FILM
This is the Zodiac speaking.

Toegegeven, 't is eens wat anders dan het kinderuurtje met Nonkel Bob, zo op de Amerikaanse televisie. Eind jaren 60 houdt een seriemoordenaar maandenlang de media in zijn greep. De gestoorde moordenaar manipuleert kranten en de televisie om zichzelf een forum te verschaffen voor zijn zieke uitlatingen, en de politie kan wegens het ontbreken van een patroon in zijn moorden nauwelijks greep krijgen op de modus operandi van de meervoudige moordenaar, ondanks het feit dat die zeer slordig te werk gaat en zelfs meerdere ooggetuigen niet grondig genoeg om zeep heeft geholpen. De zaak wordt er natuurlijk niet beter op wanneer de politiediensten van de verschillende districten er andere ideeën op nahouden en elkaar het licht niet in de ogen gunnen. Een paar keer komen ze akelig dicht bij een dader waarvan het profiel best te vergelijken valt met dat van de Zodiac Killer, maar elke keer moeten ze de verdachte laten gaan wegens gebrek aan bewijs. Politieinspecteur Dave Toschi (Mark Ruffalo) en de al even mediageil als de moordenaar zijnde journalist Paul Avery (Robert Downey Jr.) worden door de Zodiac bij naam genoemd, en Avery gaat er compleet onderdoor van de drank, terwijl Toschi moet toezien hoe het onderzoek doodbloedt. Alleen de amateurdetective Robert Graysmith (Jake Gyllenhaal), cartoonist bij dezelfde krant als Paul Avery, stelt blijkbaar op het juiste moment de juiste vragen, en alhoewel hij als leek niet mag deelnemen aan het onderzoek schuiven verschillende politie-inspecteurs hem fragmentjes uit het onderzoek door die Robert in elkaar weet te puzzelen. Met zijn obsessieve zoektocht naar Zodiac rijdt hij intussen wel totaal zijn huwelijk in de vernieling: zijn vrouw Melanie (Chloë Sevigny) is doodsbang dat hij met de publicatie van een boek over de zaak de aandacht van de moordenaar zal trekken. Op een dag vindt Robert zijn huis leeg terug, en is zijn vrouw er met zijn drie kinderen vanonder gemuisd naar haar moeder. Zal Robert de identiteit van Zodiac kunnen achterhalen of eindigt hij net als Avery als een dronken wrak in de goot?

Na Panic Room en voor The Curious Case Of Benjamin Button wist creatieve duizendpoot David Fincher de critici nog maar eens op zijn hand te krijgen met deze intellectueel bevredigende, snoeiharde analyse van de fouten die door de politie werden gemaakt in het onderzoek naar de Zodiac Killer. De analyse is uiteraard onvolledig, want tot op heden is dit bekendste cold case-onderzoek naar Zodiac nog steeds niet afgerond, wordt algemeen aangenomen dat Zodiac naar pierenland is, en Fincher permitteert zichzelf een zekere vrijheid met op het einde een dader aan te wijzen die om evidente redenen niet meer kan vervolgd worden. Zodiac is een zeer gestyleerde thriller die slechts in weinig elementen overeenstemt met de klassieke misdaadfilm. Wie hoopte op een tweede rondje Se7en is er dus aan voor de moeite. Waar de eerste twee of drie scènes de brutale werkwijze van de Zodiac Killer in beeld brengen en Fincher duidelijk voor een stuk rekent op het choqueren van zijn publiek als de moordenaar zijn slachtoffers vol lood pompt of herhaaldelijk neersteekt, verschuift de klemtoon na zowat een klein uur naar een vrij ingewikkeld politieonderzoek waarin inspecteurs van verschillende districten elkaar vliegen af te zitten vangen dat het niet meer mooi is.

