MI6, de Britse buitenlandse inlichtingendienst, krijgt in volle Koude Oorlog een ferme klap toegediend als een supergeheime missie in Hongarije omtrent een Russische topspion de mist ingaat: het eigen mannetje, Jim Prideaux (Mark Strong), wordt ondanks de grootste voorzorgsmaatregelen in de val gelokt. Er is duidelijk sprake van verraad en alles wijst in de richting van MI6: er zit een mol tussen de vijfkoppige leiding van de inlichtingendienst en zelfs Control (John Hurt), het geheimzinnige en voor de buitenwereld onbekende hoofd van MI6, blijkt niet in staat om de spion te ontmaskeren. Veteraan George Smiley (Gary Oldman) – sinds een jaar verplicht op pensioen gestuurd – wordt ingeschakeld om de klus te klaren en dat wordt geen gemakkelijke opdracht, want hij wordt geacht in het geheim te werken en niets te ondernemen waardoor de spion gealarmeerd wordt en/of de benen neemt.
 

 

George Smiley kan rekenen op de medewerking van de betrokken minister, maar toegang tot de gearchiveerde dossiers over de zaak in de catacomben van MI6 krijgt hij niet. Daarom stuurt hij z’n medewerker Peter Guillam (Benedict Cumberbath) erop uit om de informatie uit de kantoren van de inlichtingendienst te ontvreemden. Om Guillams afwezigheid op MI6 te camoufleren is ie tijdelijk overgeplaatst naar Brixton, maar indien nodig kan hij het MI6-archief in Londen consulteren. Het zorgt voor een paar spannende momenten in de serie, want de kans op ontdekking is groot en de consequenties kunnen vernietigend zijn. Maar wat Guillam vooral ontdekt is dat data in vele gevallen ontvreemd zijn uit de archieven (anno 1979 ging het uiteraard vooral om geschreven documenten want computers zoals wij die kennen bestonden nog niet): alleen de rafelige papierrandjes verraden dat pagina’s uit logboeken en dagboeken zijn gescheurd omdat ze compromitterende informatie bevatten die één van de sterke mannen aan de top – de nieuwe Control Percy Alleline (Toby Jones), Toby Esterhase (David Dencik), Bill Haydon (Colin Firth), Ricki Tarr (Tom Hardy) en Roy Bland (Ciarán Hinds) – zou aanwijzen als de Russische mol.
 

 

Dus bewandelt George Smiley een ander pad: hij gaat praten met een MI6-medewerkster die net zoals hijzelf kort na de rampzalige gebeurtenissen in Hongarije aan de kant is gezet, schijnbaar omdat ze een Russische handelsattaché in Londen op het spoor was die mogelijk als contactman fungeerde voor de MI6-mol, en vervolgens met Jim Prideaux, die op wonderbaarlijke wijze vele maanden na het incident in Oost-Europa weer in Londen opdook na in Moskou te zijn gefolterd en ondervraagd. Van hem verneemt Smiley dat ze in het Kremlin op de hoogte waren van de verdenkingen tegen één van de vijf topmannen van MI6, maar dat het de Russen er schijnbaar om te doen was om van hem te vernemen wát Control precies wist en of hun mol in gevaar was. Dat de Russen Prideaux hebben laten gaan zonder op een spionnenruil aan te sturen is opmerkelijk, althans in de ogen van George Smiley, alsof ze hun mol in het MI6-hoofdkwartier goed hebben willen stemmen en dus komt het erop aan om na te gaan met wie Jim Prideaux goede relaties onderhield tijdens zijn carrière voor MI6 of eventueel vóór die tijd. Maar George Smiley ontdekt ook dat de nieuwe MI6-top een zeer geheim project heeft opgezet om Russische spionnen in Engeland tot samenwerking te bewegen, een project waarvoor een huis in Londen is gehuurd waar de ontmoetingen worden gehouden. Als blijkt dat alle MI6-topmannen regelmatig gevoelige informatie doorspelen aan en uitwisselen met hun belangrijkste Russische contact wordt het voor George Smiley uiterst moeilijk om de mol te ontmaskeren, maar dat hij de oplossing via een aantal bizarre ontwikkelingen in z’n privéleven zal vinden, kan hij op dat moment nog niet weten.
 

