FILM
Antwerpen, 15de eeuw. Jan Zonder Vrees (Jan Decleir), die toevallig dezelfde bijnaam heeft als de hertog van Bourgondië, is de nogal gespierde kleinzoon van moeder Neeltje uit het Krabbenstraatje in Antwerpen. Jan leidt een nogal roekeloos leven waarbij hij zichzelf voortdurend in de problemen werkt omdat hij van niets of niemand bang is. Zijn neef Tijs (Dirk de Batist) meent dat hij Jan te grazen kan nemen, en doet zich 's nachts op het kerkhof voor als spook. Jan ramt de jongen in elkaar, en zijn moeder (Dora Van der Groen) wil dat Jan daarvoor voor de vierschaar verschijnt. Jan is er echter het type niet naar om zich te laten commanderen, en hij ontvlucht op nogal redelijk spectaculaire wijze Antwerpen, zwerend dat hij ter ere van zijn grootmoe als vrij man én stinkend rijk zal terugkeren. Op zijn tocht die hem stroomopwaarts de Schelde op voert ontmoet hij Dokus (Jef Burm), een nogal schlemiele lijfeigene die zich door zijn hereboer, Stansen (Joris Colet) laat afranselen. Jan mept terstond wat verstand in de hersens van de norse boer, die zich laat overtuigen dat Jan een rechtschapen kerel is. Wanneer Jan vertelt dat hij door zijn nogal nonchalante houding regelmatig narigheid op de hals haalt, kan Stansen hem overtuigen om een queeste te ondernemen tegen de waterdemon Kludde, die de omgeving van Dendermonde onveilig maakt. Jan vindt dit de perfecte uitdaging om te zien of er überhaupt iets is wat hem schrik kan aanjagen. Want demonen bestaan niet, toch?



De eerste volledig in Vlaanderen gedraaide full-length animatiefilm, gemaakt in een coproductie van de BRT met de Gentse animatiefilmstudio Pen-films, is de prestigieuze verfilming van het bekende kinderboek van Constant De Kinder, dat vorig jaar zijn honderdste (!) verjaardag vierde - ik heb nog een exemplaar in den ouden schpelling. Jef Cassiers, bekend van de kolderfilmpjes 't Manneke en tal van Vlaamse jeugdfeuilletons kroop op de regiestoel voor dit project dat eerst in de cinemazalen verscheen in 1985 en vervolgens in acht afleveringen werd gehakt voor vertoning op de BRT in 1986. België keek natuurlijk naar grote broer Frankrijk, waarmee ze in 1976 de tekenfilm De Fluit Met Zes Smurfen (Hey JustBridge, hebben jullie dat gelezen? Een tip!!!) hadden verwezenlijkt, en ze dachten dat zoiets ook zouden kunnen. De productie kan zich natuurlijk in niets meten met het grote geld van Amerikaanse of zelfs Europese filmstudio's, en ziet er verhoudingsgewijs goedkoop uit; de films doen meer aan de filmstijl van Ralph Bakshi denken, en de figuurtjes uit de vroegere strips van Vandersteen. Dit was overigens niet de eerste poging om het mateloos populaire kinderboek van De Kinder te verfilmen: de BRT, toen nog NIR, deed een poging in 1956, maar vermits net als bij Schipper Naast Mathilde de uitzendingen rechtstreeks op antenne gingen, is er niets meer van bewaard gebleven. Vooralsnog is het wel de beste bewerking van het oeuvre van De Kinder.




