In 2035 is de wereldbevolking meer dan gedecimeerd, en de schaarse overlevenden houden zich schuil onder de grond, omdat een dodelijk virus al het menselijk leven bovengronds onmogelijk maakt. Een gevangene, James Cole (Bruce Willis), wordt 'vrijwillig' terug in de tijd ge­stuurd om zo veel mogelijk informatie over het ontstaan van het virus, en liefst een monster van de originele stam, te verzamelen, zodat wetenschappers aan een antivirus kunnen werken. De geleerden in 2035 hebben echter het tijdreizen nog niet volledig onder de knie, en er belandt al eens een 'vrijwilliger' in een verkeerd tijdperk, de middeleeuwen of de eerste wereldoorlog of zo. Ook bij Cole maken ze een cruciale fout, en hij belandt in 1990, zes jaar vòòr het virus uit­breekt. Natuurlijk wil niemand een dergelijk verhaal aannemen van een gek die verpakt in cello­faan rondloopt, en Cole wordt het gekkenhuis ingedraaid. Daar maakt hij kennis met Jeffrey Goines (Brad Pitt), de zoon van een eminent viroloog (Chris­topher Plummer), die zich op agressieve manier afreageert op de consump­tiemaat­schappij in het algemeen en dierproeven, waar hij zijn vader persoonlijk voor verantwoor­delijk acht, in het bijzonder. Een psychiater van de instelling, Kathryn Railly (Madeleine Stowe), trekt zich in het bijzonder het lot van Cole aan. Wanneer die in de isoleercel belandt na een mislukte ontsnappingspoging, wordt hij door de wetenschappers uit de toekomst terugge­haald. Ze achten zijn werk bevredigend, en hij wordt opnieuw terugge­stuurd, ditmaal naar het juiste jaartal. Cole vermoedt dat Goines het brein is achter het verspreiden van het virus, en hij blijkt inderdaad aan het hoofd te staan van een militante bende dierenrechtenactivisten, het Leger der Twaalf Apen. Hij ontvoert Railly, en probeert de leden van de bende op te sporen vooraleer ze hun plan ten uitvoer kunnen brengen. Maar terwijl stilaan bij Cole de gedachte groeit dat misschien zijn visie op de feiten niet meer is dan een waan­voorstel­ling, krijgt Railly meer en meer aanwijzingen dat Cole misschien minder gek is dan ze aanvan­kelijk had gedacht.

De voornaamste troef van 12 Monkeys is het waterdichte scenario; films over tijdreizen dreigen soms te verzuipen in de eigen plot, maar hier is er geen ruimte voor gaten, en alle losse eindjes worden onder de strakke regisseurshand van Terry Gilliam tegen het einde van de film vakkundig aan elkaar geknoopt. Voor een SF-film wordt er anderzijds weer bijzon­der weinig gebruik gemaakt van speciale effecten - het budget bedroeg overigens maar amper 30 miljoen dollar, voor een SF-film een schijntje - en de blikken op de toe­komst die we voorgeschoteld krijgen, zijn summier, en maken niet het hoofdonderdeel van de film uit. Er werd hiervoor overigens gefilmd in afgedankte elektriciteitscentrales. In die zin bevindt 12 Monkeys zich in het SF-spectrum zowat diametraal tegenover een film als The Fifth Element, waar de hoofdmoot bestaat uit visuele hoog­standjes, maar het scenario af en toe duidelijke hiaten vertoont. Nog twee belangrijke assets zijn het verras­sende einde, en vooral de puike acteerprestatie van Brad Pitt als de compleet ge­schifte dieren­rechten-goeroe. De film blijft over de gehele lijn boeien, en laat zelfs nog ruimte voor een tweede visie; immers, veel van de hints hoe de plot nu feitelijk in elkaar zit, wor­den mondjesmaat over de film verdeeld. Nog een laatste interessant weetje: de kwotering +16 (bij de puriteinen van de UK zelfs +18) van de film heeft niets te maken met schokkende beelden of zo; de eigenzinnige regisseur Terry Gilliam vertikte het gewoon om zijn film te laten keuren door de censors en er enig compromis aan te laten welgevallen, om de integriteit van zijn artistiek project ongeschonden te laten. Da's pas een regisseur naar mijn hart.

BEELD EN GELUID

De 5.1-track is okee, maar niks meer. Zoals eerder vermeld lieten de budgettaire beper­kin­gen geen ruimte voor akoestische hoogstandjes, en als het om spectaculaire soundtracks te doen is, kan ik zo uit het hoofd U een tiental films opnoemen die op gebied van geluid meer te bieden hebben, maar helaas, minder qua scenario. Het lijkt soms wel alsof het één een aftrekpost van het andere is. Het anamorfe beeld vult het 16:9 scherm volledig zonder zwarte balken, en de ondertitels zijn redelijk groot maar goed geplaatst. Het beeld zelf is erg scherp, met ondanks de duistere filmstijl van Gilliam toch vij veel kleurnuan­ces en diepte, en er zijn nergens compressiefoutjes waar te nemen. Onnodig te vermelden (maar ik doe het toch maar) is dat op technisch gebied er niets aan te merken is op releases van Columbia Tristar.

EXTRA'S

Aan de extra's hebben we aan enkele details gemerkt dat deze release moet afgeleid zijn van dezelf­de master copy als de UK-relea­se, behalve dan de toevoeging van Neder­land­se onder­titels aan de film zelf. De lay-out van de menu's zijn de nu grotendeels in onbruik geraakte picto­grammen van Universal (zie ook: Waterworld, Backdraft, Babe, Twister,...), en de cast en crew-informa­tie loopt maar tot ongeveer 1997, dus wordt er geen melding gemaakt van de recentere films van Willis, Pitt of Stowe. Naast een trailer en productie-aantekeningen, is er een vrij interessante com­men­taar­track aanwezig van Terry Gilliam en producer Charles Roven, die de ganse film aan hoog tempo blijven doorra­telen, en op het einde toe nogal abrupt worden afgebroken. Spijtig genoeg is deze track niet onderti­teld. Wél ondertiteld, maar dan alleen in het Engels, is de 84 minuten durende making of-documen­taire waarin alle aspecten van de film worden belicht: het kleine budget, de problemen bij films over tijdreizen, de mythe die rond de film gecreëerd werd... Vooral deze documen­taire doet de balans van de extra's nog net naar de positieve balans over­slaan.

CONCLUSIE

12 Monkeys is het bewijs dat je een goede SF-film kan brouwen zonder over technische hoogstandjes te moeten beschikken, en dat het essentiële in dit genre toch nog steeds een intelligente verhaal is. Vooral de eigenzinnige visie van Terry Gilliam heeft de film boven de middelmaat kunnen doen uitstijgen, en ik denk dat de film ook hoog zal scoren bij liefhebbers van The Sixth Sense en/of Unbreakable.