In de beginscène van The Color Purple zien we hoe twee zwarte meisjes door een paars bloemenveld hollen en een aftelrijmpje zingen. Pas als hun vader ze roept voor het avondeten zien we ze ten volle uit: de jongste, Nettie, aantrekkelijk en speels, de andere, haar oudere zusje Celie, met onregelmatigere trekken en een dikke buik: zwanger van haar eigen vader die het kind, een dochtertje dat ze Olivia noemt, weggeeft of verkoopt aan de plaatselijke dominee en z’n vrouw, net zoals haar eerste kind Adam overigens, het jongetje dat ook al door de dominee en z’n vrouw wordt opgevoed. Niet veel later wordt Celie in een huwelijk gedwongen met de zwarte buurman Albert die eigenlijk z’n oog op de jongste heeft laten vallen. Die krijg je nooit, is haar vaders commentaar, maar Celie mag je hebben. Ze is niet ongeschonden, maar dat weet je wel. Celie noemt haar echtgenoot mister en dat zal ze haar leven lang doen en hij zal haar als een slavin behandelen, haar vertellen hoe lelijk ze wel is en haar gebruiken als een hoer terwijl hij fantaseert over een oude vlam die in de stad het mooi weer maakt als zangeres. Niet lang na het huwelijk verschijnt Nettie op de boerderij van Albert en Celie in de hoop er een tijdje te kunnen wonen omdat haar vader haar niet met rust laat. Maar ook Albert heeft Celies zusje niet uit z’n hoofd gezet en als hij haar op een keer op weg naar school in de bosjes sleurt en een flinke trap in z’n ballen krijgt, gooit hij haar eruit. De zusjes beloven om elkaar te schrijven, maar het is nauwelijks balsem op de wond: voor het eerst in hun leven worden ze voor lange tijd gescheiden. Het levert een hartverscheurende scène op en een eerste hoogtepunt in The Color Purple.

 

Het wordt een scheiding die meer dan vijfentwintig jaar zal duren en heel lang hoort Celie niks van haar jongere zusje: Albert ‘mister’ verbiedt haar om in de buurt van de brievenbus te komen en hij verstopt jarenlang de brieven die aan haar gericht zijn. Ondertussen probeert Celie te overleven in weinig benijdenswaardige omstandigheden. Zij schrijft haar eigen brieven, maar omdat ze geen mogelijkheid ziet om ze te versturen, adresseert ze die aan God, jarenlang, zonder enige hoop op een antwoord. De komst van Alberts vlam, de bloedmooie zangeres Shug Avery waarmee hij onbeschroomd het bed deelt, betekent evenwel de ommekeer in Celies leven, want hoewel de halfdronken artieste haar begroet met wat ben jij lelijk!, ontstaat er nadien een zekere band tussen de wereldse zangeres en de stille bescheiden huisvrouw. Als jij er niet bent slaat hij mij, bekent Celie haar op een keer, omdat ik niet jij ben. Shug Avery is geschokt, maar het verbaast haar niet; ze kent het karakter van haar minnaar. Tussen beide vrouwen bloeit een mooie vriendschap die voor Celie resulteert in emancipatie, in meer zelfvertrouwen en zelfrespect, terwijl Shug Avery op haar beurt voor het eerst in haar volwassen leven en ondanks heel veel mannen ervaart wat menselijke genegenheid betekent. En dan op een keer is het Shug Avery die de brievenbus openmaakt en de post sorteert: er is een brief uit Afrika…
 

Spielbergs film is gebaseerd op de gelijknamige Pulitzer Prize-winnaar van de zwarte schrijfster Alice Walker, wellicht één van de belangrijkste Amerikaanse auteurs van haar generatie. Ze schreef The Color Purple als een brievenroman waarin de al dan niet geschreven, nooit verstuurde of nooit gearriveerde brieven van Celie en Nettie netjes naast en na elkaar afgedrukt zijn. Het is het verhaal over haar eigen familie en voorouders. Sommigen van hen waren niet zo gelukkig tijdens hun leven, zegt ze daarover, maar ik wilde ze een nieuwe kans op geluk geven in mijn boek. En dat doet ze met respect en heel veel genegenheid voor de verhaalstof en de personages die ze in het boek een plaatsje geeft. Het verhaal begint in het zuiden van de VS in 1909 en bestrijkt de periode tot het einde van de jaren dertig. Het gaat om arme zwarten, veelal boeren die op een beperkte hoeveelheid akkerland, met wat kippen en een koe proberen te overleven.

