In A Dangerous Method zoemt regisseur David Cronenberg in op het ontstaan van de psychoanalyse als wetenschappelijke methode voor de behandeling van psychische klachten. De Weense arts en psychiater Sigmund Freud, grondlegger van de discipline, publiceert in 1899 zijn boek Die Traumdeutung (De Droomduiding) waarin hij z’n theorie over dromen uiteenzet en verschillende soorten dromen bespreekt, en waarin hij vooral de idee oppert dat dromen teruggaan op ervaringen uit het verleden van de patiënt. Dromen zijn boodschappen uit het onderbewustzijn, aldus Freud, en ze zullen hun geheim pas vrijgeven indien de juiste methode wordt gevonden om ze te analyseren. Uit z’n analyse van meer dan duizend dromen besluit de psychiater dat het in heel veel gevallen om wensdromen gaat die op de een of andere manier te maken hebben met de seksualiteit van het individu. Om achter hun betekenis te komen introduceert hij de zgn. speektherapie, een methode waarbij via vraag (de psychiater) en antwoord (de patiënt) naar de onderliggende oorzaken van de psychische aandoening of neurose wordt gepeild. Bij de publicatie veroorzaakte Die Traumdeutung geen storm in het milieu van neurologen en psychiaters – tenzij van protest – en de eerste druk geraakte maar moeilijk uitverkocht. Pas in 1909 werd een tweede druk op de markt gebracht waarin Freud z’n ideeën uitwerkte. Dat zou hij ook doen in alle latere drukken.
 

 

In 1904 gebruikt de jonge Zwitserse psychiater en psycholoog Carl Gustav Jung de spreektherapie van Sigmund Freud voor de behandeling van een vrouwelijke patiënt in de Burghölzli-Klinik in Zürich. De jonge Sabina Spielrein, uit een goed joods milieu, is er opgenomen wegens hysterische aanvallen en spasmen die een normaal leven onmogelijk maken. De oorzaak van haar aandoening gaat terug tot haar kindertijd toen haar vader haar (en haar broertjes) veelvuldig sloeg en de kinderen nadien verplichtte om z’n hand te kussen. Maar tijdens hun gesprekken ontdekt Jung dat er meer aan de hand is dan louter angst voor fysiek geweld: Sabina vertelt hem dat ze na verloop van tijd seksueel opgewonden raakte als haar vader haar sloeg en dat dat gevoel sindsdien telkens opkomt als ze geconfronteerd wordt met om het even welke vorm van geweld. Ze voelt zich bezeten door de duivel, verdorven en slecht. De situatie lijkt uitzichtloos, maar Jung slaagt erin om de jonge vrouw tot rust te brengen en haar tot op zeker hoogte van haar dwangneurose af te helpen. Tijdens z’n eerste ontmoeting met Freud twee jaar later in Wenen hebben beide mannen bijgevolg stof genoeg voor een uitgebreide discussie en een vruchtbare uitwisseling van ideeën.

 

Maar in de loop der jaren verzuurt hun relatie omdat Freud verneemt dat Jung uiteindelijk een relatie met z’n patiënte begonnen is, wat uiteraard not done is voor een wetenschapper, en bovendien is de Weense psychiater heel weinig opgetogen met Jungs interesse in mysticisme en bovennatuurlijke verschijnselen, want hij meent dat degelijk wetenschappelijk onderzoek erdoor ondermijnd wordt en de tegenstanders van zijn theorie alleen maar extra munitie levert. Het onderwerp zorgt voor een levenslange animositeit tussen beide mannen en de film suggereert zelfs dat ze een bedreiging betekende voor de latere ontwikkeling van de psychoanalyse. Sabina Spielrein, ondertussen zelf gepromoveerd na een proefschrift over schizofrenie, treedt op als bemiddelaar tussen beide heren, maar ze kan niet veel meer doen dan de brokken zo goed mogelijk lijmen.
 

