FILM
Toen het Amerikaans Filminstituut een tiental jaar geleden een lijst opstelde van de grootste filmhelden, stond niet avonturier Indiana Jones of spion James Bond bovenaan. De eerste plek werd ingenomen door Atticus Finch, een simpele advocaat. Het geeft treffend aan in welke mate To Kill A Mockingbird een halve eeuw na de release nog steeds als het morele kompas van de Verenigde Staten geldt. Atticus Finch is het symbool geworden voor de nobele Amerikaan, de man die de waarden en normen van gelijkheid en eerlijkheid combineert met een gezinsleven dat naar een nostalgisch ideaal teruggrijpt. Betekent zulks dat To Kill A Mockingbird overloopt van de emotionele siroop? Gelukkig niet: de prent vindt het perfecte evenwicht tussen karakterstudie, plot en moraal en is daarmee een van de meest verbluffende, tijdloze boekadaptaties die Hollywood ooit voortbracht.

Het verhaal volgt trouw de plot van Harper Lees fameuze roman. De setting is het diepe zuiden van de Verenigde Staten in de jaren dertig. Atticus Finch is advocaat in een klein stadje en voedt als weduwenaar zijn kinderen Jem en Scout alleen op. Wanneer een zwarte man beschuldigd wordt van verkrachting, neemt Atticus diens verdediging voor z'n rekening. Voor de kijker wordt al snel duidelijk dat dit niet eenvoudig zal zijn: rassenhaat is legio in het stadje, waardoor een eerlijk proces geen sinecure is. Maar dit verhaal is slechts de naratieve achtergrond voor de veel lossere gebeurtenissen die Jem en Scout meemaken. Gezien vanuit hun oogpunt biedt To Kill A Mockingbird een onvergetelijke blik op het leven van twee kinderen tijdens de Grote Depressie. De prent gebruikt het anekdotische, naïeve oogpunt om verrassend ongedwongen een statement te maken over vooroordelen.

De keuze voor de kinderen als échte protagonist - het meisje, Scout, fungeert als terugblikkende vertelstem - is de kracht van To Kill A Mockingbird. Eender welk ander standpunt had een naïviteit in de vertelling blootgelegd die de moraal van de film had ondergesneeuwd. Maar omdat Scout en Jem zelf nog jong en naïef zijn, en schitterend vertolkt worden door Mary Badham en Philip Alford, komt de antiracistische boodschap des te harder aan. Het is moeilijk de kracht van de film op dat vlak te onderschatten. Als die andere film die ter gelegenheid van 100 jaar Universal werd heruitgebracht, All Quiet on the Western Front, de kracht heeft om van iedereen een pacifist te maken, dan is To Kill A Mockingbird in staat om de meest racistische mens een confronterende spiegel voor te houden over zijn eigen vooroordelen. Nergens wordt die moraal er ingehamerd, maar hij meandert als een ontroerende waas over elke sequentie om de kijker uiteindelijk tot tranen toe te bewegen in een slotsequentie zonder weerga.

Het is niet moeilijk om een film te noemen die van dezelfde ingrediënten een hopeloos gedateerde zedenles had gebrouwen, maar de makers van To Kill A Mockingbird zetten geen voet fout. Deels ligt dat uiteraard aan de remarkabele bronroman van Harper Lee, die in grootsheid op gelijke hoogte staat met de adaptatie. Maar scenarist Horton Foote was ook zo slim om het proces wegens verkrachting niet kunstmatig groter te maken. De film laat ampel ruimte om de personages te schetsen en de leefwereld van de kinderen vorm te geven. Dat begint met een magistrale openingsequentie die een doos vol 'speelgoed' toont en gaat vervolgens voort via herkenbare, kleine, vaak speelse situaties die worden afgewisselde met scènes die de onderhuidse spanningen in de kleine leefgemeenschap duidelijk maken.

Regisseur Robert Muligan brengt dit alles in beeld met weinig ego, maar met veel oog voor detail. De beelden vestigen nooit de aandacht op zichzelf, maar ogen als momenten van toevallige observatie. Zeggen dat To Kill A Mockingbird een documentaire stijl heeft, is overdreven - daarvoor is de regie te klassevol gestileerd - maar de indruk die de prent maakt, heeft veel te maken met de authenticiteit die Mulligan in zijn beelden injecteert. Hij wordt daarbij geholpen door een schitterend production design dat de kleine zuiderse gemeenschap treffend typeert, van het huis van het gezin Finch tot het imposante gerechtsgebouw. Ook de montage is nagenoeg perfect: de gezapigheid van de zuiderse staten is nooit veraf, maar het tempo gaat steevast de hoogte in op de juiste momenten. De intimistische muziek van Elmer Bernstein heeft veel weg van een muziekdoosdeuntje en baadt de film in nostalgie zonder ooit stroperig te worden.

