Zelig maakt deel uit van de Woody Allen Collection, een box-set die alle 19 speelfilms van de cineast bundelt uit de periode 1971-1991 en daar nog het latere Melinda And Melinda (2004) aan toevoegt. De overige films in de collectie zijn: Bananas, Everything You Always Wanted To Know About Sex (But Were Afraid To Ask), Sleeper, Love And Death, Annie Hall, Interiors, Manhattan, Stardust Memories, A Midsummer Night's Sex Comedy, Broadway Danny Rose, The Purple Rose Of Cairo, Hannah And Her Sisters, Radio Days, September, Another Woman, Crimes And Misdemeanors, Alice en Shadows And Fog.

FILM
Met Zelig start de meest creatieve en succesvolle periode uit de carrière van Woody Allen: een reeks van vijf films die tot de meest entertainende en artistiek bevredigende reeksen behoort uit de geschiedenis van de zevende kunst. Zelig is van dit kwintet wellicht de minst gepolijste prent, maar de film toont wel aan dat Allen in deze fase van zijn leven niet bang was om de grenzen van zijn kunnen als cineast af te tasten. Het is zonder meer de meest baanbrekende film die hij ooit afleverde, een prent die een unieke plaats inneemt in zijn oeuvre. Door te kiezen voor een faux-documentairestijl verplicht Allen zichzelf namelijk om - net als het hoofdpersonage van de film - volledig op te gaan in de regels en geplogenheden van de documentaire, daar waar hij doorgaans het omgekeerde doet door zijn idiosyncratische stempel te drukken op de verhalen die hij wil vertellen. De neurotische Allen-toetsen zijn weliswaar subtiel aanwezig in Zelig, maar het is vooral de originele plot die ervoor zorgt dat de film anno 2013 nog altijd even fris overkomt.

De prent vertelt namelijk de levensloop van de bizarre Leonard Zelig, een menselijke kameleon uit de jaren twintig en dertig. Omdat hij een panische angst heeft om niet aanvaard te worden door zijn omgeving - ingegeven door een episode waarin hij moet toegeven dat hij Moby Dick nooit heeft gelezen - past Zelig zich fysiek aan zijn gesprekspartner aan. Als hij een speakeasy binnengaat, oogt hij als een gangster en als hij voet op Mexicaanse bodem zet neemt hij het uiterlijk van een mariachi aan. Als hij wordt opgenomen in het ziekenhuis, breken de dokters zich het hoofd over zijn unieke eigenschap. Zelig wordt onder de hoede van psychiater Eudora Fletcher geplaatst. Zij probeert hem van zijn transformatieneigingen te verlossen in baanbrekende sessies, die als bijkomend gevolg hebben dat Eudora en Leonard op elkaar verliefd worden.

Woody Allen bouwt Zelig op als een reguliere documentaire waarin een vertelstem onze gids is tussen de archiefbeelden en waarin occasioneel interviews worden opgevoerd met mensen die de hype rond het titelpersonage zelf hebben meegemaakt. Daarmee waagt hij zich aan een bijzonder moeilijke evenwichtsoefening, want de film staat of valt met de geloofwaardigheid van die integratie van fictie en non-fictie. Maar de cineast slaagt met vlag en wimpel: niet alleen houdt hij de belevenissen van Zelig realistisch, hij integreert ze nagenoeg naadloos in bestaande beelden uit de jaren twintig en dertig aan de hand van een techniek die doet denken aan Forrest Gump (zij het uiteraard iets minder gesofisticeerd). Met name een sequentie waarin onze menselijke kameleon zich op een nazi-bijkomst bevindt in het gezelschap van Hitler oogt verdomd overtuigend. Hoedje af voor de personen die dit archiefmateriaal opsnorden en voor de vakmensen die Woody Allen in deze filmrollen monteerden.

Zelig laat dan ook vooral een indruk na als een schitterend idee dat consequent en doordacht wordt uitgevoerd. Op technisch vlak is dit waarschijnlijk de beste film die Woody Allen ooit draaide, dankzij de hulp van zijn toenmalige vaste cameraman Gordon Willis - je moet echt moeite doen om te zien welke beelden archiefmateriaal zijn en welke speciaal voor de film gedraaid werden - en monteur Susan Morse. Ook de decors en de kledij recreëren liefdevol de jaren voor en tijdens de Grote Depressie. Het meest indrukwekkend zijn misschien nog de songs die op een bepaald moment door de film komen waaien - liedjes die zogezegd geschreven zijn tijdens de Zelig-hype en die allemaal voortborduren op het kameleonthema - en een sequentie waarin tal van Zelig-gadgets de revue passeren.

Om de waan van de documentaire niet te doorbreken, castte Allen nobele onbekende in de nevenrollen, met het beoogde effect. Hij had echter beter dezelfde filosofie gevolgd voor de hoofdrollen, want door zichzelf en zijn toenmalige partner Mia Farrow te casten als respectievelijk Zelig en dokter Fletcher doorbreekt hij de illusie. In de eerste helft van de film, waarin Allen en Farrow grotendeels aan de hand van foto's worden opgevoerd, stoort dat niet echt, maar zodra ze ook opduiken in bewegende 'archiefbeelden' is de ballon definitief doorprikt. De goede ideeën en geloofwaardige vertelling blijven overeind, maar de magie verdwijnt geleidelijk uit de film.

BEELD EN GELUID
Gordon Willis deed de grootste moeite om oude beelden te recreëren - krassen en al - dus een correcte analyse van de beeldkwaliteit is gewoonweg onmogelijk. Je weet nu eenmaal niet of de printbeschadigingen, vuiltjes en onscherpe scènes bedoeld zijn of het gevolg van een mindere transfer. De soundtrack is naar goede Allen-gewoonte een monotrack die eveneens herwerkt is om oud te klinken en die dus moeilijk naar waarde te schatten is.

EXTRA'S
De enige extra is een Trailer voor de film.

CONCLUSIE
Zelig is een van de meest originele films uit de carrière van Woody Allen, zowel naar vorm als naar inhoud. Daarom is het jammer dat hij de illusie van een documentaire doorbreekt door zichzelf en Mia Farrow te casten in de hoofdrollen. Maar op technisch vlak en qua scenario blijft de film een topper. Beeld en geluid ogen en klinken zoals de makers het voor ogen hadden. Een trailer is de enige extra op de disk.