 

Tinker Tailor Soldier Spy is net zoals de serie uit 1979 gebaseerd op de gelijknamige succesroman van de Engelse thrillerauteur John le Carré van wie later ook nog o.a. de romans Smiley’s People (1979), The Spy Who Came In From The Cold (1963), The Little Drummer Girl (1983), The Russia House (1989), The Tailor Of Panama (1996) en The Constant Gardener (2001) verfilmd werden. De versie van de Zweedse regisseur Tomas Alfredson (Let The Right One In, 2008) is korter dan de serie en dan veronderstel je dat het tempo een stuk hoger zal liggen, maar dat is niet het geval, want de regisseur kiest ervoor om het aantal dialogen tot het strikte minimum te beperken en ruimte vrij te maken voor stille momenten waardoor opnieuw de indruk van traagheid ontstaat. Hij kiest ervoor om van George Smiley een ingetogen man van weinig woorden te maken en we zien Gary Oldman dan ook veelvuldig in scènes zonder dialogen en voor de rest als een personage dat de zoektocht naar de mol veel meer op z’n eentje oplost. Daarmee wijkt het hoofdpersonage heel erg af van de veel mededeelzamere George Smiley van regisseur John Irvin in de serie, waardoor Alec Guinness zo’n grote populariteit genoot bij de kijkers destijds. Het is moeilijk om een keuze te maken tussen de beide Smiley’s, want wat Alec Guinness won dankzij z’n aaibaarheid, wint Gary Oldman dankzij z’n professionele uitstraling en onkreukbare inborst. Wat overigens niet betekent dat het personage dat door Alec Guinness gestalte werd gegeven toegeeflijker zou zijn of inschikkelijker.
 

 

Tomas Alfredson en z’n scenaristen Bridget O’Connor en Peter Staughan kiezen in elk geval voor een strakkere aanpak, wat vooral blijkt uit de manier waarop de scène tussen Smiley en z’n voormalige vrouwelijke collega wordt aangepakt en die tussen Smiley en de MI6-man uit Istanboel die veel meer op z’n kerfstok blijkt te hebben dan in de serie, waardoor de verdenking als zou hij een dubbelspion of een overloper zijn, veel beter uit de verf komt. Maar Tomas Alfredson heeft ook in de flashbacks gesnoeid, wat niet altijd de beste keuze is voor een goed begrip, heeft andere accenten gelegd, maar laat ook veel minder in z’n kaarten kijken, o.a. over de privéproblemen tussen George Smiley en z’n overspelige echtgenote Ann, waardoor het oplossen van het spionageraadsel gehypothekeerd wordt. Wie het boek niet heeft gelezen of de serie niet heeft gezien, heeft het beslist een stuk moeilijker om de afwikkeling in de film te volgen en zelf de puzzel op te lossen. Regisseur Alfredson moet uiteindelijk zo’n 125 minuten inleveren ten opzichte van de zesdelige serie en dat gaat ten koste van essentiële achtergrondinformatie die John Irvin wel met gemak ter beschikking kan stellen en die John le Carré ook in z’n boek levert. Zelfs na twee kijkbeurten bleek het moeilijk om de gedachtegang van Alfredsons Smiley te volgen in de eindafwikkeling en het gevoel bleef dat essentiële feiten ontbreken. Dat neemt niet weg dat de film Tinker Tailer Soldier Spy spannend is van begin tot einde, maar de inleving en de participatie van de toeschouwer worden bewust zeer beperkt gehouden.
 