Het duurt ook een tijdje voor in het kluwen van personages Jake Gyllenhaal als protagonist naar boven komt drijven. Nogal wat van de nevenpersonages worden echter niet ten volle benut; Robert Downey Jr. wordt ergens halverwege ladderzat op een woonboot uitgerangeerd en komt in de afwikkeling van de plot nauwelijks nog ter sprake. Ook valt het in de film op dat er geen stevige vrouwelijke rol voorzien is; Chloë Sevigny krijgt nochtans een magnifieke voorzet als gefrustreerde echtgenote van de geobsedeerde Graysmith, maar ze deemstert ook weg naar de achtergrond. Geen van de acteerprestaties is echter ondermaats, en Fincher, of meer bepaald scenarist James Vanderbilt, moet zich natuurlijk aan het relaas van de feiten houden, wat onder meer betekent dat er een hele technische uitleg volgt over het handschrift van Zodiac - één van de vermoedelijke daders is ambidexter, maar wordt toch als verdachte geëliminieerd omdat het geschrift van geen van zijn beide handen op dat van de Zodiac lijkt - wat allemaal wat minder evident wordt als je je bedenkt dat de film zich afspeelt in een periode waarin het summum van technologie een haperende faxmachine was. Finchers voorliefde voor detectivewerk uit de periode toen er nog geen CSI was, steekt er langs alle kanten uit. Plakboeken vol met krantenknipsels over de dader, muffe archieven waar in één van de duizenden dozen misschien de gouden tip verborgen zit... dat is de atmosfeer waar Finch zijn bewondering voor uit. Toch zou voor een film die tegen de 3 uur aanklokt de karakteruitwerking iets geprononceerder mogen zijn. Niet dat Zodiac die tijdsbrug niet moeiteloos zou kunnen overspannen. Daarvoor kent Fincher zijn métier veel te goed: in elkaar verweven verhaallijnen, snel en bitsig acteerwerk, een timing op het scherp van de snede... Zodiac is gewoon uitstekend gemaakt, en is iets helemaal anders dan het soort detectives waarbij de aanwijzigen de detectives als gebraden kiekens uit de lucht komen vallen, en ze dan nog niet de tegenwoordigheid van geest hebben om te slikken.

BEELD EN GELUID
In tegenstelling tot de Verenigde Staten liggen de rechten van deze Paramount-productie bij ons blijkbaar bij Warner, die zelden of nooit teleurstellen als het neerkomt op technische afwerking van disks, en ook hier is dat het geval. Het beeld is zeer gedetailleerd, wat onder meer tot uiting komt in de openingsscènes waarin we de eerste interieurshots van de San Francisco Chronicle te zien krijgen, maar ook in de scène waarin Zodiac bij klaarlichte dag een koppel nabij een waterval overvalt, vastbindt en vervolgens vermoordt. Als u de details daarbij niet dadelijk voor de geest kan halen is het enige alternatief om de film eens te bekijken. Net als in The Curious Case Of Benjamin Button goochelt Fincher met grijze kleuren die soms neigen naar sepia, om de ouderdom van zijn tijdsperiode correct te suggereren, alsook een sombere, regenachtige sfeer, maar ook in scènes waarin het koppeltje op Independence Day vuurwerk wil gaan afsteken (in de figuurlijke zin dan), is omlijnd met kleurpaletten die aan die periode herinneren. Veel van de scènes zijn geschoten met maar weinig verlichging, en Fincher weet er precies datgene aan over te houden wat hij voor zijn film maximaal kan gebruiken. Wat het geluid betreft moeten we het hier stellen met een ondermaatse en gecomprimeerde Dolby Digital 5.1-track die niet eens de lossless tegenhanger is van zijn Amerikaanse broertje. Eén of twee keer komt het geluidseffect goed uit de verf, wanneer er bijvoorbeeld off-screen een telefoon afgaat of de televisie in een nabijgelegen ruimte staat te blèren. Een indrukwekkende soundscape, zoals in de scène waarin Zodiac naar de televisie belt met de vraag om live zijn raadsman te kunnen spreken, had een stuk impressionanter gekund. "Niet te luid" leek het ordewoord, en de muziek van David Shire komt er maar met de schrik vanaf. De atmosferische geluiden, zoals op de redactie van de krant, klinken eerder wat rommelig en weinig gericht.

