De confrontatie met Eden boezemt haar angst in die hij door middel van spelletjes en gesprekken onder controle probeert te brengen. Maar zij vindt z’n aanpak betuttelend en ze revolteert, een traumatische situatie die ze via geweld en seks poogt te ontmijnen. Het gaat evenwel van kwaad tot erger, zonder dat hij in staat blijkt om haar te kalmeren en normaal te laten functioneren.
 

 

Antichrist heeft een proloog, een epiloog en drie hoofdstukken: verdriet, pijn en wanhoop. Na het initiële verdriet is het vooral de pijn om het verlies dat fysiek leed veroorzaakt. Wordt het nog erger?, vraagt een huilende zij. Ja, het wordt beslist nog erger, zegt hij op rustige toon, maar het gaat uiteindelijk over. Het is een stadium waarin ze elkaar nodig hebben, maar elkaar ook vermijden, want zij lijkt een wrok te koesteren jegens alles en iedereen. In hoofdstuk drie schakelt Lars Von Trier bovendien een stuk hoger, waardoor de confrontatie tussen ratio en hysterie plaatsmaakt voor een aanpak met flink wat gore. Wat te denken van een bloederige masturbatiescène of een zelfverminking met clitoridectomie als gevolg? Een logische verklaring is er nog nauwelijks voor de geestesgesteldheid van de hoofdpersonages of voor de bizarre fenomenen in de hun omringende natuur, maar een geval van vroeggeboorte, het beeld van een doodgeboren dier en het roven en vervolgens verslinden van jong leven, het wijst wel in een zekere richting. Alleen Von Trier weet wat er met z’n personages gebeurt en waarom zo en niet anders. Als toeschouwer kan je het spektakel alleen maar ondergaan, maar op antwoorden hoeft de toeschouwer niet te rekenen, want zo zit een Von Trier-film niet ineen en op eventuele vragen zou de regisseur beslist reageren met mistige omschrijvende bewegingen.
 

 

Zoals gebruikelijk bij Lars Von Trier ligt de camera heel vaak op de schouder om de personages heel dicht op de huid te zitten en elke beweging te registeren: gigantische uitvergrotingen van ogen en monden, een zoomende lens en vrij indiscrete bewegingen zijn aan de orde van de dag. Het mag verbazen dat het procedé maar één echte hardcorescène oplevert (in het begin van de productie), want de seksscènes lijken meer op gevechten tussen de seksen dan op een echt liefdesspel. Op Charlotte Gainsbourg en Willem Defoe rust de zware taak om het cryptische scenario van Lars Von Trier in dialogen en beelden om te zetten. Zij steunen op hun jarenlange ervaring om in elke scène een zinvolle interpretatie neer te zetten. Veel wijzer wordt de toeschouwer niet noodzakelijk, maar Gainsbourg en Defoe spelen wel de sterren van de hemel, waarvoor zij in Cannes de prijs voor beste actrice in ontvangst mocht nemen.
 

 

Lars Von Trier gebruikt weinig extra licht, waardoor de interieuropnamen vrij donker zijn met maar af en toe kleur en zoals in de hele lange beginscène zelfs helemaal geen kleur, maar louter zwart en wit. In de buitenopnamen domineert het groen van de natuur als derde hoofdrolspeler en alleen de zuinige flashbacks zijn voorzien van felle en frissen tinten. Om de geheimzinnigheid aan te scherpen gebruikt Von Trier liefst donkere tinten met de zwarte schaduw van vogels als tweede laag. Componist Kristian Eidnes Andersen (Submarino, 2010) kiest voor een donkere en dreigende soundtrack waarin geluiden i.p.v. instrumenten het voortouw nemen. De aria Laschia Ch’io Pianga uit de opera Rinaldo van G.F. Haendel tijdens de begin- en eindscène van de film is zondermeer een uitstekende keuze. Voor de geluiden van de natuur, de vallend eikels en de kinderstem in het bos, maakt Von Trier dankbaar gebruik van de surround en de 5.1-track.

De Originele Trailer.
 

 

Antichrist van het Deens enfant terrible Lars Von Trier is een heftige, maar ook een beetje een vermoeiende film die veel suggereert, maar in feite weinig vertelt. Het komt allemaal uit die dolle koker van de regisseur en het allemaal logisch op een rijtje zetten is onbegonnen werk. Von Trier is een intelligente filmmaker en beslist één van de belangrijkste regisseurs van zijn tijd, maar zijn werk is daarom niet altijd perfect of gemakkelijk toegankelijk. Dat hij Antichrist opdraagt aan z’n grote voorbeeld Andrey Tarkovsky is een teken aan de wand en maakt de weg vrij voor keuzes die niet altijd logisch en/of eenduidig zijn.