 

Over het algemeen zijn de acteerprestaties van de nevencast beter dan in de serie. Dat ligt aan de ouderdom van het materiaal uit 1979 én aan het feit dat sommige personages er toen niet uitzien zoals we ons heren van dat niveau voorstellen. Tomas Alfredson heeft terecht gekozen voor een moderne aanpak en dat komt de film ten goede. Decor en aankleding zijn uiteraard helemaal in de stijl van de late jaren zeventig, maar de styling én het acteerwerk ogen professioneler omdat het hier om een reconstructie gaat van een tijdperk dat 40 jaar achter ons ligt, waarbij aandacht voor details aan belang heeft gewonnen. De combinatie van hedendaagse acteerprestaties en kostuumdrama werkt perfect. Gary Oldman levert uitstekend werk en wij durven bijna stellen dat hij de prestatie van Alec Guinness evenaart, maar John Hurt is vele malen sterker dan Alexander Knox destijds omdat hij van Control een menselijke figuur maakt met wier drama de kijker zich kan identificeren. Colin Firth (MI6-topman Bill Haydon) weert zich als een duiveltje in een wijwatervat en zet een zeldzame topprestatie neer, terwijl ook Benedict Cumberbath (als Smiley’s medewerker Peter Guillam) en Toby Jones als Percy Alleline (de opvolger van John Hurt als Control) een sterke indruk maken en hun resp. collega’s uit de tv-serie het nakijken geven. Net zoals in de serie spelen de andere personages een minder belangrijke rol, hoewel ook daarvoor grote namen uit het Engelse en internationale acteursgilde aangetrokken zijn: de Zweed David Dencik (The Girl With The Dragon Tattoo, 2011) als Toby Esterhase, Tom Hardy (Inception, 2010) als Ricki Tarr en de Ier Ciarán Hinds (There Will Be Blood, 2007) als Roy Bland.
 

 

Maar uiteindelijk maakt Tomas Alfredson het ons gemakkelijk om tot een conclusie te komen: z’n film is spannend en intrigerend, maar de tv-serie uit 1979 is toegankelijker, duidelijker en nodigt meer uit tot inleving, zonder dat er sprake is van een haperende of minder felle tensie.

Net zoals het boek van Le Carré isTinker Tailor Soldier Spy een wat donkere film die zich in kleine rokerige kamertjes en safehouses afspeelt, waardoor de keuze voor zwart en voor alle tinten van bruin voor de hand ligt. Desondanks is de kwaliteit van het materiaal uitstekend, met scherpe opnamen, veel details en zonder ongerechtigheden. Tomas Alfredson gebruikt graag tegenlicht om z’n personages kwetsbaar of verdacht te maken en de vele rook geeft de scènes een typisch jarenzeventigsfeertje. De muziek van Alberto Iglesias (La Piel Que Habito, 2011; Te Doy Mis Ojos, 2003) is eerder rustig met af en toe fijnzinnige uithalen, maar nooit bombastisch zoals we ze in dit soort films vaak verwachten.
 

 

Voor de liefhebbers is er het Audiocommentaar door de Regisseur en Gary Oldman, gevolgd door Interviews met Gary Oldman, Colin Firth, Tom Hardy, Regisseur Tom Alfredson & scenarioschrijver Peter Straughan over het scenario, de kracht van het boek van Le Carré, de diverse rollen, de samenwerking met de auteur en de look van de film. Tussen het handvol Verwijderde Scènes zit er tenminste eentje dat van belang is voor een beter begrip.

 

Tinker Tailor Soldier Spy is de zeer geconcentreerd bewerking van John le Carrés vuistdikke spionagethriller en dat heeft consequenties, want regisseur Tomas Alfredson wordt door de beperkte tijdsduur gedwongen om noodzakelijke informatie in korte visuele scènes te stoppen die gemakkelijk aan de aandacht van de toeschouwer ontsnappen, waardoor die compleet de draad dreigt te verliezen. Maar Tinker Tailor Soldier Spy is een prachtig uitgevoerde en spannende spionagethriller over het wereldje van spionnen, dubbelspionnen en machtswellustelingen in de periode van de Koude Oorlog.