TV-SERIE
Over de Russische gebedsgenezer Rasputin (1869-1914) is in de voorbije 100 jaar veel geschreven en zijn er tal van filmproducties over hem gemaakt. Wat hem bezielde en of hij inderdaad over de speciale gaven beschikte die hem worden toegeschreven, het blijft tot vandaag onduidelijk, want Rasputin leefde in een tijd toen bijgeloof welig tierde in het tsaristische Rusland, waardoor het moeilijk is om meer dan een eeuw later een realistisch beeld te schetsen van de mens achter het historische personage. Maar dat hij een bijzonder iemand was, dat is overduidelijk, want hoe had hij anders van ongeletterde boerenzoon en rondreizende pelgrim op kunnen klimmen tot vertrouweling van de tsaar en politiek intrigant?

Grigori Rasputin werd geboren in een dorpje in West-Siberië als zoon van een boerenfamilie. Al op jonge leeftijd kreeg hij de reputatie over speciale gaven te beschikken (toen er in het dorp een paardendief actief bleek te zijn, wees hij de dader aan). Als jonge knaap leefde hij volgens de overlevering een losbandig leven. Hij was vaak dronken, was gewelddadig en ging graag achter de vrouwen aan. Z’n dorpsgenoten noemden hem Grisjka de dwaas. Hij was ongeschoold en analfabeet, verdiende de kost als boer, visser en voerman, maar beschikte volgens de bronnen over een goed geheugen en psychologisch inzicht. Op z’n achtentwintigste kreeg hij visoenen en besloot hij om een pelgrimstocht te maken en via die weg kwam hij in het Sint Nicolaas-klooster in Verkhoturye terecht, een pelgrimsoord dat vooral door zieken werd bezocht. Uit die tijd stamt het verhaal dat hij door handoplegging de meest bizarre aandoeningen kon genezen. In Verkhoturye kwam hij voor het eerst in contact met jonge dames uit de Russische adel die schijnbaar onder de indruk waren van zijn persoonlijkheid en zijn speciale gaven. Vandaar naar het hof in Sint-Petersburg was niet meer dan een kwestie van tijd en een beetje geluk, en het lot was Rasputin gunstig gezind, want de zoon van de tsaar leed aan hemofilie en dus werd een beroep op hem gedaan om zich om de patiënt te bekommeren, wat hij ook met succes deed. Daardoor raakte hij in de gunst van tsarina Alexandra Fjodornova en werd hij een vaste waarde aan het Russische hof, waar hij zich na verloop van tijd ook met staatszaken ging bemoeien, maar er uiteindelijk van werd beschuldigd de oorzaak te zijn van de penibele toestand in het keizerrijk in de periode na 1915. Het zou Rasputin de kop kosten. Volgens de bronnen werd hij vergiftigd, maar na onderzoek van het autopsieverslag in 1993 en opnieuw in 2004/2005 bleek daarvan geen sprake te zijn en zou een kogel uit een Webley .455-pistool hem fataal zijn geworden, naar alle waarschijnlijk afgevuurd door luitenant Oswald Rayner, in dienst van de Britse geheime dienst (SIS).
 

Rasputin is het onderwerp van deze 8-delige Russische serie die door Dutch Filmworks op de markt wordt gebracht. Het lijkt een goede keuze om het personage na een aantal Europese en Amerikaanse pogingen door een Russische bril te bekijken, want wie kan daar beter over oordelen dan een regisseur die vertrouwd is met de culturele en politieke achtergrond van zijn eigen land, maar jammer genoeg is dat niet het geval en slagen de makers er niet in om het biografisch portret van Rasputin te ontdoen van het bijgeloof en de mythe omtrent het personage. Dat hij over speciale gaven beschikte, wordt als een vaststaand feit geaccepteerd en er wordt geen enkele poging gedaan om hem te ontmaskeren of een redelijke uitleg te verzinnen voor zijn haast miraculeuze handopleggingen en genezingen. Bovendien wordt zijn zgn. helderziendheid opvallend in de kijker geplaatst, terwijl die misschien veel meer het gevolg was van zijn scherpzinnig psychologisch inzicht en dat zet de geloofwaardigheid onder druk. Al in de eerste afleveringen wordt het duidelijk dat een zekere voorkennis van het biografisch portret geen overbodige luxe is, want het scenario springt vaak van de hak op de tak en slaagt er niet in om spanning in het verhaal te brengen. Dat kan het gevolg zijn van de keuze om het verhaal vanuit het standpunt van detective Henry Swieten te vertellen waardoor het portret van Rasputin via een opeenvolging van flashbacks in beeld wordt gebracht, maar dan nog ontbreekt vaak aan voldoende context om de continuïteit van het verhaal zichtbaar te maken en om voldoende spannende momenten te creëren. Halfweg slaagt men daar beter in, maar dan verzuipt het verhaal in de veelheid van personages en intriges die zeker voor een westers publiek niet altijd duidelijk en logisch zijn.
 

Een ander manco is het feit dat nooit een poging wordt gedaan om door te dringen tot de beweegredenen van het personage Rasputin. Is hij een ongeletterde boer die drijft op de ontwikkelingen die hem meevoeren of is er sprake van een vooropgesteld plan dat hij stapsgewijs en met veel psychologisch inzicht afwerkt? We komen het niet te weten, want de weinig spraakzame figuur wordt op een afstand van de kijker gehouden. We zien hem door de ogen van zijn omgeving, door de ogen van mensen die hem verafgoden of minstens naar hem opkijken. Nooit wordt een poging gedaan om de mythe te doorprikken en zijn doen en laten in vraag te stellen. Toegegeven, Rasputins carrière is een verrassend en haast onwaarschijnlijk verhaal, tegelijk is het toch een beetje de Russische variant op de American Dream, en dus zijn er rationele verklaringen voor te vinden die hun oorsprong vinden in de Russisch mentaliteit en cultuur. Daarvoor hebben de makers jammer genoeg geen interesse.

Qua production design is Rasputin een interessante tv-serie, al kan je je voorstellen dat het voor het filmen van de eerste afleveringen niet moeilijk was om de perfecte decors te vinden, want het Russische platteland in West-Siberië is in de voorbije honderd jaar nauwelijks veranderd. Dat is dus een opsteker. Dat men zorgvuldig te werk is gegaan blijkt vooral uit de scènes waarin de adel aan bod komt, want die zijn minutieus gereconstrueerd en kunnen moeiteloos wedijveren met wat in Britse en Amerikaanse kostuumdrama’s te zien is. Wie de paleizen en buitenverblijven in Sint-Petersburg heeft bezocht, die beseft welke luxe de Russische adellijke kaste zich kon permitteren, en die luxe wordt in deze tv-serie op een perfect manier en in al zijn glorie in beeld gebracht.
 

Qua acteerprestaties valt er weinig te zeggen over deze serie. Detective Henry Swieten, die de moord op Rasputin onderzoekt en in opdracht van het revolutionaire bestuur materiaal verzamelt om te bewijzen dat de gebedsgenezer een crimineel was – waaraan hij zelf maar in beperkte mate geloof hecht – komt het best uit de verf. Rasputin zelf blijft 8 afleveringen lang een geheimzinnig en gesloten personage dat op een respectabele afstand van de kijker wordt gehouden. Je met het personage vereenzelvigen of er sympathie voor opbrengen is onmogelijk – en misschien ook niet de bedoeling. De rest van de cast acteert goed tot vrij goed, maar er wordt nooit gepoogd om hier of daar een personage dieper uit te werken, waardoor Rasputin blijft steken op het niveau van een goed gestoffeerd biografisch portret zonder veel pretenties.