De Japanse grootmeester Akira Kurosawa was 81 toen hij in 1991 z’n 30ste en voorlaatste film Rhapsody In August in Cannes voorstelde. Z’n vorige film Dreams (1990) was niet goed ontvangen door de filmcritici en velen meenden dat z’n talent als gevolg van zijn ouderdom was opgedroogd. De kwaliteit van de historische drama’s Ran (1985), Kagemusha (1980) en het meesterwerk Dodes’ka-den (1970) zou hij op z’n oude dag inderdaad niet meer evenaren, maar dat betekent niet dat bijv. Rhapsody in August een totale mislukking is. Wél lijkt de film een zeer persoonlijke afrekening met het recente verleden te zijn en wijkt ie qua toon en onderwerp op die manier af van wat de meester in z’n lange en succesvolle carrière allemaal op film vastlegde. Het is m.a.w. even wennen, maar gauw blijkt dat Rhapsody niet zo ver uit de buurt van eerder werk gesitueerd wordt, alleen kiest de regisseur dit keer niet voor een verhaal uit het naoorlogse Japan, militair verslagen en economisch ten gronde gericht, maar voor een terugblik op de oorlog 45 jaar na de feiten, waarbij hij z’n kritiek niet spaart op de manier waarop Japanners met hun verleden omgaan.
 

 

Vier jonge tieners brengen de zomer door bij hun stokoude en frêle oma op het platteland terwijl hun ouders een bezoek brengen aan het gezin van oma’s oudste broer die na de oorlog naar Hawaï is uitgeweken, alwaar hij met een blanke vrouw is getrouwd en een gigantische ananasplantage en –fabriek uit de grond heeft gestampt. Omdat oma geen televisie heeft (we zijn in 1990), zit ze ’s avonds met haar kleinkinderen op het terras van haar oude hoeve en vertelt ze over hun opa die om het leven kwam toen de bom op het nabijgelegen Nagasaki werd gegooid. Zelf heeft ze nog maar weinig haar als gevolg van de radioactieve straling die vrijkwam, maar ze heeft het allemaal overleefd omdat ze op dat moment in een dorp achter de bergen woonde. Overdag doen de vier kleinkinderen boodschappen in Nagasaki en bezoeken ze het oorlogsmonument en het schoolplein waar hun grootvader samen met z’n leerlingen destijds omkwam. Ze horen het verhaal over hun opa voor het eerst en ze zijn lichtjes verbaasd en nog meer geschokt.

 

 

Dan komt uit Hawaï een brief van de (blanke) zoon van oma’s oudste broer met de mededeling dat zijn vader z’n jonger zus nog één keer wil zien voor z’n dood en of ze dus naar Hawaï kan komen. Maar oma herkent haar oudere broer niet op de foto’s en dus aarzelt ze. Uiteindelijk belooft ze de kinderen om samen na 9 augustus (de herdenkingsdag van de bom op Nagasaki) naar Hawaï af te reizen. Maar zover komt het niet, want een telegram daarover aan hun ouders in Hawaï komt in de handen terecht van haar broers zoon Clark (Richard Gere), die men nooit over het drama van zijn oom in Japan heeft verteld. Een paar dagen later landt Clark op de luchthaven van Nagasaki, maar de ouders van de vier kinderen vrezen dat de Amerikaan (Clarks vader liet zich naturaliseren) geen al te beste bedoelingen heeft waardoor hun inspanningen om met de rijke Amerikaanse familie goede maatjes te worden in het water dreigen te vallen.
 

 

De meester van de beeldcompositie kiest in Rhapsody In August voor een eerder eenvoudige aanpak en deinst er niet voor terug om fantastische elementen te gebruiken zoals een gigantisch oog boven de bergen op de plek waar de oude vrouw en haar broer destijds de lichtflits van de atoombom zagen. Voor de rest leidt hij de kijker langs de oorlogsmonumenten en een door de hitte samengevouwen klimrek op de speelplaats van een lagere school en uit hij voorzichtig zijn kritiek op de manier waarop Japan met z’n verleden omgaat: in de straten van Nagasaki – helemaal heropgebouwd naar westerse stijl – getuigt niets nog van de ramp van toen. Onder deze stad ligt die van de bom, zegt een van de kinderen, maar wat ze zich daarbij moeten voorstellen is onduidelijk: het is ze op school niet of nauwelijks verteld. Het is een drama van lang geleden waarmee ook hun ouders niet bezig zijn. Die denken vooral aan hun carrière en aan geld verdienen. Alleen de oudjes zitten nog regelmatig in een kleine tempel boeddhistische mantra’s af te dreunen en te bidden voor de slachtoffers.
 

 

De komst van Clark (half Japans, maar vooral blank) is een verrassing: hij spreekt vlot Japans en wil in de eerste plaats het monument in Nagasaki zien. We hebben gehuild toen we het nieuws in het telegram lazen, zegt hij en hij biedt z’n oude tante z’n verontschuldigingen aan voor wat is gebeurd, een fragment dat in Cannes voor heibel zorgde, want was er dan geen reden om de bom te gooien?, vroeg een journalist zich af. Op het filmfestival van Tokio kreeg de regisseur bakken kritiek omdat hij de historische feiten geweld zou hebben aangedaan. Hij maakte er zich vanaf met de opmerking dat in zijn visie oorlog een zaak is van landen, niet van mensen, maar helemaal overtuigen deed hij niet. Desondanks is Rhapsody In August een aandoenlijke film waarin de onwetendheid van de derde generatie en de desinteresse van de tweede in schril contrast staat met het niet afnemend verdriet van degenen die het hebben overleefd wegens het verlies van zo veel geliefden. Het is een onderwerp dat in Kurosawa’s zwart-witfilms uit de jaren vijftig niet aan bod komt, want toen ging de aandacht naar de haperende wederopbouw, de armoede en de welig tierende corruptie van de ambtenarij, onderwerpen die z’n publiek uit die periode vooral interesseerden.
 

 

Waaraan het in Rhapsody In August vooral ontbreekt is Kurosawa’s humoristische en nog meer cynische kijk op mensen en dingen, met als enige uitzondering de uitval van de oude oma tegen haar kinderen en schoonkinderen terwijl die in haar bijzijn praten over de lucratieve financiële en professionele mogelijkheden die de kennismaking met hun familieleden in Hawaï bieden. De meest indrukwekkende scène uit de film zit helemaal aan het einde als het halfseniele oudje zich tijdens een storm met een door de hevige wind afgebroken paraplu in de richting van Nagasaki spoedt en het lijkt alsof ze alsnog de flits van de bom tegemoet loopt.

 

Rhapsody In August kan bogen op een goede technische kwaliteit. De kleuren zijn fel, het beeld is scherp en de detaillering is in orde. De spaarzame muziek is naar aloude gewoonte gecomponeerd naar westerse snit. Het stereospoor is bovendien ruim voldoende voor deze eerder stille film. In tegenstelling tot de informatie op de hoes, krijgt u een Japanse versie en (gelukkig!) geen nagesynchroniseerde track in het Engels.

 

Naar slechte RCV-gewoonte zelfs geen introscherm. Na een aantal (verplicht te bekijken) Andere Trailers start de film vanzelf.

 

Rhapsody In August behoort niet tot de meesterwerken van regisseur Akira Kurosawa, maar is vooral voer voor diehardfans die de drie A-Film/Cinéart-boxen (2004-2005) over zijn werk in huis hebben plus nog een aantal belangrijke films uit z’n latere carrière. Technisch is de dvd in orde, alleen jammer van de lege bonussectie en het ontbrekende introscherm.