 

Het zal duidelijk zijn dat A Dangerous Method geen kolfje is naar ieders hand, want met een film over Sigmund Freud en Carl Gustav Jung lok je niet het volkje naar de bioscoop dat houdt van avonturenfilms en spektakelproducties. Maar het vuurwerk tussen Freud en Jung interesseerde regisseur David Cronenberg schijnbaar genoeg om dat argument opzij te zetten en een dialoogfilm te maken waarin Freud en Jung zich met elkaar meten. Dat er in A Dangerous Method sprake zou zijn van een amoureuze driehoeksverhouding met Sabina Spielrein als spil is overdreven en zelfs misleidend (wat vooral in de trailer gesuggereerd wordt) en is een poging van de releasefirma om een moeilijk verkoopbare film toch nog een beetje op te laten brengen, zij het niet aan de bioscoopkassa dan hopelijk toch nog via de dvd- en Blu-rayverkoop. De relatie tussen Spielrein en Jung is inderdaad seksueel, maar met de veel oudere Freud is ze dat geenszins. In tegenstelling tot Jung is Freud nooit zover gegaan in z’n relaties met z’n patiënten en schijnbaar had hij voldoende seksuele remmingen om dat zelfs niet te overwegen. Cronenberg suggereert overigens niet één keer een dergelijk verband tussen de jonge jodin en de ondertussen bejaarde psychiater.
 

 

Maar om terug te komen op de stijl van de film: A Dangerous Method is een kostuumdrama dat gesitueerd wordt in het begin van de vorige eeuw op het moment dat de psychoanalyse als wetenschappelijke methode wordt uitgevonden. Het decor is uiteraard helemaal in de stijl van die tijd, maar de aandacht gaat veel meer naar de drie hoofdpersonages die Cronenberg in anderhalf uur minutieus karakteriseert, waarbij het opvalt dat de handeling in de film grotendeels het werkterrein is van Sabina Spielrein, want Carl Gustav Jung heeft aanvankelijk geen idee wat het resultaat van de spreektherapie zal zijn, maar bovendien heeft hij de zaken niet meer in de hand op het moment dat z’n patiënte zo goed als normaal functioneert en bereid is om de consequenties te accepteren van een proces waarbij ze samen met de jonge psychiater twee jaar betrokken is geweest. Speilrein krijgt de allures van een suffragette, een feministe avant la lettre, en dat is een zeer interessante evolutie, want zij brengt Jung niet alleen uit z’n evenwicht, ze verplicht hem ook om naar z’n eigen neuroses en zelf opgelegde beperkingen te kijken. Gevoelens van bevrijding, schuld en vervolgens afwijzing en ontkenning volgen elkaar tijdens dat proces heel snel op en ze zullen van wezenlijk belang zijn voor de manier waarop Jung zich positioneert tegenover het gedachtegoed van zijn leermeester. Dat niet alles terug te voeren is op negatieve seksuele ervaringen was voor Jung snel duidelijk, maar Freud weigerde zijn initiële standpunten te verlaten, waardoor de breuk onafwendbaar werd.

 

 

Viggo Mortensen kruipt in de huid van Sigmund Freud. Zelfs met een indrukwekkende valse neus lijkt hij nauwelijks op de Weense psychiater, maar van Freud bestaat weinig beeldmateriaal (meestal uit de jaren 30) en hoe hij eruitzag is bij het grote publiek zo goed als onbekend waardoor David Cronenberg zich enige vrijheid kan permitteren. Maar Mortensen legt vooral voldoende mysterie in de rol om z’n hoofdfiguur acceptabel te maken voor de kijker. Z’n Freud is een bescheiden en tegelijk integere figuur die met weinig middelen indruk maakt op z’n omgeving en het hoeft dan ook niet te verbazen dat zowel Jung als Spielrein zich lichtjes geïntimideerd voelen in z’n aanwezigheid, want Freud is een gedreven man en een autoriteit inzake psychoanalyse en hij is duidelijk niet zinnens om zich de kaas van het brood te laten eten. Z’n enige zwakte is z’n haast dwangmatige verslaving aan sigaren waarmee duidelijk verwezen wordt naar een niet nader genoemde neurose. Michael Fassbender is een uitstekende keuze voor de rol van Carl Gustav Jung. In de recensie over Jane Eyre (2011) van Cary Fukunaga wezen we erop dat deze Britse acteur niet echt geschikt is voor rollen met een romantische inslag, maar als Carl Gustav Jung weert hij zich uitstekend en zet hij een interessant en geloofwaardig karakter neer dat overeind blijft ten opzichte van de alles dominerende Sigmund Freud. Z’n buitenechtelijke relatie met Sabina Spielrein is bovendien zo weinig romantisch (althans van zijn kant) en zoveel meer een kwestie van pure obsessie, dat ze perfect past binnen de omschrijving van de persoonlijkheid en het karakter van het personage en Michael Fassbender heeft er duidelijk geen enkele moeite mee om de rol tot een goed einde te brengen.
 

