September 1939. De Polen slaan massaal op de vlucht voor de Duitse troepen die vanuit het westen hun land binnentrekken. Maar dat biedt weinig soelaas, want op hetzelfde moment worden ze vanuit het oosten door het Rode leger belaagd. Hitler heeft het nl. met de Russen op een akkoordje gegooid om Polen te verdelen en als nationale staat van de landkaart te vegen. De Polen zitten in de val en het Poolse leger, de nationale trots van Warschau tot Krakau, wordt ingesloten en ontwapend. De jonge Anna en haar 6-jarig dochtertje Nika zijn ondertussen vanuit Krakau naar de oostelijke grens gereisd in de hoop hun echtgenoot en vader Andrzej, officier in het Poolse leger, terug te vinden. De jonge militair zit samen met honderden collega’s in een Russisch kamp in afwachting van z’n transport naar het oosten. Hij gaat niet in op Anna’s aanbod om zich om te kleden en in alle stilte te verdwijnen, want als Pools officier ziet hij het als zijn plicht om op waardige manier z’n internering te aanvaarden, want oorlog is nu eenmaal vechten én ev. gevangengenomen worden.
 

 

Ondertussen maakt Andrzejs vader zich in Krakau klaar voor een confrontatie met de Duitse bezetter over de ev. heropening van de plaatselijke universiteit. De Duitse commandant houdt het kort: de universiteit, een broeinest van activisten tégen het Duitse militaire gezag, blijft gesloten en als garantie worden alle professoren afgevoerd naar een werkkamp. Andrzejs vader zal niet meer terugkeren en zijn oude weduwe zal een paar jaar later z’n schaarse persoonlijke bezittingen via de post terugbezorgd krijgen: overleden na een hartaanval in Sachsenhausen.

 

Na de Duits-Russische breuk als gevolg van Hitlers vijandelijkheden tegen Moskou, circuleren er berichten in de pers en in de door de Duitse bezetter gecontroleerde bioscoopjournaals over een massagraf in Katyn waar de Russen bijna 15.000 Poolse officieren zouden hebben laten executeren. Met ingehouden adem controleert Anna elke week de krantenberichten over de zgn. Lijst van Katyn met de namen van de geïdentificeerde slachtoffers. Andrzejs naam is er evenwel nooit bij en na het beëindigen van de vijandelijkheden begint het lange wachten. Ondertussen is Polen definitief in de handen van de Russen gevallen en komt in Warschau een marionettenregering aan de macht. Via de radio en de kranten wordt het bericht verspreid dat de moordpartij in Katyn het werk is van de nazi’s. En dan, als uit het niets, brengt op een ochtend een oudere dame een bruine envelop met wat persoonlijke spullen van Andrzej én het dagboek dat hij sinds z’n internering door de Russen bijhield.
 

 

In Katyn vertelt de Poolse regisseur Andrzej Wajda een zeer persoonlijk verhaal, want het is z’n eigen, in Katyn geëxecuteerde vader die model stond voor z’n hoofdpersonage Andrzej. De executie van bijna 15.000 officieren is 60 jaar na de feiten nog altijd een bloedende wonde en het helingsproces kon pas beginnen na de Val van de Muur en de implosie van de Sojet-Unie. Al die tijd zijn de Russen de verantwoordelijkheid voor de genocide van Katyn blijven ontkennen en wezen ze in de richting van Duitsland. Dat de lijken ondertussen tot twee keer toe zijn opgegraven om het revisionistisch gedachtegoed te ondersteunen, is voor menig Pool al bijna even pijnlijk als de eigenlijke executies. Het zou tot 1990 duren vooraleer het Kremlin de oorlogsmisdaden van Stalin toegaf, inclusief het bloedbad van Katyn.

 

Katyn is met andere woorden een hommage aan de duizenden onschuldige doden en voor de regisseur een deel van z’n rouwproces. Het verhaal over Anna en Andrzej is uiteraard het verhaal over de zoektocht van zijn moeder, het bange wachten tijdens de oorlogsjaren en de via het dagboek gereconstrueerde ervaringen van zijn vader na de gevangenneming door de Russen. Daarnaast is er de verhaallijn over de universiteitsprofessor, naar alle waarschijnlijkheid Wajda’s grootvader en het verhaal over Andrzejs overste, de generaal, en over diens vrouw en hoe die aanvankelijk weigert om mee te draaien in de propagandacampagne van de nazi’s tegen de Russen naar aanleiding van de ontdekking van het massagraf in Katyn. Een andere verhaallijn leidt de toeschouwer naar de naoorlogse periode op het moment dat de families van de slachtoffers lijnrecht tegenover de aanhangers van het nieuwe regime staan: wie in het nieuwe Polen wat wil betekenen of gewoon wil overleven, die onderschrijft de Russische versie van de feiten, nl. dat de Duitsers verantwoordelijk zijn voor de moordpartij op 15.000 landgenoten en militairen.

 

 

Wjada’s verslag is vooral factueel en dat gaat ten koste van de dramatiek, want hoe verschrikkelijk de koelbloedige moord op een hele legertop ook mag zijn, ook in de rest van de film betracht hij duidelijk een minimalistische benadering (het verdriet van Anna en haar schoonmoeder, van de vrouw van de generaal), waardoor Katyn bij momenten veel meer weg heeft van een documentaire. Het gebruik van echte zwart-witfootage werkt dat gevoel overigens sterk in de hand. Het is allemaal mooi, interessant en piekfijn afgewerkt, maar veel meer valt er niet over te zeggen, tenzij dat de actrices, in Polen wellicht allemaal grote sterren, voor een buitenstaander iets teveel op elkaar lijken waardoor er bij momenten verwarring ontstaat over wie nu precies wie is.
 

Al meteen in de eerste scène toont regisseur Andrzej Wadja het prachtige, wat sobere kleurenpalet dat hij een hele film lang zal aanhouden: mooie romige tinten van grijs en bruin met af en toe wat beige of groen. Het beeldmateriaal is altijd scherp, wat in combinatie met de kleurenkeuze in de close-ups mooie effecten geeft op de gezichten van de vrouwelijke personages. Het zwart-witmateriaal is uiteraard meer dan een halve eeuw oud, beschadigd, een beetje flou en zonder eigen geluid. Ongerechtigheden hebben we niet geconstateerd. Het geluid staat in 5.1, maar daar doen alleen de iets meer gewelddadige scènes (doodschieten van de Poolse officieren) hun voordeel mee. Voor de rest is Katyn vooral een film met dialogen en sfeer, met muziek van Krzysztof Penderecki als voorzichtige voetnoot.

Een aantal Andere Trailers.
 

 

Katyn van de Poolse regisseur Andrzej Wadja is vooral in historisch opzicht een belangrijke film omdat er voor het eerst ruim aandacht wordt besteed aan een massamoord die Stalin en zijn trawanten tot in 1990 in de schoenen van de nazi’s probeerden te schuiven. Het acteerwerk is meer dan behoorlijk, technisch is deze dvd in orde, alleen jammer van de magere bonussectie, want een interview met de regisseur was hier beslist op z’n plaats.