Ter gelegenheid van de release van de film kreeg Spielberg het verwijt dat hij een loopje had genomen met de diepgang en de complexiteit van het boek, maar volgens Alice Walker heeft hij alleen aan de vorm van de roman geraakt in een poging om de karakters voor een ruim publiek toegankelijk te maken. Het boek is overigens zo rijk en veelzijdig qua ideeën dat het onmogelijk is om het in die vorm te verfilmen. Spielberg heeft dan ook geen risico genomen en Alice Walker als co-producer bij de opnamen betrokken, mede omdat hij geen enkele ervaring had met het milieu van African-Americans zoals zwarten in de VS eufemistisch genoemd worden en blanken op een tweetal kleinere rollen na niet voorkomen in het boek en dus evenmin in de film. Eén scène heeft de regisseur anders aangepakt dan Walker in haar boek, nl. de intieme scène tussen Celie en Shug op het moment dat die laatste haar de eerste brief van Nettie overhandigt. In Walkers roman heeft die passage zeer duidelijk lesbische karakteristieken, maar Spielberg koos ervoor om ze op een poëtische manier uit te werken. Ik had meer geknuffel en kussen verwacht, zegt Alice Walker daarover in de Extra’s, maar zoals Steven het heeft opgelost is het wel heel gevoelig en teder.
 

 

Kritiek was er ook op de manier waarop de regisseur de zwarte mannen in The Color Purple karakteriseert. Noch Celie en Netties vader, noch Mister, Misters vader of zoon Harpo maken een goede beurt. Het zijn ruwe egoïstische mannen die hun vrouwen minachten en misbruiken. Walker heeft ze op die manier gekend toen ze jong was en volgens Spielberg is hun gedrag het gevolg van de discriminatie die ze veel meer voelden dan de vrouwen en meisjes op wie ze hun frustraties uitwerkten. De enige sterke vrouw uit Walkers jeugd was haar moeder. Ze had karakter en een sterke wil, zegt de schrijfster, en ze kon even koppig zijn als m’n vader. Ze kon zich wel degelijk met hem meten. Die rol heeft ze in het personage Sofia gestopt, één van de indrukwekkendste rollen uit The Color Purple, gestalte gegeven door Oprah Winfrey voor wie deze rol het begin was van een lange en succesvolle carrière. Maar uiteraard is het Whoopi Goldberg die alle aandacht trekt. Als we William Farleys Citizen (19872) even vergeten, dan is The Color Purple ook haar debuutfilm en het personage Celie is de beste en sterkste rol die ze in haar lange carrière naar het witte doek heeft gebracht. Grote en interessante rollen zijn sowieso schaars voor zwarten in de VS en zwarte vrouwen komen er zo goed als niet aan de bak. Dat Whoopi Goldberg nadien de lat een stuk lager moest leggen, het hoeft niet te verbazen. Dat het haar door blanke Amerikaanse recensenten te pas en te onpas voor de voeten gegooid wordt is dan ook eerder cynisch dan onrechtvaardig.
 

 

Whoopi Goldberg heeft de kans uit haar leven gegrepen in een prestatie die staat als een huis en zoals ze zelf in de Extra’s zegt raakt Celie ook na 99 kijkbeurten nog altijd de gevoelige snaar en komen er tranen aan te pas. Dat The Color Purple uitgegroeid is tot een all time classic is dan ook in belangrijke mate te danken aan haar inlevingsvermogen en aan de manier waarop ze Celies eenzaamheid en hoop op een beter leven zonder veel poeha in eenvoudige en zeer directe scènes gestalte geeft. De brieven die Celie aan God richt en die niemand leest deelt ze met de toeschouwer via een voice-over waarin ze alle pijn en vernedering in kinderlijke metaforen sublimeert en ondanks de slechte behandeling die ze ondergaat, maakt ze van haar hart geen moordkuil en blijft ze Mister een levenlang verdragen en dienen, behalve die ene keer dat ze onder invloed van Shug een stap verder gaat en hem tijdens het scheren schijnbaar de keel wil oversnijden. Shug kan voorkomen dat ze haar plan uitvoert, maar het voorval functioneert als een catharsis in het uitzichtloze bestaan van Celie: er zijn andere manieren om van Mister af te geraken, nl. door zelf te vertrekken. Het is een idee dat nooit eerder bij haar is opgekomen en God heeft het ook nooit gesuggereerd tijdens haar jarenlange gebed. Maar de liefde voor een voorgoed verloren gewaande zus en de steun van een goede vriendin doen wonderen en plots maakt de benauwde sfeer in een vervallen negerboerderij plaats voor een prachtige nieuwe toekomst.
 