 

Keira Knightley, die u zich beslist herinnert als Elizabeth Swann uit de Pirates Of The Carribean-franchise en die gestalte gaf aan een zo goed als perfecte Cecilia Tallis en eerder aan een indrukwekkende Elizabeth Bennet in resp. Atonement (2007) en Pride And Prejudice (2005), neemt de zware rol van Sabine Spielrein voor haar rekening. Het is geen gemakkelijke opdracht en voor een jonge artieste van haar kaliber is het zeker niet evident om in de huid te kruipen van een jonge vrouw die geplaagd wordt door een psychosomatische neurose die haar vooral in het begin van de film zeer onaantrekkelijk maakt voor de kijker. Maar Knightley speelt de rol met een gedrevenheid die zeldzaam is en ze wórdt voor de kijker Sabine Spielrein, waarbij ze tot op het einde van de film dat kleine beetje zenuwachtigheid in het personage bewaart waardoor niemand de voorgeschiedenis van het karakter kan vergeten. Sabine Spielrein wordt beter en sterker, maar ze blijft fragiel, ook al tilt ze zich schijnbaar probleemloos naar het niveau van haar beide beroemde en controversiële collega’s.
 

A Dangerous Method is een gewaagde en moedige onderneming voor een regisseur die groot werd met films zoals Scanners (1981), The Dead Zone (1983), The Fly (1986) en die succes oogstte met titels zoals A History Of Violence (2005) en Eastern Promises (2007), want met een dialoogfilm over de psychoanalyse valt eenzelfde bijval nauwelijks te verwachten. Maar een regisseur is meer dan de som van z’n verdiensten en dat bewees David Cronenberg in 1991 met de weinig toegankelijke productie Naked Lunch naar een roman van William S. Burroughs, die weinig indruk maakte aan de bioscoopkassa’s, doch waarmee hij heel veel bijval genoot in het arthousecircuit. A Dangerous Method scoorde in elk geval goed in de States, maar ook deze film blijft een buitenbeentje ondanks Cronenbergs poging om er een aantrekkelijke en toegankelijke productie van te maken, getuige o.a. de drie grote namen die hij wist te strikken voor de cast.

 

 

De beeldkwaliteit van A Dangerous Method is ronduit uitstekend met diepe donkere kleuraccenten in de interieurfragmenten en prachtige grauwe en bruine tinten tijdens de rest van de opnamen, helemaal in de stijl van de tijd. De gebruikte master is uiteraard vrij van ongerechtigheden en de scherpte is altijd optimaal. In een dialoogfilm verwacht je geen sensationele effecten en dus is A Dangerous Method op dat vlak een eerder rustige film met prachtige dialogen en fragiel omgevingsgeluid. De soundtrack van Howard Shore kabbelt rustig voort, maar sommige melodielijnen zijn echte aandachttrekkers.

Er is een Audiocommentaar van David Cronenberg en wie de man een beetje kent die weet dat hij zeer interessant uit de hoek kan komen. Zijn enthousiasme is in elk geval aanstekelijk. Voorts een Making-of (8 min.)waarin Cronenberg z’n hoofdpersonages voorstelt en de betrokken acteurs over hun rol en hun personage praten. Componist Howard Shore licht zijn aanpak toe en zegt dat hij gekozen heeft voor een muziekscore die zich langs de rand van de verhaallijnen beweegt. Voorts de Originele Bioscooptrailer en tot slot een zeer interessante Master Class met David Cronenberg (30 min.) waarin de regisseur vragen beantwoordt van een moderator én van mensen in de zaal.

A Dangerous Method is een moeilijk, maar tegelijk boeiende Cronenberg-film over de confrontatie tussen twee intelligente mensen in het begin van de vorige eeuw. Het scenario zit leuk in elkaar, de acteerprestaties zijn van hoge kwaliteit en het kostuumdrama voldoet visueel aan alle eisen van het genre. U moet wel geïnteresseerd zijn in het ontstaan van de psychoanalyse en enige voorkennis is geen overbodige luxe.