Alle technische, visuele en verhaalkundige superioriteit ten spijt, zou geen enkele bespreking van To Kill A Mockingbird evenwel compleet zijn zonder de hoed af te nemen voor de vertolking van Gregory Peck als Atticus Finch. Zelden gingen acteur en rol zo goed samen als in deze film. Peck, zowel een liberaal boegbeeld als het perfecte voorbeeld van een 'all-American guy', geeft het personage gestalte met een groot gevoel voor ingebakken rechtvaardigheid. Atticus Finch is zo uitmuntend als advocaat, vader én mens, dat je moeite zou hebben hem te geloven als personage, ware het niet door het feit dat hij door Peck vertolkt wordt. De acteur schijnt enerzijds te beseffen dat hij een karakter vertolkt zoals dat door de geïdealiseerde ogen van zijn kinderen wordt gezien, maar dat weerhoudt hem er anderzijds niet van om Atticus Finch met een doordrongen oprechtheid gestalte te geven. Hij eigent zich geen enkele scène écht toe, op misschien zijn slotpleidooi in het proces na, maar hij is een présence waar je niet om heen kan. Een beetje zoals de film tout court eigenlijk die thuishoort in het pantheon van de zevende kunst.

BEELD EN GELUID
To Kill A Mockingbird maakt deel uit van het selecte groepje films dat een complete restauratie kreeg ter gelegenheid van 100 jaar Universal en de resultaten mogen er zijn. De film zag er nog nooit zo prachtig uit. De zwartlevels ogen uitstekend en de scherpte doet een prent vermoeden die veel jonger is dan een halve eeuw. Grain en printbeschadigingen zijn bovendien met veel oog voor detail weggewerkt zonder te raken aan de charme van de beelden. Het enige relatieve minpunt is dat het contrast in de climactische nachtelijke scènes van een iets minder niveau is, maar dat is muggenzifterij. Ook de soundtrack kreeg een opknapbeurt. Het nieuwe 5.1-spoor doet geen domme dingen met de mix en draagt subtiliteit hoog in het vaandel. Voor de puristen is er trouwens ook een uitstekend monospoor aanwezig.

EXTRA'S
Niet alleen zit de bonussectie tjokvol extra's, het aanwezige materiaal is ook van een verbluffende kwaliteit. De documentaire Fearful Symmetry (90 min.) was al aanwezig op eerdere dvd-edities van de prent en koppelt talloze weetjes over de productie aan een inzichtelijke kijk op de thema's die het verhaal behandelt. Ook het Audiocommentaar van regisseur Mulligan en producent Alan J. Pakula (opgenomen voor hun beider overlijden) behoort tot het betere werk. A Conversation with Gregory Peck (98 min.) volgt de acteur op een theatertournee door Amerika, waar hij herinneringen ophaalt aan zijn carrière. Onder de noemer Awards Clips worden een aantal fragmenten gebundeld waarin de prijzenregen voor de film centraal staat: de overwinningsspeech van Gregory Peck bij de Oscars, een ceremonie van het Amerikaans Filminstituut en een tribuut van de Oscar Academy aan Pecks familie passeren de revue. In een kort Interview (12 min.) blik Mary 'Scout' Badham terug op haar ervaringen tijdens de draaiperiode. De schijf bevat eveneens de featurette Restoring the Classics (9 min.), een Trailer voor de film en een U-Control-optie die commentaren van onder meer Pecks kinderen en enkele crewleden bevat.

CONCLUSIE
To Kill A Mockingbird is een meesterlijke adaptatie van Harper Lees gelauwerde roman. De inspirerende moraal over vooroordelen komt nooit belerend over omdat de prent een waarachtig beeld schets van het zuiden van de Verenigde Staten in de jaren dertig, gezien door de ogen van een stel onschuldige kinderen. Gregory Peck lmaakt bovendien een verpletterende indruk als advocaat Atticus Finch. Beeld en geluid kregen een fantastische opknapbeurt ter ere van het 50-jarige jubileum van de film en ook de bonussectie is een klassieker van dit formaat waardig. Elke filmcollectie waarin deze film ontbreekt, is gewoonweg onvolledig.