EXTRA'S
Neem een hamer en sla die oude versie van Zodiac in splintertjes vaneen. Deze disk bevat genoeg entertainend materiaal om u op nog een tweede avondje Zodiac te trakteren. Vooreerst zijn er twee audiocommentaartracks. Op de eerste krijgen we regisseur David Fincher te horen, met een stortvloed aan details aangaande de productie, de inspanningen van de acteurs, details in de achtergrond, de lokaties en de zorg besteed aan het creëren van de juiste tijdsperiode. Dit is een zeer rijke track met hopen informatie die de filmliefhebbers graag zullen horen. In de tweede track krijgen we de acteurs Jake Gyllenhaal en Robert Downey, Jr. voor de microfoon, alsook scenarist James Vanderbilt, producent Brad Fisher, en misdaadauteur James Ellroy, die misschien de film niet op de voet volgen, maar alleszins meer informatie op de kijker kunnen loslaten over de historiek, het waarheidsgehalte, de research en de manier waarop je van zo'n saai dossier toch nog een boeiende film kan maken.

Dan volgt de documentaire "Zodiac Deciphered" (54:13), waarin we te weten komen hoeveel er tijdens het productieproces afkomstig is uit het werk van Graysmith (de echte), en waar er in de film enkele dichterlijke vrijheden werden genomen. Er werd ook de nodige aandacht besteed om de rekwisieten in het juiste tijdvak te doen belanden (de film strekt zich uit over een twintigtal jaar). De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat de acteurs niet echt bijster verouderen. De documentaire "The Visual Effects Of Zodiac" (15:18) is een magerder beestje waarin we zien hoe de speciale effecten bijdroegen tot de uitstraling van de film. Meer in detail zijn er 3 Previsualization Scenes (6:31) waarin enkele intussen verdwenen gezichtjes weer worden opgebouwd dankzij de hulp van de conputer. Dit deel sluit af met een trailer (2:33).

Dan volgt er een tweede groep documentaires die het niet zozeer over de film hebben, dan wel over de historische context van de Zodiac-moordenaar. In de eerste, "This Is The Zodiac Speaking" (1:42:11) krijgt u een goede schets van de tijdsgeest in de jaren 60, waarin het onderzoek gevoerd wordt, en waar de enkelingen die bij de zaak betrokken waren en die nog het voorrecht hebben om te leven, getuigen over hun ervaringen. Hier bij dit alles ook nog hopen krantenknipsels en archiefmateriaal; wedden dat u na het bekijken van deze documentaire zélf de Zodiac kan aanwijzen. Maar dan krijgen we als apotheose de documentaire "His Name Was Arthur Leigh Allen" (42:33), waarin de makers alle argumenten tegen hoofdverdachte nummer één nog eens op een rijtje mogen zetten.

CONCLUSIE
Wie de Zodiac was, zal in deze film niet beantwoord worden; in de film worden echter voldoende elementen aangereikt over wie het had kunnen zijn, maar vooral hoe het kwam dat hij door de mazen van het net is geglipt,voornamelijk door klungelende rechters. Door het verhaal via de slechts van op de zijlijn betrokken Robert Graysmith the vertellen, vernemen we de details over de moorden maar in dezelfde volgorde als hijzelf, en komt het plaatje pas op het einde volledig tot zijn recht. Dit alternatief voor de whodunit is alleszins een begeesterd project van Fincher, die waarschijnlijk op dit moment de enige regisseur is die een briljante, meeslepende film over onderzoeksjournalistiek kan schieten op bijna geen drie uur zonder het publiek weg te jagen. Alle extra's op één disk crammen zorgt er wel voor dat de geluidstrack is moeten bijgesteld worden van Dolby TrueHD 5.1 naar Dolby Digital 5.1, wat een kwalijke zaak is. Was het geld op om een tweede disk te voorzien, Warner? Jullie missen een top-Blu-ray hier.