FILM 
Als je Roman Polanski niet meetelt dan is Andrzej Wajda zonder twijfel de grootste filmmaker die Polen ooit heeft voortgebracht. De man nadert ondertussen zijn negentigste levensjaar en kan terugblikken op een zeer turbulent leven als cineast. Wajda wordt wereldwijd als een geniale filmmaker aangezien, maar de Poolse autoriteiten konden helemaal niet met zijn films lachen die vaak een regelrechte aanklacht tegen het communistische regime zijn. Een mooi voorbeeld daarvan is Man of Marble uit 1977, het eerste luik van zijn arbeiderstrilogie. In 1981 werd Man of Iron uitgebracht, gevolgd door het finale slot Walesa, Man Of Hope dat pas vorig jaar verscheen en waarschijnlijk de laatste film is die Wajda ooit zal maken.

In 1977 stond de arbeidersbeweging Solidarność nog volop in haar kinderschoenen, toch ziet Wajda Man Of Marble jaren na datum als de voorloper van de revolutie die Polen van het communistische juk zou bevrijden. Eigenlijk was het de bedoeling om Man Of Marble in 1962 uit te brengen, maar dat bleek een onmogelijke opdracht. Uiteindelijk kreeg Wajda meer dan tien jaar later die kans alsnog, maar omdat het landschap (zowel wat de architectuur als de politiek betreft) volledig was veranderd, was er ook nood aan een nieuwe kijk op zijn project. De essentie van het verhaal is evenwel hetzelfde gebleven: het relaas over een modelarbeider die eerst wordt opgehemeld en later door dezelfde regering het zwijgen opgelegd.

Voor haar eindwerk wil de jonge cineaste Agnieszka (Krystyna Janda) een film draaien over Mateusz Birkut (Jerzy Radziwiłowicz). In de jaren 50 kreeg Birkut van de partij het etiket van modelarbeider. Als metselaar die meehielp om de Nowa Hutta (de eerste socialistische stad) op te bouwen, kon hij als geen ander in een recordtempo stenen leggen. Zijn inzet stond dan ook als voorbeeld voor de andere arbeiders. Er werden in Gdansk overal gigantische posters met zijn portret opgehangen, maar gaandeweg ging hij nadien tegen de uitbuiting revolteren. Birkut nam het niet dat de arbeiders voor een hongerloon keihard moesten werken. Op een dag verdwijnen dan ook alle posters van hem uit het straatbeeld. Ook is er geen filmmateriaal aanwezig van na de revolte. Agnieszka vraagt zich luidop af wat er nadien met de arbeider is gebeurd, maar niemand kan (of nog erger wil) daarop een antwoord geven.

Iedere lezer zal het ondertussen wel door hebben dat Man Of Marble niet het soort film is dat je bekijkt met een pakje friet op de schoot (alhoewel zoiets altijd moet kunnen!). Omdat de film zowel uit kleurenopnames als zwart-witbeelden (zogezegd de overgebleven opnames van Birkut) bestaat, kan de Poolse filmmaker heel wat experimenteren. Wajda kan zeer goed met de camera overweg en dat merk je in beide stijlen. Het verhaal is misschien wel een tikkeltje verouderd waardoor sommige mensen kunnen afhakken, maar het cinematografisch genot blijft toch overeind. De propagandafilmpjes roepen herinneringen op aan de heroïsche beelden die we uit de Eisensteinfilms kennen, terwijl de opnames uit de jaren 70 vergelijkbaar zijn met het (enorm onderschatte) werk van landgenoot Zulawski. Het einde lijkt misschien wat abrupt, maar Wajda was verplicht om naar de stem van de censuur te luisteren. Deze baanbrekende film was jarenlang onvindbaar, maar is nu in gerestaureerde versie verkrijgbaar op Second Run DVD. Een aanrader? Als je van het genre houdt absoluut, maar dat wisten wellicht de fans van Oost-Europese films al heel lang.....

BEELD EN GELUID
De uitgaven van dit Britse label zijn vaak mooi gerestaureerd en dat is op Man Of Marble niet anders waardoor dit wereldwijd de ideale aankoop is als je dit Pools filmmonument in huis wil halen. In de opnames die zich tijdens de jaren 70 afspelen zie je geen filmgrain of andere storingen. De oude filmpjes staan vol krassen en andere beschadigingen, maar dat is natuurlijk de bedoeling van Wajda. De studente vindt immers in een oud archief de verloren gewaande opnames terug. Het geluid bestaat grotendeels uit Poolse dialogen en nummers van Slavische zangkoren, toch moet je ook eens naar de opmerkelijke soundtrack van Andrzej Korzyński luisteren die met zijn vreemde discoklanken een Pools instituut werd. Zijn beroemdste muziek is ongetwijfeld die van Possession van Andrzej Żuławski. Zijn scores zijn goed te vergelijken met die van Goblin, de band die verantwoordelijk was voor heel wat beroemde giallos van Dario Argento.

EXTRA'S
Het bonusmateriaal is netjes op een tweede disk te vinden. In totaal heb je, naast een uiterst informatief boekje, ook drie interviews. Allereerst is er Andrzej Wajda die vertelt hoe moeilijk het was om in tijden van censuur films te maken. Ook is er een gesprek met hoofdrolspeelster Krystyna Janda en regieassistente Agnieszka Holland. Deze laatste was van grote invloed, maar haar medewerking werd volledig geheim gehouden. Het lijkt misschien wel mager dat het bonusmateriaal niet meer is dan wat gespreken, wel zijn ze bijzonder interessant!

CONCLUSIE
Met Man Of Marble van Andrzej Wajda heeft het Britse Second Run DVD weer een dvd op de markt gebracht die een hebbeding is voor liefhebbers van Oost-Europese cinema. Niet alleen wordt deze film wel eens de Citizen Kane van Polen genoemd, ook is de opgepoetste versie er eentje om in te lijsten!