 

Een speciale vermelding verdient Oprah Winfrey die de zeer moeilijke en indrukwekkende rol van Sofia, echtgenoot van Misters oudste zoon Harpo voor haar rekening neemt. De jonge zwarte vrouw valt niet in de smaak bij Harpo’s vader. Ze zet een grote mond op en ze laat haar toekomstige man en haar schoonvader verstaan dat ze zich niet zal laten behandelen als een slaaf. Mister noemt z’n zoon een slappeling die er niet in slaagt z’n vrouw te temmen, maar Sofia laat zich niet temmen en als ze op een keer de blanke burgemeester van antwoord dient doet het racisme z’n werk en komt ze in de gevangenis terecht. Vele jaren later blijft er niet meer dan een mishandeld menselijk wrak van Sofia over. In een aandoenlijke scène zien we hoe de vrouw van de burgemeester – bij wie ze als slaaf in dienst is gedwongen – haar voor een dagje naar Harpo’s huis brengt waar ze voor het eerst sinds haar opsluiting haar kinderen terugziet. In z’n recensie ter gelegenheid van de 20ste verjaardag én de rerelease van The Color Purple noemde Roger Ebert van de Chicago Sun-Times Spielbergs slapstickachtige aanpak van het fragment in 2004 een gemiste kans om van de familiehereniging een groot feest voor Sofia én de toeschouwer te maken. Wie Celies brief op pagina 89 van de Nederlandse vertaling van The Color Purple herleest stelt vast dat Spielberg zich trouw aan de tekst van Alice Walker heeft gehouden. Haar relaas van de feiten is misschien bondiger en in elk geval zakelijker, maar dat Sofia die dag haar kinderen hooguit een kwartiertje heeft gezien staat er zwart op wit. Wat Spielberg wel nadrukkelijk accentueert is de racistische onderstroom van het fragment waarin de vrouw van de burgemeester in paniek geraakt als haar auto onbestuurbaar wordt en vervolgens compleet door het lint gaat als het zwarte manvolk haar probeert te helpen. Ze schreeuwt moord en brand, want in haar overkokende verbeelding wordt ze aangerand en verkracht door een bende zwarte wilden, en ze verplicht Sofia om haar in veiligheid te brengen, wat betekent dat ze samen terugkeren naar haar mooie huis in het blanke deel van het dorp. Spielberg slapstickaanpak mist z’n doel niet, want z’n humoristische toon kwadrateert het onrecht dat het gevolg is van wrang en bijtend racisme. Oprah Winfrey als de versufte Sofia met dichtgetimmerd rechteroog brengt de rol op een aangrijpende en haast hartbrekende manier en jaren later, als ze opnieuw in het huis van Harpo woont, neemt ze tijdens een familiefeestje het woord om Celie te bedanken voor de hulp die ze haar tijdens de moeilijke jaren bij de burgemeestersvrouw heeft geboden. De oude tijger ontwaakt uit een lange roes en Spielberg bood Oprah Winfrey de gelegenheid om te improviseren. Het resultaat is één van de aangrijpendste momenten uit de film. Na afloop kreeg ik een staande ovatie van de acteurs rond de tafel, zegt ze daar 20 jaar later over, op dat moment werd ik een actrice.
 

Regisseur Steven Spielberg maakt op efficiënte wijzen gebruik van de verschillende weertypes die tijdens de zomer in Noord-Carolina elke dag opnieuw voor heel diverse stemmingen zorgen. De opnamen van Celie en Nettie in het bloemenveld zijn ’s ochtends opgenomen als de zon nog laag staat en een gouden glans over de omgeving uitspreidt; voor de meer confronterende scènes tussen Celie en Mister en de kikkerperspectiefopnamen van de brievenbus voor hun huis is dan weer de opkomende middagstorm met zwarte wolken en heftige regenbuien geschikt. Interessant zijn ook de achtergronden in de interieuropnamen, want zwarte gezichten veronderstellen een ander contrast dan blanke om alle nuances van de innerlijke onrust, de angst en de wanhoop zichtbaar te maken. In de nachtelijke opnamen met weinig licht introduceert Spielberg lantarens, kleren met heftige kleuren en blinkende juwelen (Shug); de opnamen in Afrika zijn niet alleen wondermooi, ze ademen ook de sfeer van hitte, trillende aarde en uitgelaten mensen.

 

Voor de muziek tekende Quincy Jones die op de medewerking van Lionel Richie kon rekenen voor sommige gezongen passages. De soundtrack klinkt bij momenten nostalgisch, gevaarlijk en vervolgens intimistisch met ingenieuze overgangen tussen de scènes in Amerika en Afrika. De surround wordt voornamelijk gebruikt voor omgevingsgeluid: krakende wolken, wind, een onzichtbare toeter, een huilende baby, piepende ramen en etnische gezangen. Alles bij elkaar een rijk soundscape bij een al even rijke beeldkeuze.