Is de vormgeving een beetje knullig, toch is het woord 'verbeeldingsrijk' hier meer dan ooit op zijn plaats, zeker wanneer je het shoestring budget van weleer bekijkt is dit verhoudingsgewijs een zeer mooie kunstige film, en blijft het originele bronmateriaal, het jeugdboek Jan Zonder Vrees, ijzersterk materiaal, waarin voor die tijd nogal sterk emancipatorische thema's aan bod kwamen, een sterk pleidooi tegen bijgeloof en een redelijk goede studie over de Vlaamse gebruiken in de Middeleeuwen, zoals het recht op het godsoordeel. Jan, niet toevallig ook het enige moreel rechtschapen figuur, wordt vertolkt door zijn naamgenoot Decleir, en ziet eruit als Schwarzenegger op het hoogtepunt van zijn steroïdenconsumptie. Hij is daarbij het enige min of meer anatomisch verantwoord geanimeerde personage tussen een bende trollen, een beschermengel van de veelal ondervoede zwakkeren in de samenleving, die als enige prijs voor Jans hulp moeten beloven dat ze onder meer gezond zullen eten en spiermassa zullen kweken. Jan moest uiteraard ook voor rolmodel dienen voor de flink ondervoede kinderen die in het begin van de 20ste eeuw Antwerpen overspoelden.

De film volgt het boek nogal nauwgezet, op twee markante details na: het eerste is dat in het boek de confrontatie tussen Jan en Tijs noodlottig afloopt voor deze laatste, want die breekt zijn nek tegen een zerk. In een tekenfilm voor kinderen kon dit echter niet, en werd Tijs alleen maar zwaargewond, wat wel de ongewone gebeurtenis in gang zet dat Jan hiervoor de doodstraf zou verdienen. Ten tweede is het tussen het verslaan van Kludde en de ontmoeting met Alwina en haar moeder er nogal wat uit het boek verdwenen dat echter dezelfde teneur heeft als de rest van het boek: Jan als verdediger van weduwen en wezen, die nogal eens profiteert van de naamsverwarring (mensen menen dat hij de hertog van Bourgondië is). Na zijn adelslag jaagt Jan dan ook nog de Engelse soldaten weg uit Sluis en neemt het op voor een groep geïntimideerde joden, niet echt dadelijk de meest evidente verhaallijn in een boek uit 1910! Het boek eindigt dan met Jans triomfantelijke terugkeer, en nogal wat andere jeugdschrijvers hebben dan de erfenis voortgezet en nog een hele reeks sequels geschreven, waarin we leren hoe het in het huwelijksleven met Jan en Alwina vergaat. Enfin, u kent het wel, ze genieten samen van huwelijksgeluk en kind, maar ééns in de zoveel maanden moet Jan er toch weer eens samen op uit met Dokus om een paar koppen van schurken tegen elkaar te laten knotsen.




Jan Zonder Vrees dreigt in deze moderne maatschappij met Batmans en Supermans het pleit een beetje te verliezen, maar het is ontzettend hartverwarmend dat JustBridge deze titel terug van onder het stof heeft gehaald, alhoewel het wellicht niet nodig was geweest om de in stukjes gehakte afleveringen integraal op de dvd te zetten, de langspeelfilm was lang genoeg geweest. We kunnen echter op deze manier wel telkens opnieuw luisteren naar de mooie synthesizerscore van Alain Pierre.

BEELD EN GELUID
De afleveringen staan niet als één geheel op de disk, als je voor de play all-optie kiest, krijg je toch de acht afleveringen voor televisie achter elkaar, met vooraan telkens een korte samenvatting. Desondanks zijn we blij dat we dit 25 jaar oude stukje jeugdnostalgie in handen hebben. De beeldkwaliteit heeft te lijden gehad onder de tand des tijds, dat kunnen we niet wegsteken, en zo lijkt de rand van het decor af en toe "op te rollen". De film bevat nog veel printbeschadigingen, maar de kleuren lijken me inderdaad wat ze geweest waren. De geluidstrack is in Dolby Surround 2.0 uitgevoerd, maar klinkt vrij helder, op één of twee instanties na, zoals die waarin Jan van op het erf van boer Stansen Kludde vervloekt, of wanneer Dokus en Alwina op zoek naar haar moeder gaan. Toch heeft de disk een historische replay value, en zo lang uw koters naar dit kijken, kijken ze tenminste niet naar Lazytown.




EXTRA'S
Helaas moeten we het hier stellen met de klassieke trein aan Bridge-trailers.

CONCLUSIE