 
 

Disc 2 start op met 2 Teaser Trailers voor The Color Purple en de Originele Bioscooptrailer. In Conversation with the Ancestors (26 min.) vertelt schrijfster Alice Walker over haar voorouders (ouders en grootouders) en hoe die model stonden voor de personages in haar boek dat niet alleen de American Book Award kreeg, maar ook de prestigieuze Pulitzer-prijs voor fictie. Producer Kathleen Kennedy maakte Steven Spielberg attent op de roman en die was meteen enthousiast. Via Warner, dat de rechten op het boek had gekocht, kwam hij in contact met Quincy Jones en Lionel Richie die de muziek zouden schrijven en/of selecteren. Alice Walker schreef het scenario van haar eigen boek, maar de uiteindelijke versie werd op papier gezet door de Nederlander Menno Meyjes. Walker werd als producer en consulent aan het project toegevoegd om Spielberg te helpen bij het nemen van de cultuurbarrière tussen een blanke joodse jongen (zoals hij het zelf verwoordt) en de zwarte cultuur. Veel aandacht gaat naar de Celie-Shug-scène die Spielberg anders besloot te maken dan Walker in haar boek, evenals de eindscène waarin de regisseur besloot de verzoening tussen Celie en Mister via poëtischere weg te realiseren.

 

 

In A Collaboration of Spirits (28 min.) wordt aandacht besteed aan de casting van de hoofdpersonages: de jonge Whoopi Goldberg die voor een 40-koppig publiek (o.a. Spielberg, Kathleen Kennedy, Quincy Jones, Lionel Richie en Michael Jackson) auditie doet met een aantal fragmenten uit haar eigen comedy show, Oprah Winfrey die Quincy Jones aanschreef met het verzoek op auditie te mogen komen, Margaret Avery die de rol van Shug kreeg nadat Tina Turner bedankte voor de eer omdat zij gelijksoortige situaties al haar hele leven meegemaakt had tijdens haar huwelijk met Ike Turner, Danny Glover (Mister) die Spielberg in Places in the Heart (1984) van Robert Benton aan het werk zag. In Cultivating a Classic: The Making of The Color Purple wordt aandacht besteed aan de filmlocaties in Noord-Carolina en het weer dat er meermaals per dag verandert van zonneschijn in regenbuien en zelfs storm waardoor alle mogelijke scènes op dezelfde plaats konden worden gedraaid. Veel aandacht ook voor de kleding van de acteurs en de moeilijkheid om voorbeelden uit het begin van de 20ste eeuw te vinden. Bovendien pasten de zeldzame kostuums de acteurs niet omdat zwarten 100 jaar geleden een stuk kleiner waren en vooral tenger van lichaamsbouw. Alles moest worden aangepast en in de meeste gevallen nagemaakt. Wegens de titel van de film besloot Spielberg om van The Color Purple geen zwart-witfilm te maken, maar het ingezaaide veldje bracht geen paarse maar roze bloemetjes voort en dus werd besloten om de voorste rijen paars te spuiten en de rest via digitale weg bij te kleuren, wat vandaag niks voorstelt, maar wat in 1985 nog een heel moeilijk proces was omdat er met de belichtingstijd van de filmstroken moest worden geknoeid.
 

 

In The Color Purple: the Musical vertelt Alice Walker hoe ze via de telefoon naar de muziekontwerpen van Quincy Jones en Lionel Richie luisterde en het liedje Sister haar meteen de perfecte keuze leek. Quincy Jones ontdekte pas later dat The Dirty Dozen, een liedje uit z’n vaders tijd dat hij in St. Louis voor het eerst sinds lange tijd opnieuw hoorde, in het begin van de eeuw hét succesnummer was in de zwarte nachtclubs in het zuiden. Spielberg vertelt over zijn pogingen om de Amerikaanse en Afrikaanse fragmenten in de film aan elkaar te klinken via de muziek. In één scène zien en horen we hoe het binnenregent in Celies huis waarbij de druppels in een tiental verschillende potten en pannen vallen en hoe al die verschillende geluiden overgaan in de percussieritmes van een Afrikaanse stam. Met dank aan Quincy Jones die het geheel feilloos monteerde. Tot slot is er nog een Behind the Scenes Gallery met screenshots uit de film en foto’s van de acteurs, gevolgd door Biografieën van Cast en Crew en Awards. De beelden over het Storyboard hebben we gemist of over het hoofd gezien.

 

The Color Purple is een klassieker in het genre, een film die veel kritiek oogstte, maar die volgens Alice Walker op elk moment binnen de krijtlijnen van de intenties van haar roman blijft. Het verhaal is hartverscheurend en Spielberg heeft de tijd genomen om het op een rustige en tegelijk stuwende manier te vertellen. Het production design is eenvoudig – misschien bij momenten net iets te mooi – maar altijd indrukwekkend en de acteerprestaties zijn zonder meer subliem met een uitermate sterke Whoopi Goldberg, een ontroerende Oprah Winfrey en een overtuigende Danny Glover in de hoofdrollen. The Color Purple heeft na bijna dertig jaar niets van z’n aantrekkelijkheid en z’n monumentaliteit verloren.